بررسی اظهارات رئیس‌جمهوردرباره تصمیم‌گیری سخت در گفت‌وگو با کارشناسان
اولویت کدام است؟
مسعود پزشکیان روز گذشته در جلسه‌ای با اعضای شورای عالی استان‌ها بر ضرورت تصمیم‌گیری‌های سخت تاکید کرده بود. او گفته بود:«قطعاً این کار را انجام خواهم داد و اگر منعی نیز وجود داشته باشد چارچوبی ایجاد خواهیم کرد تا این اتفاق بیفتد. ما قرار نیست تصمیمی بگیریم که در آن مشارکت مردم وجود نداشته باشد و سیاستی را اجرا کنیم که مردم با ما همراه نباشند، اما باید تصمیمات سختی در این کشور بگیریم. همه باید با یکدیگر کمک کنیم چراکه نمی‌شود با روند فعلی مملکت را اداره کرد؛ باید تصمیم سخت بگیریم و در این تصمیم نیز اجازه ندهیم کسانی که محروم و فقیر هستند زیر دست و پای ما له شوند.»
تصمیمات سخت پزشکیان البته تنها در صورتی از وعده به عمل می‌نشیند که کابینه آینده با او همسو بوده و ساختار حکمروایی در کلیت آن هم سعی در فهم تلاش‌های او در کنار حقوق حقه شهروندان در تمام حوزه‌ها داشته باشند و سعی نکنند که با لجاجت و خودرایی اعتماد مردم حداقل رای‌دهندگان به پزشکیان را از او سلب کنند. مانند تاکید مداوم پزشکیان بر حفظ احترام و امنیت زنان و دختران در خیابان‌ها و عدم برخورد سخت با آنها بر سر مسئله حجاب از یک سو و تاکید روز گذشته قاسم رضایی جانشین فرمانده کل انتظامی کشور درباره اجرای طرح نور:«قانون ملاک کار ماست و با تغییر دولت‌ها خللی در اجرای این طرح به وجود نمی‌آید، برخورد با جرم مشهود از وظایف ذاتی انتظامی است، ما اسیر امواج نخواهیم شد، ما در حوزه عفاف و حجاب وظیفه قانونی و تکلیف شرعی داریم، لازم است شورای تأمین هم در راستای حمایت از این طرح گام بردارد، بنابراین طرح نور تعطیل‌بردار نیست، چراکه امر به معروف و نهی از منکر یک فروع دین است و نمی‌توان فروع دین را تعطیل کرد.»
تصمیم‌گیری در اتاق شیشه‌ای
علی باقری، تحلیلگر سیاسی اصلاح‌طلب و معاون سیاسی وزارت کشور در دولت اصلاحات یکی از مهم‌ترین مصادیق تصمیم‌گیری‌های سخت پزشکیان را مربوط به حوزه سیاست خارجی و اقتصاد می‌داند و به هم‌میهن توضیح می‌دهد:«پزشکیان در جریان مبارزات انتخاباتی خود بر چند نکته کلیدی تاکید کرد. از جمله لزوم حل مسائل مرتبط با سیاست خارجی کشور به‌عنوان مقدمه‌ای برای برطرف شدن مشکلات اقتصادی کشور و مشکلات معیشتی مردم. به نظرم حل مسائل مرتبط با تحریم‌های ایران که مستلزم ادامه و تقویت گفت‌وگو با طرف‌های درگیر است یکی از همین تصمیم‌هاست.»
باقری معتقد است که رویکردهای توافق‌سازی که پزشکیان در داخل کشور در پیش‌گرفته است پیش از جلوس او بر مسند ریاست‌جمهوری آثار خود را نشان داده است:«با شرایطی که ایجاد شده و امیدوارم تداوم یابد، زمینه‌های امکان تداوم گفت‌وگوهای موثر با جهان برای رفع موضوع تحریم‌ها و مسئله FATF که در واقع تبادلات پولی و بانکی کشور را تحت تاثیر خود قرار داده است را می‌توان از جمله تصمیم‌های سخت پیش‌رو رئیس‌جمهور منتخب دانست.»
