بررسی نطق رئیس‌جمهور در مجمع عمومی سازمان ملل با گفتار هایی از: فریدون مجلسی و حسن بهشتی‌پور
پیام ایران جدید
رئیس‌جمهور نخستین نطق خود از تریبون سازمان ملل را به پایان رساند و نکاتی جدید را مطرح و مسائلی ریشه‌دار و قدیمی را بازخوانی کرد. رئیس‌جمهور تلاش کرد که موضع مشخص و شفافی درباره مسئله اسرائیل و فلسطین و جنایتی که در حق مردم غزه می‌شود، اتخاذ کند. رویکرد خود درباره تحولات منطقه را نشان بدهد، بر اشتراکات بیش از اختلافات پافشاری و ظلمی که با تحریم ایران بر مردم می‌رود را تشریح کند. پزشکیان از تمایل و رویکردش برای تعامل با کشورهای منطقه و ابرقدرت‌ها در تمام دنیا گفت؛ آنچه کارشناسان توازن در سیاست خارجی می‌نامند.
رئیس‌جمهور نخستین نطق خود از تریبون سازمان ملل را به پایان رساند و نکاتی جدید را مطرح و مسائلی ریشه‌دار و قدیمی را بازخوانی کرد. کارشناسان مختلف طی روزهای گذشته زمانی که با این پرسش روبه‌رو می‌شدند که پزشکیان باید در سازمان ملل چه بگوید و چه نگوید، بر این نکته تاکید می‌کردند که او باید از موعظه جهانیان خودداری کند و سعی داشته باشد که نکات جدیدی مطرح کند. تشخیص و تحلیل اینکه آیا پزشکیان توانست ایده جدید را مطرح کند یا نه، بر عهده تحلیلگران و کارشناسان خبره است. رئیس‌جمهور تلاش کرد که موضع مشخص و شفافی درباره مسئله اسرائیل و فلسطین و جنایتی که در حق مردم غزه می‌شود، اتخاذ کند. رویکرد خود درباره تحولات منطقه را نشان بدهد، بر اشتراکات بیش از اختلافات پافشاری و ظلمی که با تحریم ایران بر مردم می‌رود را تشریح کند. پزشکیان از تمایل و رویکردش برای تعامل با کشورهای منطقه و ابرقدرت‌ها در تمام دنیا گفت؛ آنچه کارشناسان توازن در سیاست خارجی می‌نامند. رئیس‌جمهور روز سه‌شنبه و طی برنامه‌های روز دوم حضور خود در نیویورک، با وزیر خارجه چین، رؤسای‌جمهور صربستان، تاجیکستان و فرانسه نیز دیدار کرد.
نطق رئیس‌جمهور
مسعود پزشکیان در سخنرانی خود «بی‌عدالتی»، «ظلم»، «زیاده‌خواهی» و «فقر» را علت تداوم جنگ و خونریزی در جهان خواند. «آمادگی ایران برای تعامل با اعضای برجام»، «بازگرداندن حق تعیین سرنوشت مردم فلسطین» و «نقض حقوق انسان از طریق برقراری تحریم» نیز از جمله محورهایی بودند که رئیس‌جمهور درباره آنها سخن گفت.
پزشکیان سخنرانی خود را اینگونه آغاز کرد: «آقای رئیس، عالیجنابان، آغاز به کار هفتادونهمین اجلاس مجمع عمومی ملل متحد و انتخاب شایسته جنابعالی را تبریک می‌گویم و امیدوارم که موضوع مهم این اجلاس، یعنی صلح، توسعه پایدار و کرامت انسانی افقی روشن در برابر نسل‌های کنونی و آینده بگشاید. سال گذشته، رئیس‌جمهور خدمتگذار کشورم، ابراهیم رئیسی، از همین سخن‌گاه با شما سخن گفت. او در راه خدمت به مردم ایران شهید شد. روحش شاد باد. من اینک برای اولین بار از جایگاه ریاست‌جمهوری اسلامی ایران با شما سخن می‌گویم. مردم ما در انتخاب من به شعار محوری «وفاق ملی» رأی دادند. این شعار منطبق بر دستور خدای تبارک و تعالی در قرآن کریم است. مطابق آموزه‌های قرآن: در آفرینش، انسان‌ها همگی از یک ریشه هستند. پیامبران آمده‌اند که اختلافات را بر مبنای کتاب حل و فصل کنند. انسان‌ها اختلاف نمی‌کنند مگر آن‌که زیاده‌طلبی و تمامیت‌خواهی آنان را از راه حق دور کند.»
