انتخابات شوراها کلید خورد/ارزیابی اعضای کنونی و سابق شورای شهر تهران از برگزاری تناسبی انتخابات

 برگزاری انتخابات شوراهای شهر و روستا بالاخره در دستور کار مجلس و دولت قرار گرفت، اما انتخابات اردیبهشت ۱۴۰۵ شورای شهر تهران یک تفاوت بسیار عمده با انتخابات پیش از خود دارد؛ آن‌هم اجرای آن به صورت سیستم تناسبی است. بر اساس مصوبه اسفند ۱۴۰۳ مجلس و اصلاحیه جدید قانون، انتخابات شوراهای شهر در شهرهای بالای ۵۰۰ هزار نفر جمعیت از این پس باید به صورت فهرستی یا تناسبی برگزار شود. فرایند انتخابات شوراهای شهر و روستا در استان‌ها آغاز و ستادهای استانی تشکیل شده‌اند. اما مقرر شده که انتخابات تناسبی به صورت پایلوت در تهران برگزار می‌شود تا به قول معروف مسئولان به زیر و بم این نوع انتخابات آشنا شوند و مشکلات آن را احصا کنند. حتی براساس شنیده‌های روزنامه هم‌میهن تجهیزات مورد نیاز این انتخابات از چین خریداری شده است.

دلیل تناسبی شدن انتخابات

آنطور که برخی از نمایندگان مجلس و مسئولان امر اعلام کردند، ایجاد فرآیند جدید برگزاری انتخابات تناسبی به دلیل قوت بخشیدن به احزاب در ایران است. از سوی دیگر احزابی که یک‌شبه و فقط در دوره انتخابات فعالیت می‌کنند و به‌زعم برخی تنها به طمع سهم‌های سیاسی و مدیریتی فعالیت می‌کنند پس از مدتی از گردونه فعالیت احزاب حذف می‌شوند و احزاب ریشه‌دار پابرجا می‌مانند و البته که باید پاسخگوی عملکرد افرادی باشند که در لیست‌های خود گنجانده‌اند.  از سوی دیگر تناسبی شدن انتخابات به تضارب آرا، کاهش فساد و یک‌دست شدن شوراها (به منزله سیاسی) کمک شایانی می‌کند. در دو دوره اخیر مدیریت شهری شهر تهران در دست یک طیف سیاسی قرار داشت و بسیاری پسرفت و عدم موفقیت در 8 سال اخیر شهر پایتخت در حوزه شهری را به همین دلیل می‌دانند. مجلس قانون انتخابات را اصلاح کرده تا دولت قادر به اجرای انتخابات تناسبی باشد اما علاوه بر آن مجلس در این میان سازمان اطلاعات سپاه را هم به مراجع استعلامات اضافه کرده است. قرار است این دور انتخابات مدیریت شهری در کشور طبق قانون جدید به صورت تمام‌الکترونیکی برگزار شود. مقرر دیگر مجلس این است که 3 ماه پیش از ثبت‌نام، افراد باید استعفا بدهند تا بتوانند در این انتخابات ثبت‌نام کنند.

   انتخابات تناسبی چگونه برگزار می‌شود؟

در این دوره از انتخابات شوراهای شهر و روستا نیز کاندیداها می‌توانند به صورت مستقل یا در لیست‌های مختلف حضور پیدا کنند. در نهایت مجموع آرایی که یک لیست به دست آورده را نسبت به کل آرا حساب می‌کنند تا مشخص شود این لیست چند کرسی کسب می‌کند. به عنوان مثال اگر جمع آرای یک لیست یک‌سوم کل آرا را به دست آورده باشد، یک‌سوم آن به شورای شهر ورود پیدا می‌کنند. کرسی هر لیست به همین ترتیب مشخص می‌شود. البته در این میان برای کاندیداهای مستقل که به صورت انفرادی وارد گود انتخابات شده‌اند هم سهمی در نظر گرفته شده است. تغییر دیگر در قانون انتخابات شوراها این است که به میزان 52درصد تعداد اعضای اصلی، اعضای علی‌البدل معرفی می‌شود. به عنوان مثال شورای شهر تهران که 21 عضو اصلی دارد، 11 عضو علی‌البدل خواهد داشت. اعضای علی‌البدل نیز با همان محاسبه تناسبی از بین لیست‌ها و کاندیداهای مستقل مشخص می‌شوند. علاوه بر موضوعات مطرح‌شده، افراد طبق قانون تناسبی نمی‌توانند در چند لیست انتخاباتی حضور داشته باشند.

