سخنان پزشکیان و تغییر کدام ساختار؟
آرش ملکی، پژوهشگر دکتری حقوق بین‌الملل
مشهور است که در عالم روابط بین‌الملل «حقوق» و «سیاست» درهم آمیخته هستند و یک مسئله سیاسی همواره برخوردار از بُعد حقوقی است و یک موضوع حقوقی نمی‌تواند فاقد جنبه سیاسی باشد.
بیانیه‌های دیپلماتیک به مثابه ابزار اعلام مواضع هم از این واقعیت جدا نبوده و در ذیل آنها رویکرد حقوقی و سیاسی متکلم توأمان ابراز می‌شوند. در حاشیه اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، نشستی دوروزه با عنوان میثاق آینده برگزار شد که رئیس‌جمهور ایران نیز در این نشست به ایراد سخنرانی پرداخت. سخنرانی کوتاه مسعود پزشکیان حاوی نکات حقوقی بین‌المللی قابل تأملی است که اشاره به آنها خالی از لطف نیست. البته پزشکیان سیاستمدار است و در مقام یک رجل سیاسی، سیاست‌ورزی را ترجیح می‌دهد.
لیکن در متن سخنرانی مورد اشاره، این موضوع منجر به کمرنگ شدنِ بُعد حقوقی نشده. سخنرانی رئیس‌جمهور با اشاره به ضرورت احترام به اهداف (شامل حفظ صلح و امنیت بین‌المللی، توسعه روابط دوستانه میان ملت‌ها و تشویق احترام به حقوق بشر و آزادی‌های اساسی) و اصول سازمان ملل متحد (مانند اصل تساوی حاکمیت دولت‌های عضو، اصل حسن‌نیت، اصل حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلاف‌های بین‌المللی و اصل منع توسل به زور نظامی) آغاز می‌شود.
گزاره‌های مهمی که سنگ‌بنای ایده تشکیل این سازمانِ عام جهانی محسوب می‌شوند. در ادامه با اشاره به حقوق مندرج در میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (۱۹۶۶) و میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (۱۹۶۶) ـ همچون حق بر توسعه، حق بر آموزش و حق بر تأمین اجتماعی ـ بیان می‌کند که در مقام رئیس جدید قوه مجریه از الزامات بین‌المللی مربوطه آگاه و به سهم خود به آنها متعهد خواهد بود.
سپس گریزی به مهمترین چالش بین‌المللی ایران در چند دهه اخیر ـ تحریم‌های بین‌المللی ـ زده و ضمن تأکید بر ضدیت تحریم و توسعه پایدار ـ به‌عنوان یکی از مهمترین چشم‌اندازهای سازمان ملل متحد ـ خواهان تشکیل ائتلافی از دولت‌های برخوردار از وضعیت مشابه شده. زیرا بسیاری از تحریم‌های بین‌المللی یک‌جانبه از سوی ایالات متحده، کانادا و انگلستان در خوانش حقوقی، تعهدات بین‌المللی این دولت‌ها را نقض می‌کنند و به منظور انعکاس این وضعیت چندصدایی بهتر از یک‌صدایی است.
اشاره به جهان عاری از تسلیحات هسته‌ای نکته دیگری است که در پرتو لازم‌الاجرا شدنِ معاهده ممنوعیت تسلیحات هسته‌ای (۲۰۱۷) در فوریه ۲۰۲۱ حائز اهمیت است. البته ایران تاکنون به این معاهده که یک‌سوم اعضای سازمان ملل متحد عضو آن هستند ملحق نشده. در این راستا، عضویت در این سند بین‌المللی می‌تواند جدیتِ ایران در این موضع اعلامی را نشان دهد. نکته مهم دیگر اشاره پزشکیان به تغییر فوری ساختار مؤسسات مالی بین‌المللی است؛ خواسته‌ای که قطعاً نیازمند توضیح مضاعف است. همچنین باید تبیین شود که تغییر کدام ساختار، چگونه به رفع نیازهای کشورهای در حال توسعه منجر خواهد شد.
آخرین بخش از سخنرانی به وضعیت خاورمیانه و مواضع رسمی ایران در این موضوع اختصاص داشت و رئیس‌جمهور با تقبیح وضع موجود، اهتمام جامعه بین‌المللی در تغییر وضعیت را خواستار شد؛ رویکردی که با بیان دو مفهوم «مرگ غیرنظامیان» و «نسل‌کشی» صورتی بشردوستانه به خود گرفت. در یک نگاه کلی، سخنرانی مسعود پزشکیان در نشست میثاق آینده از بُعد حقوقی دارای اشارات مهمی است. امید است که این روح حقوقی در سخنرانی‌های دیگر نیز تکرار شود و با عبارت‌پردازی‌های سیاسی جایگزین نشود.