رئیس‌جمهور خاطرنشان کرد: «من با برنامه‌ای مبتنی بر «اصلاحات»، «وفاق ملی»، «تعامل سازنده با جهان» و «توسعه اقتصادی»، وارد کارزار انتخابات شدم و موفق شدم اعتماد هموطنانم را در پای صندوق‌های رأی جلب نمایم. من قصد دارم بنیان‌هایی استوار برای ورود کشورم به عصر جدید و نقش‌آفرینی سازنده و مؤثر در نظام در حال ظهور جهانی پایه‌گذاری کنم، موانع و چالش‌ها را برطرف کنم و مناسبات کشورم را براساس ملزومات و واقعیت‌های دنیای امروز سازمان‌دهی نمایم.» پزشکیان درباره جنگ غزه گفت: «مردم جهان در یک سال گذشته، ماهیت رژیم اسرائیل را دیده‌اند؛ دیده‌اند سردمداران این رژیم چگونه جنایت می‌کنند و در یازده ماه بیش از 41 هزار مردم بی‌گناه را در غزه به خاک و خون کشیده‌اند که بیشتر زنان و کودکان بی‌گناه بوده‌اند؛ولی به نسل‌کشی، کودک‌کشی، جنایت جنگی و تروریسم دولتی می‌گویند «دفاع مشروع»! به بیمارستان و مهدکودک و مدرسه می‌گویند «هدف مشروع نظامی»! به مردم آزادیخواه و شجاعی که در غرب و شرق جهان به نسل‌کشی آنها اعتراض می‌کنند می‌گویند «یهودستیز»!
پزشکیان ادامه داد: «سیاست فشار حداکثری زمانی علیه ملت ایران به کار گرفته شد که ایران به گواهی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای، به تمامی تعهداتش در برجام پایبند بود.ما آماده تعامل با اعضای برجام هستیم. اگر تعهدات برجامی به‌طور کامل و با حسن نیت اجرا شود، می‌توان در مورد دیگر مسائل هم وارد گفت‌وگو شد.
رئیس‌جمهور خاطرنشان کرد: «ایران آمادگی دارد برای ساختن دنیایی بهتر با قدرت‌های جهان و همسایگانش، مراودات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی مؤثر و از جایگاه برابر داشته باشد. پاسخ مناسب به چنین پیامی که از ایران صادر می‌شود، اعمال تحریم‌های بیشتر نیست، بلکه اجرای تعهدات قبلی در رفع تحریم‌ها برای بهبود واقعی شرایط اقتصادی مردم ایران است و زمینه‌سازی برای توافق‌های بیشتر. من امیدوارم این صدا از ایران امروز به خوبی شنیده شود. متشکرم آقای رئیس.»
دیدار مکرون با پزشکیان
پس از سخنرانی رئیس‌جمهور، دیداری دوجانبه میان امانوئل مکرون و مسعود پزشکیان نیز برگزار شد. رئیس‌جمهور در این دیدار ضمن انتقاد از حمایت همه‌جانبه کشورهای غربی از جمله فرانسه نسبت به اقدامات اسرائیل، اظهار داشت: «اگر امروز در یکی از کشورهای مستقل به یک فرد اجحافی صورت گیرد، مدعیان حقوق بشر همه افکار عمومی جهان را علیه آن بسیج می‌کنند، اما در غزه و لبنان هزاران بی‌گناه به خاک و خون کشیده شده‌اند و از این مدعیان صدایی در نیامده است؛ کشورهای غربی باید به اعمال استانداردهای دوگانه پایان ببخشند، چراکه این وضعیت و صرف اعلام زبانی محکومیت، باعث گستاخی بیش از پیش اسرائیل شده است.»