رای به استفساریه ماده 24 قانون

چهارشنبه گذشته (۱۶ مهر) نمایندگان با تقاضای بررسی دوفوریتی در مورد طرح استفساریه ماده (۲۴) قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران و دهیاران موافقت کردند. جعفر قادری، نماینده شیراز به عنوان متقاضی بررسی دوفوریتی طرح مذکور گفت: «یکی از کارهای خوب مجلس، اصلاح نظام انتخاباتی شوراها بود؛ انتخابات به صورت تناسبی در این دوره برای تهران برگزار می‌شود که در دوره بعد شامل شهرهای بالای ۵۰۰ هزار نفر خواهد شد.

در فاصله زمانی که دولت درگیر تهیه آیین‌نامه بود، برخی ایرادات و ابهامات مطرح شد مبنی بر اینکه ممکن است بعد از انتخابات، طیف‌های سیاسی به دلیل عدم کسب حد نصاب، از طریق محاکم قضایی ورود کنند، لذا لازم است این ابهام‌ها از طریق استفساریه رفع شود.» این نماینده مجلس تاکید کرد: «در حال حاضر، نامزدهای منفرد در قالب فهرست فردی در نظر گرفته می‌شوند تا سقف سهم‌شان در انتخابات، امکان دادن کرسی‌ها وجود دارد به شرطی که رتبه آن‌ها بین یک تا حداکثر کرسی‌ها باشد.

برای مثال در تهران که ۲۱ کرسی دارد، رتبه نامزدهای منفرد باید بین رتبه ۱ تا ۲۱ باشد که در غیر این صورت کرسی به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد. این موضوع در متن روشن است اما برای رفع هرگونه ابهام، استفساریه مطرح شد. در قانون کلمه «مجموع آرای صحیح» مأخوذه آمده است؛ این ابهام مطرح شده که در تهران برگه‌های صحیح داریم لذا تاکید شود که منظور آرای صحیح مأخوذه نامزدها است تا اختلاف برداشت نشود.»

او افزود: «در قانون آمده، کرسی‌ها در مرحله اول بر اساس عدد صحیح فهرست‌ها و در مرحله بعد بر اساس اعشار اختصاص داده می‌شود؛ اینجا مبهم نوشته شده و قاعده این است اگر دو فهرست دارای عدد اعشار یکسان باشند، کرسی اول به فهرستی اختصاص می‌یابد که عدد صحیح بیشتری داشته باشد و کرسی بعدی بر مبنای اعشار بزرگ‌تر اختصاص داده می‌شود. طبق قانون، اگر دو نامزد در یک فهرست آرای مساوی داشته باشند، انتخاب از طریق قرعه‌کشی انجام می‌شود.

این موضوع درباره فهرست‌ها با درصد آرای مساوی مشخص نشده بود. در این استفساریه این ابهام تعیین تکلیف شده است. » قادری با اشاره به این که مهندس چمران ابهامی مطرح کرده بود که درست نیست؛ افزود: «با بررسی آمار دوره گذشته شورای شهر تهران می‌توان به این نتیجه رسید که در نهایت تغییری ایجاد نمی‌شود؛ برای نمونه، در دوره قبلی چهار جبهه اصلاحات ایران، پایداری، جهادگران و شورای ائتلاف و وحدت و آرای منفردین داشتیم که سهم آرای منفردین 0/58 کرسی بوده اما به دلیل نداشتن رتبه ۱ تا ۲۱ هیچ کرسی‌ای به آن‌ها تعلق نگرفته است. در دوره قبل، جبهه شورای ائتلاف که براساس نظام انتخابات اکثریتی ۲۱ کرسی را به دست آوردند، براساس نظام تناسبی سهم 14/7 داشته است. سهم جبهه اصلاحات ایران 1/2، جبهه پایداری 1/7، جبهه جهادگران 0/14 و شورای وحدت 0/6 بود.»

شکست انحصار سیاسی با انتخابات تناسبی

ناصر امانی، عضو شورای اسلامی شهر تهران در گفت‌وگو با هم‌میهن تناسبی شدن انتخابات را قانونی می‌داند که انحصار سیاسی را می‌شکند: «به نظر من یکی از قوانین خوب این دوره شورای اسلامی همین تصویب قانون انتخابات تناسبی بود؛ از این جهت که یک ارزش و بهایی برای احزاب سیاسی که به صورت قانونی و رسمی کشور ثبت و به رسمیت شناخته شده‌اند، قائل می‌شود.

