مسیر تغییر مسیر / اولویت‏‌های تهران برای حل‏‏‌وفصل بحران‏‌های متعدد سیاست خارجی

در طول ماه‌های گذشته، جمهوری اسلامی ایران با بحران‌های متعددی در حوزه سیاست خارجی، چه در منطقه و چه در سطح بین‌الملل مواجه شده‌است.  پیشروی‌های اسرائیل در لبنان، غزه و سوریه و سرنگونی نظام بشار اسد، رئیس‌جمهور فراری سوریه، باعث شده‌است تا نفوذ عمومی جمهوری اسلامی ایران در منطقه به شکل قابل توجهی نسبت به گذشته کاهش پیدا کند. 

درحالی‌که در چند ماه پیش تصور می‌شد جمهوری اسلامی با محاصره و تحت فشار گذاشتن اسرائیل از چندین جبهه، دست بالا را در منطقه پیدا کرده‌است، اکنون با توفیق‌هایی که اسرائیل در برخی جبهه‌ها به دست آورده‌است، ورق به ضرر ایران برگشته‌است اما مسائل ایران به منطقه خلاصه نمی‌شود. در سطح بین‌المللی هم وضعیت تهران مطلوب نیست. 

با نزدیک شدن به ۲۶ مهر ۱۴۰۴، موعد انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که همراه با برجام تصویب شد، نگرانی‌ها در مورد اختلاف‌نظر ایران و غرب در مورد اجرای تعهدات هسته‌ای افزایش پیدا کرده‌است.  سه کشور اروپایی طرف برجام، این فرصت را دارند که در ۱۰ ماه باقیمانده تا انقضای قطعنامه با استفاده از ساز و کار حل اختلاف در برجام پرونده ایران را به شورای امنیت سازمان ملل متحد بازگردانند و ۶ قطعنامه تحریم بین‌المللی علیه ایران را که تا سال ۱۳۹۴ اجرا می‌شد، مجدداً اجرایی کنند.

هرچند مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی از ماه گذشته در ژنو آغاز شد، اما فرصت ناچیزی برای حل اختلاف‌ها باقیمانده است و پرونده‌های پیچیده متعددی میان دو طرف وجود دارد.  از سوی دیگر انتخاب دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا و آغاز به کار او از بهمن‌ماه سال جاری درحالی‌که مقام‌های منتخب دولت او تندروهای ضدایرانی هستند، نگرانی‌ها در مورد آینده روابط ایران و آمریکا و بازگشت سیاست فشار حداکثری و حتی احتمال رویارویی نظامی را افزایش داده‌است.

در کنار همه این مشکلات، ایران به‌رغم آشتی با عربستان، هنوز نتوانسته‌است فرآیند عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی همسایه را به اقدامات ملموس تبدیل کند و فرآیند آشتی با کشورهای عربی همچنان شکننده است. نقش ترکیه در سرنگونی حکومت بشار اسد و حمایت ترکیه از ایجاد کریدور زنگزور در خاک ارمنستان، دورنمای روشنی از روابط و رقابت‌های آینده ایران و ترکیه به دست نمی‌دهد.

حال سوال اینجاست که با این همه پرونده جاری در سیاست خارجی و بحران‌های متعدد داخلی از جمله مشکلات اقتصادی، ناترازی انرژی، نارضایتی‌های اجتماعی و کمبود منابع مالی، تهران چگونه می‌تواند این مشکلات را حل کند؟ روشن است که همه مشکلات یکجا حل نمی‌شوند و لازم است که تهران از جایی کار را شروع کند تا به تدریج یک به یک این پرونده‌ها را حل و فصل کند. 

در این شماره «هم‌میهن» در گفت‌وگو با کارشناسان و دیپلمات‌ها این مسئله را بررسی کردیم که تهران باید به چه اقدام‌ها و برنامه‌هایی اولویت بدهد.

در این نظرخواهی با ابراهیم رحیم‌پور، معاون پیشین وزیر امور خارجه، احمد دستمالچیان، سفیر پیشین ایران در لبنان، ابوالقاسم دلفی، سفیر پیشین ایران در فرانسه، عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک و علم صالح، استاد دانشگاه ملی استرالیا گفت‌وگو کردیم.