پزشکیان در ادامه با اعلام آمادگی کشورمان برای گفت‌وگو درباره حل مسائل فی‌مابین از جمله مسئله هسته‌ای خاطرنشان کرد: «ایران هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و نخواهد بود. البته ما برای تقویت بنیه دفاعی و توان بازدارندگی خود به شکل متعارف تلاش می‌کنیم و در این راستا وضعیت امروز غزه درس عبرتی برای ما و همه کشورهای دنیاست که اگر قوی نباشیم، ممکن است رژیمی جنایتکار این‌چنین به ما حمله کند، اما در راستای رفع موانع توسعه ایران، آماده تعامل و گفت‌وگو هستیم.»
رئیس‌جمهور فرانسه در این دیدار ضمن درخواست آزادی سریع سه شهروند فرانسوی زندانی در ایران، از پزشکیان خواست که ایران از نفوذ خود در منطقه برای کاهش خشونت و تنش‌ها استفاده کند. آن‌طور که خبرگزاری دویچه‌وله آلمان به نقل از بیانیه کاخ الیزه گزارش داد، رئیس‌جمهور فرانسه آزادی این سه شهروند فرانسوی را شرط اساسی بهبود روابط تهران و پاریس دانست. مکرون همچنین اعتراض خود را نسبت به حمایت ادعایی ایران از روسیه در جنگ اوکراین، اعلام و ارسال موشک‌های مورد ادعای آنان به روسیه را محکوم کرد.
نطق پزشکیان باب مذاکره را باز می‌کند
فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین ایران در آمریکا به هم‌میهن گفت: «به نظر من با اینکه محتوای نهایی این سخنرانی تفاوت چندانی با نظرات مطرح‌شده از سوی رؤسای‌جمهور پیشین نداشت، اما به نظرم در بخش‌هایی متفاوت بود. آقای پزشکیان در مورد مسئله اسرائیل همان مواضعی را تکرار کرد که طی سال‌های گذشته گفته می‌شد. مثل تعیین‌تکلیف موضوع اسرائیل با یک رفراندوم که من معتقدم عملی نیست و نمی‌شود سرنوشت چنین مسئله بنیادینی را به یک رفراندوم نسبت داد. این نشان‌دهنده پایداری بر همان دیدگاهی است که طی ۴۵ سال گذشته برای ایران مشکلاتی را به وجود آورده است. به‌خصوص اینکه مسئله مذکور ارتباط مستقیمی با ایران ندارد و در چارچوب منافع سیاسی و اقتصادی ایران نمی‌گنجد. اما چون نمی‌خواهم صرفاً به مسائل بی‌اثر بپردازم، توجه شما را به نکات مثبت این سخنرانی جلب می‌کنم.»
او ادامه داد: «اولین جنبه، درک زبان دیپلماتیک در یک مجمع بین‌المللی است. آقای پزشکیان به زبان تهاجمی و خشونت‌آمیز پیشین که در دوره مرحوم رئیسی و حتی تا حدی زمان روحانی و البته دوران وامصیبتای احمدی‌نژاد وجود داشت، متوسل نشد؛ آن زبان‌هایی که امکان هیچ‌گونه مصالحه‌ای را باقی نمی‌گذاشت و موجب بی‌حرمتی به کل کشور و ملت ایران می‌شد. نکته دیگر این است که در متن سخنرانی دقت کردند که از جملاتی استفاده شود، که مترجم همزمان فارسی به انگلیسی به مشکل نخورد. چراکه آن مترجم الزاماً عربی نمی‌داند و آقای پزشکیان از آیات و احادیث در صحبت‌هایش استفاده می‌کند. به همین دلیل ترجمه فارسی این مفاهیم مورد استفاده قرار گرفت که اتفاقاً مفاهیمی صلح‌طلبانه بود.»