در واقع اهمیت احزاب و جایگاه احزاب در کشور را، برای اولین‌بار فکر می‌کنم در این چند دهه گذشته، به رسمیت می‌شناسد. نکته دوم اینکه این قانون عاملی برای شور و مشارکت در انتخابات شوراها که قرار است به شکل مستقل برگزار شود، است. البته انتخابات تناسبی فعلاً فقط در تهران برگزار می‌شود، اما امیدواریم بعداً در بقیه کلان‌شهرهای کشور هم تسری پیدا کند. این عاملی می‌شود برای اینکه هم احزاب فعالانه در انتخابات شرکت کنند و هم افرادی که فکر می‌کنند می‌توانند نقشی در اداره بهتر شهر و توسعه و بهبود کیفیت زندگی مردم داشته باشند، از طریق احزاب وارد انتخابات شوند.»

او افزود: «نکته بعدی این است که انتخابات تناسبی شورای شهر را از انحصار یک گروه و یک دسته خارج می‌کند و به میزان رأیی که کاندیداهای احزاب و لیست‌ها در انتخابات می‌آورند، می‌توانند در شورای شهر نماینده داشته باشند. قطعاً این نوع انتخابات، باعث تضارب افکار و حضور همه گرایش‌های سیاسی در مدیریت شهری می‌شود. در چند دوره گذشته ما شاهد چنین حضور و تضارب آرایی نبودیم. در یک دوره اکثریت از یک گروه بودند و در دوره دیگر اکثریت به شکل مطلق از یک گروه حضور داشتند و حتی یک نماینده هم از افراد و گروه‌هایی که نظر دیگری در مورد اداره شهر داشتند، در شورا حضور نداشتند.»

امانی با اشاره به این که انتخابات تناسبی باعث می‌شود که حتی اگر حزبی اکثریت آرا را یعنی بالای یازده نفر (خیلی بعید است) وارد شورا کند، آن ده نفر دیگر از سایر گروه‌ها حضور دارند، حرف‌شان را بزنند و دیدگاه‌هایشان را منعکس کنند و همان تضارب افکاری ایجاد می‌شود. تکامل و رشد جامعه و بالا رفتن کیفیت اداره شهر، نتیجه‌ای است که قطعاً از انتخابات تناسبی حاصل خواهد شد.

ضمن اینکه حق منتخبین مستقل و منفرد را هم قانون نادیده نگرفته است. مستقلین هم که به شکل انفرادی وارد انتخابات می‌شوند، به میزان درصد آرایی که می‌آورند می‌توانند یکی دو نفر هم وارد شورای شهر شوند.» این عضو شورای شهر تهران در پاسخ به این سوال که با توجه به شرایط کنونی کشور این نوع انتخابات به صورت کامل برگزار خواهد شد؟ گفت: «ممکن است به‌عنوان اولین تجربه نواقصی داشته باشد ولی با استفاده از این تجربه می‌توان نواقص را در دوره بعد برطرف کرد. ضمن اینکه این قانون باعث می‌شود افراد تصمیم بگیرند که در کدام جریان حضور داشته باشند.

در انتخابات مجلس و حتی شوراها در دوره گذشته، افرادی بودند که در چندین لیست حضور داشتند که باعث تعجب بود و این سوال پیش می‌آمد که چطور یک فرد در دو یا سه لیست با دیدگاه‌های متفاوت قرار دارد. انتخابات تناسبی جلوی تبانی و بازی‌های سیاسی افراد را هم می‌گیرد؛ چراکه فرد باید موضع خود را مشخص کند که در کدام لیست حضور دارد. اگر در یک لیست قرار گرفت، به این معنا است که موضع، دیدگاه و نظریه آن مجموعه در ارتباط با اداره شهر را پذیرفته است و دیگر نمی‌تواند در لیست دیگری قرار بگیرد. این هم یکی از محاسن انتخابات تناسبی است.»