او درباره سخنان روز گذشته جانشین فرمانده کل انتظامی کشور مبنی بر تعطیل‌بردار نبودن طرح نور برخلاف ایده رئیس‌جمهور منتخب و ارتباط این موضوع با انتخاب وزیر کشور همسو با پزشکیان می‌گوید:«به نظرم اظهارات امروز مقام مسئول در فراجا برخلاف پیام‌های وفاق‌آمیز و در واقع رو به توافق و یکدستی در کشور، پیامی ناامیدکننده در این عرصه بود. نخست آنکه مقام مسئول فراجا باید مستند قانونی اجرای طرح نور را اعلام کند. فراجا نمی‌تواند طرحی که تاثیرات اجتماعی عمیقی بر کشور می‌گذارد را رأساً اجرا کند. این نهاد مجری مراکز بالادستی خود در حوزه تصمیم‌گیری و ابلاغ سیاست در حوزه‌های مربوطه است.»
باقری اضافه می‌کند:«باید مشخص شود که آغاز اجرای این طرح چه پشتوانه قانونی داشته،اگر همانگونه که مدتی پیش در محافل خبری اعلام شد مستند قانونی این طرح ابلاغیه وزارت کشور یا برخی ستادهای تشکیل شده در این وزارتخانه باشد، باید جایگاه قانونی این مراکز و ستادهای تشکیل‌شده در وزارت کشور مشخص شود تا اگر هم ابلاغی از وزارت کشور صورت گرفته مشخص شود که آیا این مراکز برای ابلاغ چنین طرحی به فراجا جایگاه قانونی داشته‌اند.»
معاون سیاسی وزارت کشور در دولت اصلاحات این را هم می‌گوید که به هر صورت دولت تغییر خواهد کرد و وزیر کشوری که ظاهراً ابلاغ‌کننده این فرامین است حداکثر تا دو هفته دیگر بر سر کار بوده و احتمالاً جای خود را به فرد دیگری خواهد داد:«مطمئناً در دولت پزشکیان اولاً درباره طرح‌هایی که اینگونه وجدان عمومی جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد در اتاق شیشه‌ای تصمیم‌گیری خواهد شد و در این تصمیم‌گیری‌ها قطعاً صلاح جامعه و مطالبات اقشار مختلف جامعه و حفظ حرمت و کرامت انسان‌ها در مواجهه با برخوردهای اجتماعی و انتظامی همانگونه که پزشکیان قول داد در تصمیم‌گیری‌های جدید مدنظر قرار می‌گیرد.»
همسو کردن ساختار حکمروایی برای تقویت سرمایه اجتماعی
«تقویت سرمایه اجتماعی کار دشوار پزشکیان است تا بتواند در این زمینه دیگر نهادهای تاثیرگذار بر حکمرانی را هم با خود همسو کند.» موضوعی که حسین سراج‌زاده، استاد جامعه‌شناسی و رئیس اتحادیه انجمن‌های علوم اجتماعی ایران در گفت‌وگو با هم‌میهن بر آن تاکید می‌کند:«افرادی که شرایط امروز ایران را می‌دانند بر این نکته تاکید دارند که باید تصمیمات سختی گرفته شود به این دلیل که در جامعه ما مشکلات اقتصادی و اجتماعی حل‌نشده و مزمن فراوانی وجود دارد. مانند شکاف عمیق طبقاتی، افزایش فساد و ناکارآمدی دستگاه‌های اداری و اجرایی، افزایش فقر، عدم پایبندی ساختار حکمروایی به قانون و به‌ویژه قوانینی که میثاق ملی هستند، حقوق شهروندی و...»
او ادامه می‌دهد:«برای حل این مشکلات مزمن و حل‌نشده باید یک تغییر رویه و رویکرد ایجاد شود. زیرا رویکردهای گذشته منشأ بسیاری از مشکلات امروز است. این تغییرات شاید همان تصمیم سختی است که دولت باید بگیرد. این مسئله در وعده‌های انتخاباتی تا حدودی مطرح شده اما عملی کردن آن کاری دشوار است که باید انجام داد.»
این جامعه‌شناس تاکید می‌کند که برای حل مشکلات باید دولت و ساختار سیاسی کشور کوشش سخت و فزاینده‌ای داشته باشند:«می‌دانیم که این کوشش‌ها بدون همراهی مردم به نتیجه مطلوبی نمی‌رسد. برای اینکه حکومت و دولت حمایت‌های مردم را داشته باشند، باید سرمایه اجتماعی خود را ترمیم و تقویت کنند. براساس پژوهش‌های پیمایشی ملی و معتبری که توسط دستگاه‌های اجرایی انجام شده‌اند، سرمایه اجتماعی در سال‌های گذشته رو به کاهش بوده و افول یافته است تاجایی که به نقاط بحرانی رسیده است. شاید یکی از نمودهای این مسئله بی‌اعتمادی نسبت به وعده‌های داده‌شده، عدم مشارکت حدود 60 درصد در انتخابات اخیر [دور اول] و انتخابات‌های اخیر بوده است. گویی که مردم انتخابات را چندان هم جدی نمی‌گیرند. همه این موارد نشان‌دهنده کاهش و افول سرمایه اجتماعی است.»
او توضیح می‌دهد که سرمایه اجتماعی دو جنبه مهم دارد، ارتباط و اعتماد که هر دو کاهش داشته است به این دلیل که ناتوانی، ناکارآمدی و فساد و سوءاستفاده از قدرت برای حفظ منافع گروهی، حزبی و شخصی باعث شده که اعتماد مردم به دستگاه‌های اجرایی، اداری و حکمروایی کاهش یافته است:«ارتباط دولت و ساختار سیاسی با مردم هم کم شده است. این ارتباط مستقیم و بی‌واسطه نیست و از طریق سازمان‌های مدنی، نهادهای صنفی، سندیکا‌ها و... انجام میشود و این نهادها نقش رابط میان مردم و ساختار سیاسی را ایفا می‌کنند. متاسفانه رویکرد ساختار حکمروایی در دولت‌های گذشته و به‌ویژه دولت‌های قبلی محدودسازی سمن‌ها، سازمان‌های مردم‌نهاد و نهادهای مدنی و... بوده است که باعث شده ارتباط مردم با ساختار سیاسی و تعامل این دو با یکدیگر برای حل مشکلات جامعه کمتر شود.»
سراج‌زاده تاکید می‌کند که کوشش برای جلب اعتماد و افزایش ارتباط دولت و ساختار سیاسی با مردم است که از چند طریق می‌توان انجام داد:«نخست آنکه در سطح قوانین و هنجارها دولت یا ساختار سیاسی نمی‌تواند بر اجرای قوانینی تاکید کند که مورد وثوق و نظر مردم نیست. به‌عنوان مثال قوانین مربوط به فیلترینگ، پوشش و برخی قوانینی از این دست از حمایت اجتماعی برخوردار نیستند. پیمایش‌های اجتماعی نشان می‌دهند که اکثریت بزرگی نزدیک به 70 درصد جامعه با این قوانین مخالفند. وقتی ساختار حکمروایی بر اجرای این موارد پافشاری می‌کند اینگونه برداشت میشود که من شما مردم را به رسمیت نمی‌شناسم و راه خودم را می‌روم. این رفتار به سرمایه اجتماعی آسیب می‌زند.»
این استاد جامعه‌شناسی تاکید می‌کند که برای تقویت سرمایه اجتماعی او باید چند نکته را در نظر بگیرد:«نخست آنکه در عمل نشان دهد که مردم، حوزه عمومی و جامعه مدنی را به حساب می‌آورد و ایران را برای همه ایرانیان می‌داند و تفاوت‌های قومی، دینی، فکری، سیاسی، طبقاتی و... را عاملی برای حذف و طرد آنها و محسوب کردن‌شان به عنوان شهروند درجه دو نمی‌داند. موضوعی که پزشکیان باید در عمل آن را نشان دهد. هرچند که ممکن است به ناگهان به نقطه مطلوب نرسد اما این احساس را در شهروندان ایجاد می‌کند که رئیس‌جمهور در این جهت حرکت می‌کند.»
رئیس اتحادیه انجمن‌های علوم اجتماعی ایران اضافه می‌کند:«پزشکیان باید وعده‌هایی محدود و مشخص بدهد، یعنی وعده‌های غیرقابل تحقق ندهد مانند ساخت سالی یک‌میلیون مسکن یا رساندن تورم به نرخ زیر 10 درصد. همه کارشناسان می‌دانستند که این وعده‌ها تحقق‌پذیر نیست. رئیس‌جمهور باید در عمل نشان دهد که آماده تغییر رویکردها و رویه‌های گذشته ساختار حکمروایی در مجموع است.»
او بر ضرورت مبارزه دولت جدید با فساد گسترده در دستگاه‌های دولتی و اداری و کاهش آن در کنار استفاده از دیدگاه‌های کارشناسی برای برخورد با مسائل اجتماعی و حل آنها تاکید می‌کند:«استفاده از بدنه کارشناسی در واقع همان ارتباطی است که در حوزه سرمایه اجتماعی مهم است و دولت باید نشان دهد که در این مسیر در حال حرکت است. امیدواریم پزشکیان این تصمیم سخت را بگیرد و سایر نهادهای حکمروایی تاثیرگذار هم به این موضوع توجه کنند که توفیق این دولت در تقویت سرمایه اجتماعی در واقع توفیق نظام حکمرانی و جامعه ایران است. عدم توفیق دولت در این زمینه هم جامعه ایران را متضرر خواهد کرد.»
کابینه کارآمد اجرای تصمیم‌ها را تسهیل می‌کند
هادی حقشناس، اقتصاددان و استاندار سابق گلستان هم معتقد است که تصمیم سخت رئیس‌جمهور منتخب عمدتاً بر حوزه‌های اقتصادی متمرکز است:«موضوعاتی مانند هدفمندکردن یارانه‌ها، اصلاح سیاست‌های پولی، اصلاح سیاست‌های ارزی و اصلاح کسری بودجه در کنار مسائل مالی، وارداتی و ارزی از جمله این حوزه‌ها هستند که طبیعتاً اصلاح آن منجر به اعتراض بخشی از شرکت‌ها و افرادی میشود که از وجود ناترازی‌ها، رانت‌های بزرگی برده‌اند.»
او دومین حوزه تصمیمات سخت را مربوط به تصمیمات سیاسی در حوزه روابط خارجی می‌داند:«امروز سایه عدم الحاق ایران به FATF و تحریم‌ها بر اقتصاد ایران، مشکلاتی هم در حوزه خارجی و هم در حوزه داخلی ایجاد کرده است که در این راستا باید اقدام به تنش‌زدایی شود و در حوزه داخلی هم باید اعتقاد به سیاست‌های صحیح و درست ایجاد شود. مسئله‌ای که ممکن است دردناک و سخت باشد و به همین دلیل هم نیازمند آن است که یک تیم حاذق، با تجربه و عالم این کار را انجام دهد. استفاده از این روش مانند آن است که فردی بیماری سختی دارد و درمانش این است که عمل جراحی انجام دهد. عمل جراحی حتماً همراه با درد خواهد بود، ولی اگر احساس شود که بعد از این عمل جراحی بهبودی کامل فراهم میشود، طبیعی است که تحمل درد راحت خواهد بود.»
حقشناس بر این باور است که مسائل و مشکلات اقتصاد ایران واضح و روشن هستند:«ما در حوزه‌های مختلف با چالش مواجه‌ایم. مانند مشکلات صندوق‌های بازنشستگی و عدم تکافوی درآمد کارگران و کارمندان و بازنشستگان کشور. راه‌حل این موضوع هم گرفتن تصمیمات سخت است که اگر دکتر پزشکیان تیم حاذقی را انتخاب کند و مردم هم مطمئن باشند که اصلاح ساختارها و این جراحی‌ها منجر به بهبود خواهد شد، حتماً درد ناشی از آن تحمل میشود.»
این اقتصاددان تاکید می‌کند که اگر اعتماد و سرمایه اجتماعی نباشد، تصمیم سخت پزشکیان شاید به نتیجه نرسد. او همچنین درباره تاثیر دولت سایه بر تاخیر در اجرای این تصمیم‌گیری‌های سخت هم می‌گوید:«دولت سایه همیشه وجود داشته و بخشی از مشکلاتی که دولت‌های قبلی در ایران داشتند هم همین دولت‌های سایه بودند که اخلال ایجاد می‌کنند اما مسئولیت نمی‌پذیرند. چون در همه ادوار گذشته بودند، فکر می‌کنم اگر کابینه کارآمد باشد، سنگ‌اندازی‌ها نمی‌تواند مانع شود.»