این دیپلمات پیشین کشورمان یادآور شد: «مهمترین اصل در سخنرانی تاکید بر این بود که ایران خواهان جنگ با اسرائیل نیست. نکته بعدی، به کار بردن نام اسرائیل بود که امر تازه‌ای در میان مسئولان جمهوری اسلامی ایران است. این موجود حتی اگر حرامزاده هم باشد، بالاخره وجود دارد. بنابراین یک قدم امیدبخش است که بعدها بتوانند درباره مسائل دیگری هم مذاکره کنند، بی‌آنکه نیازی به برقراری ارتباطات دوستانه و از این تعارفات انجام نشدنی داشته باشد.»
مجلسی یادآور شد: «فکر می‌کنم بعد از سخنرانی سیدمحمد خاتمی در سال ۱۳۷۷ در سازمان ملل، با تمام این نکات مثبت و منفی، اولین بار بود که مقداری بر موقعیت و احترام جمهوری اسلامی افزوده شد و در را به روی اشخاص و کشورهایی که قابل مذاکره هستند باز می‌کند. خصوصاً که تیم همراه پزشکیان تیمی است که امتحان خودش را در مذاکره‌پذیری و درک دادوستد دیپلماتیک پس داده است.»
دیپلمات پیشین ایران در واشنگتن، ضمن تائید صحبت‌های مطرح‌شده درباره تغییر شرایط جهان با جنگ در اوکراین و غزه و سخت بودن مسیر احیای برجام، اظهار داشت: «امیدوارم جنگ در اوکراین و غزه که مردم‌شان گرفتار جنگ‌افروزی سران‌شان هستند، متوقف شود. سران روسیه، اوکراین، اسرائیل و حماس به این جنگ‌ها دامن می‌زنند که غیرنظامیان را قربانی می‌کند. اروپایی‌ها هم روی موضوع اوکراین حساسیت دارند و به درستی مطرح می‌شود که این مسائل در حال حاضر بر روابط بین‌المللی تاثیر گذاشته است. اما اگر بخواهم به موضوع برجام و صحبت رئیس‌جمهور مبنی بر بازگشت به آن برگردم، باید به این نکته اشاره کنم که این قرارداد در نهایت برای حمایت غرب از موجودیت اسرائیل بود. بالاخره در آن زمان آنها اعتقاد داشتند که با غنی‌سازی مخفیانه، در سایت‌هایی مثل نطنز، ایران به سمت ساخت بمب حرکت کرده و موجودیت اسرائیل را تهدید می‌کند.
در زمان مذاکرات برجام، این هنر سخنگویان ایران بود که طرف مقابل را به اغماض وا داشت که مسئله اسرائیل مطرح نشود. بعد از اینکه برجام داشت راه خود را می‌رفت، عناصر داخلی که منافع خودشان را در ادامه کشمکش می‌دیدند، با برنامه‌هایی از جمله آن موشکی که به سه زبان رویش نوشته شده بود، سعی در از کار انداختن آن کردند. طرف‌های غربی هم به این مسئله واکنش نشان دادند که اتفاقاً مورد حمایت اسرائیل و نیروهای تندرو عربی و منطقه‌ای قرار گرفت. برای اینکه ابطال برجام می‌توانست حمایت‌هایی که اسرائیل تحت عنوان یک کشور مظلوم تحت تهدید به خود جلب می‌کرد را بازگرداند. گسترش ناگهانی فعالیت‌های نظامی ایران در نقاطی مانند یمن و فعال شدن شاخک‌ها در کشورهای منطقه مثل عراق و سوریه هم این روند را تسریع کرد و توافقات را بر هم زد. امیدوارم که این مسئله حل و فصل شود و اینگونه ترفندها در سیاست جایی نداشته باشد.»
مجلسی تاکید کرد: «مطرح شدن متقابل خواسته‌های ایران و فرانسه در دیدار دوجانبه میان مکرون و پزشکیان به نظر من نشان‌دهنده این است که احتمالاً احساس شده که می‌شود مسائل فی‌مابین را مطرح و حل کرد. نمی‌دانم این افراد که مکرون تقاضای آزادی‌شان را دارد، واقعاً جرمی مرتکب شده‌اند یا قرار است روی آنها معامله کنند. اگر مورد دوم باشد، در شأن ایران نیست. ولی همین باز کردن باب مذاکره و تبادل نظرات جدی میان دو کشور، باعث جلوگیری از تکرار چنین وضعیتی و بازگرداندن یک نوع احترام بین‌المللی به ایران توسط سیاستمداران و دیپلمات‌هایی می‌شود که بر ارزش کار خودشان واقف هستند.»
تاکید رئیس‌جمهور بر صلح بین‌المللی برجسته بود
حسن بهشتی‌پور، تحلیلگر سیاست خارجی، در تحلیل صحبت‌های رئیس‌جمهور گفت: «در روابط بین‌الملل، نفس اعلام آمادگی برای همکاری میان کشورها شرط لازم است ولی شرط کافی نیست. اعلام رسمی آمادگی برای همکاری بسیار مثبت و خوب است اما کافی نیست. برای اینکه همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای شکل بگیرد، باید دو طرف اراده لازم برای چنین همکاری را داشته باشند. تصمیم یک‌طرفه وجود ندارد. طرف مقابل هم باید آمادگی و اراده لازم را داشته باشد. آنچه آقای پزشکیان در سازمان ملل مطرح کرد، اعلام رویکرد دولت چهاردهم بود. اعلام کرد که رویکرد ما، تعامل و گفت‌وگو است، دنبال صلح هستیم؛ و به نظر من تاکید رئیس‌جمهور بر صلح بین‌المللی و همکاری‌های منطقه‌ای نکات خیلی مهم و برجسته‌ای بود.
معتقدم که آقای پزشکیان این موضوع را خیلی خوب و شفاف توضیح داد و اعلام کرد که ایران به دنبال صلح و ثبات منطقه است. شعار صلح و زندگی را عملاً در سطح بین‌المللی مطرح کرد و گفت عدالت موقعی تحقق پیدا می‌کند که طرف‌ها فقط به نفع منافع خود فکر نکنند و دنبال همکاری باشند. از طریق همکاری است که منافع مشترک افزایش پیدا می‌کند. به نظرم رویکرد آقای پزشکیان در خصوص همکاری‌های منطقه‌ای باید در سطوح کارشناسی مورد نقد و بررسی قرار بگیرد. چراکه جهان در حال گذار به سمت نظامی چندقطبی است و همکاری‌های منطقه‌ای بسیار مهم است.»
وی افزود: «مسئله روابط با غرب هم مهم است. بالاخره با کشورهای اروپایی باید وارد تعامل جدید شد و حتی با آمریکا بر سر احیای برجام به توافق رسید؛ البته صحبت‌های بایدن که پیش از سخنرانی رئیس‌جمهور ما ایراد شد، کاملاً ناامیدکننده بود که گفت باید علیه ایران بسیج شویم. این حرف قبل از نطق پزشکیان بود اما بالاخره نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها فعلاً در این شرایط همچنان سیاست تقابل را دنبال می‌کنند.»
این تحلیلگر سیاست خارجی با اشاره به جایگاه موضوع همکاری‌های منطقه‌ای در نطق رئیس‌جمهور، اظهار داشت: «آقای پزشکیان در مجمع عمومی به جای اینکه فقط بر منافع ایران تاکید کند، از همکاری گفت. این موضوع را مطرح کرد که کشورهای منطقه به جای مسابقه تسلیحاتی و رفتن سراغ نیروهای فرامنطقه‌ای برای برقراری امنیت، با یکدیگر همکاری کنند. چراکه صلح در منطقه با دخالت نیروهای فرامنطقه‌ای تحقق پیدا نمی‌کند و آنها برای منافع خود می‌آیند نه امنیت ما و این کشورهای منطقه هستند که امنیت و ثبات برایشان مهم است، نه نیروهای خارجی. برای شکل گرفتن یک همکاری منطقه‌ای، کشورها باید منافع مشترک داشته باشند و بر آن تاکید کنند. اگر منافع دیگر کشورها را نادیده بگیرند، در عمل این همکاری منعقد نمی‌شود. بنابراین، بار دیگر تاکید می‌کنم که با توجه به گذار جهان به یک نظام چندقطبی، شکل گرفتن این همکاری‌ها چه در شرق آسیا و چه در غرب آن بسیار مهم است.»
بهشتی‌پور تاکید کرد: «کشورهای منطقه مثل ایران، عربستان، پاکستان و ترکیه اختلافاتی دارند که قابل کتمان نیست. در مقابل باید ببینیم نقاط اشتراک‌شان کجاست. باید راهکارهای شکل‌گیری این همکاری‌ها بررسی شود و محورهایی برای آن شکل بگیرد. این مهم از طریق برگزاری جلسات دوجانبه و چندجانبه قابل دستیابی است.»
این تحلیلگر سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که آیا تحریم‌های ایران مانع این همکاری‌ها نیست؟ گفت: «پاسخ به این سوال، مثل این است که بگوییم اول مرغ بوده یا تخم‌مرغ. پاسخ هر چه باشد، ایراداتی به آن وارد است. کشورهای تحریم‌کننده باید متقاعد شوند که این تحریم‌ها بی‌اثر یا کم‌اثر شود یا حداقل منافع‌شان ایجاب کند که آنها را بردارند. وقتی ما صحبت از همکاری منطقه‌ای می‌کنیم، الزاماً به این معنا نیست که روابط دوجانبه با کشورها در ذهن‌مان باشد. منظور شکل گرفتن یک پیمان منطقه‌ای است. آن هم در منطقه‌ای مثل غرب آسیا یا خاورمیانه که همیشه درگیر تنش و چنددستگی بوده است.
یک طرف شورای همکاری خلیج فارس است، طرف دیگر اتحادیه عرب. یک طرف اکو و طرف دیگر سازوکاری دیگر. درحالی‌که کشورهای مؤثر باید با یکدیگر جمع شوند. آیا این کشورها حاضرند به جای اینکه پای آمریکا را برای امنیت خلیج فارس به منطقه باز کنند، خودشان یک پیمان امنیتی ببندند؟ این‌ها بسیار مهم است. زمانی منطقه به ثبات می‌رسد که تاکید بر نزاع و اختلاف، جای خود را به تاکید بر اصول مشترک بدهد. مسئله تحریم‌های ایران نیز تنها مانع مقابل شکل گرفتن این همگرایی‌ها نیست بلکه صرفاً یکی از موانع است.»
بهشتی‌پور خاطرنشان کرد: «اینکه ایران دو مسیر همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای را به صورت موازی پیش ببرد، هیچ تعارضی با یکدیگر ندارند. بستگی به این دارد که ایران چه رویکردی را در پیش گرفته باشد. آیا این رویکرد این است که به چارچوبی مثل برجام برگردد؟ این نکته که گفته می‌شود شرایط امروز با دوران مذاکرات هسته‌ای و سال ۲۰۱۵ تفاوت دارد، به نظر من کاملاً درست است. اما هر سازوکار جدیدی معمولاً براساس توافق‌های پیشین برپا می‌شود. درست است که الان برجام با مشکلات جدی روبه‌رو شده اما به عنوان یک سند مورد توافق است. طرف‌های غربی به بخشی از آن ایراد دارند و ایران نیز همین‌طور. بخش بیشتر آن مورد توافق طرفین است. بنابراین، آنچه بخواهد شکل بگیرد می‌تواند از نقاط اشتراک دو طرف آغاز شود. حرف جدیدی که آقای پزشکیان زد این بود که اگر ما راجع به برجام به توافق رسیدیم راجع به سایر مسائل هم می‌توانیم گفت‌وگو کنیم و این نکته بسیار مهم بود و حساس است.»