 حذف نگاه شخصی با انتخابات تناسبی

حجت نظری، عضو سابق شورای شهر تهران نیز درباره انتخابات تناسبی به هم‌میهن گفت: «یکی از انتقاداتی که معمولاً مردم نسبت به نهادهای انتخابی دارند، این است که گاهی بعد از انتخاب فرد منتخب آنچنان که باید به موکلین خود (مردم) پاسخگو نیست و گاهی پیش آمده که فرد منتخب بعد از گرفتن رای از مردم ارتباط خود را با جامعه قطع کرده یا ارتباط لازم را برقرار نکرده است. در عمده موارد نیز مردم دست‌شان به جایی بند نبوده مگر این که اگر آن فرد در دور بعدی انتخابات کاندیدا شود به او رای ندهند.

این نقیصه هم در مورد انتخابات شوراها و هم در مورد انتخابات مجلس معمولاً وجود داشته و بسیاری از مواقع مردم حوزه‌های انتخابیه مختلف از این عدم پاسخگویی منتخبین گلایه داشتند.» او افزود: «معمولاً یکی از راه‌هایی که کارشناسان برای حل این مشکل پیشنهاد می‌کردند رجوع به احزاب و اعتماد به اشخاص حقوقی بوده؛ تا سال 1404 ما شاهد حمایت قانونی از اشخاص حقوقی در انتخابات نبودیم. به نظر می‌رسد با تغییراتی که در قانون انتخابات شوراها به وجود آمده ما احتمالاً شاهد نقش‌آفرینی بیشتر احزاب و به‌طور کلی اشخاص حقوقی خواهیم بود، به این معنا که مردم در ادامه فعالیت نهاد انتخابی و بعد از انتخابات الزاماً با شخص منتخب طرف نیستند و در کنار شخص منتخب می‌توانند از احزاب هم پاسخ‌گیری کنند.

اشخاص حقوقی هم برای بقا در قدرت و برای اینکه بتوانند همچنان اعتماد مردم را داشته باشند طبیعتاً تلاش می‌کنند اشخاص حقیقی بهتری را به رای‌دهندگان معرفی کنند و آنها را در معرض انتخاب مردم قرار دهند. توأمان با توجه به تغییر دیگری که در قانون به وجود آمده؛ هر یک از اعضای حاضر در هر لیست باید دیگر اعضای حاضر در لیست را هم تایید کند. به نظر می‌رسد این موضوع یکسری مشکلات بعدی دیگر را از بین می‌برد یا حداقل کم خواهد کرد.» این عضو سابق شورای شهر تهران در ادامه تاکید کرد: «به عنوان مثال ما قبلاً شاهد بودیم که برخی افراد از طریق یک لیست وارد مجلس یا شورای شهر می‌شدند و بعد از ورود به پارلمان ملی یا پارلمان محلی در بسیاری از موارد بر اساس نظرات شخصی خود موضوعات را دنبال می‌کردند و به اراده جمعی که منجر به رسیدن آنها به کرسی انتخابی شده بود، اهمیتی نمی‌دادند.

مثلاً در دوره چهارم مدیریت شهری تهران ما دو عزیز را داشتیم که با یک لیست وارد شورای شهر شدند اما در ادامه عملاً با لیست جریان رقیب در بسیاری از موضوعات همراهی کردند و با آنها هم‌نظر شدند.» نظری افزود: «به نظر می‌رسد با توجه به اینکه تمام افراد لیست باید همدیگر را تایید کنند، این دست موضوعات بعدی احتمالاً کاهش پیدا می‌کند. همینطور یکی دیگر از مشکلاتی که معمولاً در مورد نظام انتخاباتی با آن مواجه بودیم، این بود که مردم در بعضی دوره‌ها به هر دلیلی به سوی یک لیست واحد می‌رفتند.

این دلیل رفتن مردم به سمت یک لیست واحد می‌توانست به دلیل ناراحتی از لیست رقیب یا جریان رقیب باشد یا دلایل دیگری داشت. اما ورود یک‌دست افراد به کرسی‌ها به‌ویژه پارلمان محلی در بسیاری از مواقع مشکلاتی را به وجود آورده که فکر می‌کنم اگر مثلاً شوراهای شهر یک‌دست نباشند اتفاقات بهتری رقم می‌خورد. به نظر من با مجموع شرایط، تناسبی شدن انتخابات شوراها می‌تواند به پیشبرد امور، رشد و توسعه مردم‌سالاری و همچنین امکان پاسخ گرفتن بیشتر مردم از شخصیت‌های سیاسی منجر شود.»

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید