میراث شوم سال کهنه برای سال نو

سال 2023 میلادی درحالی به پایان می‌رسد که تا همین چند ماه قبل چنین فرجامی در مخیلۀ هیچ‌کس نمی‌گنجید و آنچه همۀ گمانه‌ها را باطل کرد، جز اتفاقی نیست که از هفتم اکتبر 2023 یا نیمۀ مهر 1402 به بعد شاهدیم.

نیروهای جنبش حماس بر آن شدند با شیوه‌ای متفاوت با فتح با اسرائیل سخن بگویند و به شهرک‌هایی که اسرائیل برخلاف توافق اسلو و تعهدات صلح با فلسطینی‌ها ساخته بود، یورش بردند تا مرگ صدها تن از اسرائیلی‌ها جهان را شوکه کند در روزهایی که خود را برای گسترش پیمان ابراهیم آماده می‌کردند.

این بار دیگر سخن از سنگ و انتفاضه نبود بلکه با پهپاد و چترباز وارد خاک سرزمین‌های اشغالی شدند و عیش شهرک‌نشینان را در یوم‌کیپور منغص کردند. تاریخ، هم تکرار شد، هم نه. چراکه در 1973 هم مصر در چنین روزی به قصد انتقام شکست 1967 اسرائیل را غافل‌گیر کرده بود اما گفته می‌شود اشرف مروان داماد جمال عبدالناصر، رهبر فقید مصر به اسرائیلی‌ها خبر داده بود هرچند که وقتی معلوم شد او گفته عملیات شامگاه است ولی زودتر حمله کردند این انگاره هم شکل گرفت که مشاور سادات و داماد ناصر دست آخر به مصر خدمت کرده یا خواستند این‌گونه تصور شود و به همین خاطر مرگ او بر اثر از سقوط از ایوان خانه را قتل عمد دانستند و چون شهیدی تشییع و تکریم شد.

به هر رو هیچ‌کس تصور نمی‌کرد درست 50 سال بعد باز اسرائیلی‌ها غافل‌گیر شوند درحالی‌که مدعی بودند با زندانی باز که با دو میلیون ساکن و در عمل زندانی در غزه ساخته‌اند به فلسطینی‌ها لطف کرده‌اند و باقی زیاده‌خواهی است ولو به عهد خود برای واگذاری قدس شرقی عمل نکنند و به ساخت شهرک‌های کوچ‌نشین ادامه دهند.

بر این اساس نقطه عطف 2023 روز 7 اکتبر یا 15مهر 1402 است که به جنگ یک ارتش سازمان‌یافته با پشت‌گرمی به حمایت‌های آشکار ایالات‌متحده با یک سازمان سیاسی – نظامی انجامید و تاکنون به بهای جان بیش از 20 هزار تن و غالباً زن و کودک تمام شده است.

با این حال اسرائیل به هیچ‌یک از سه هدف غایی خود دست نیافته و سال 2023 برای نتانیاهو کابوس‌بارتر از 2022 به پایان می‌رسد. نه نابودی کامل حماس، نه تصویرسازی از آن مانند داعش و نه تبدیل جنگ اسرائیل با غزه به درگیری مستقیم میان آمریکا با ایران.

سال جدید میلادی زیر سایه جنگ آغاز می‌شود و این منحصر به خاورمیانه نیست. چون در اوکراین هم اوضاع بهتر نیست منتها به خاطر ابعاد جنگ غزه توجه جهانیان به خاورمیانه و غزه معطوف شده و با این وصف این جنگ برای هر که بد بوده به کام روسیه شیرین نشسته است و حالا کبک پوتین آن‌قدر خروس می‌خواند که ابایی ندارد هم بار دیگر ساز مورد علاقه امارات - ادعای مالکیت بر جزایر سه‌گانه ایرانی - را بنوازد و هم با تهران نرد عشق ببازد.

برای آنکه بدانیم تصویر پایان سال تا چه حد با آغاز آن متفاوت و مغایر است یادآوری پیش‌بینی یکی از دیپلمات‌های حاشیۀ خلیج‌فارس دربارۀ 2023 کافی است که گفته بود خاورمیانه از کش‌مکش و درگیری به ستوه آمده و تنش‌زدایی و دیپلماسی باید در دستور کار قرار گیرد. دشمنانِ کهن، مزایای صلح را دریافته‌اند و منطقه در آستانۀ تغییری سرنوشت‌ساز قرار دارد.

مراد او از تغییر سرنوشت‌ساز تبعات پیمان ابراهیم و دوستی اعراب با اسرائیل بود اما اکنون شاهد تغییرات سرنوشت‌‌ساز از جنس دیگریم.

پیش از هفتم اکتبر، اسرائیل به گرم شدن روابط خود با کشورهای منطقه می‌بالید و اکنون اکونومیست هم از اسرائیل به‌عنوان «گنده‌لات محله با سر و صورت زخمی» یاد کرده است.

آن سوی اقیانوس‌ها هم جنگ غزه چنان جهان را به تلاطم انداخته که حتی می‌تواند ابقای جو بایدن در کاخ سفید را به مخاطره اندازد و اثر خود را در آبان 1403 هم نشان دهد زیرا با سکوت و حتی حمایت‌های اولیه و در ادامه وتوی قطعنامه آتش‌بس که همه و حتی اروپایی‌ها هم مخالف آن نبودند شریک جرم اسرائیل و شخص نتانیاهو شناخته می‌شود.

بایدن می‌پنداشت از خاورمیانه فارغ شده و با فراغ بال می‌تواند به دورترهای آسیا و اروپا بپردازد و توجیه همکاری در بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان نیزهمین بود ولی حالا باز روز از نو و روزی از نو آن‌قدر که دو گروه ناو هواپیمابر و هزاران نیرو به منطقه فرستاده است.

درست است که کشورهایی چون بحرین و امارات روابط خود با اسرائیل را قطع نکردند اما همه می‌دانند وضعیت هرگز به قبل از هفتم اکتبر باز نخواهد گشت.

این یادآوری‌ها در آستانۀ سال نو میلادی به قصد مرور وقایع 2023 نیست. از آن روست که این همه جنگ و خون‌ریزی در منطقه‌ای رخ می‌دهد که مناسبت آغاز سال زاده شدن مسیح در 2024 سال قبل است و او در همین منطقه زاده شده است؛ در «بیت لحم» که در لغت به معنی «خانه نان» است و حالا خانه‌های نان نه در بیت لحم که 75 کیلومتر دورتر بر سر فلسطینی‌ها آوار می‌شود و نانی اگر بیابند آغشته به خون است. به خون گرم کودکان و زنان.

زادگاه مسیح در 10 کیلومتری بیت‌المقدس واقع است همان جا که داوود مشهورترین پادشاه بنی‌اسرائیل هم در آن زاده شد و مسیحیان در زادگاه او کلیسای مهد را ساخته‌اند.

امسال اما در زادگاه مسیح به‌جای چراغان و دست‌افشانی و پای‌کوبی مجسمه مسیح را در مرکز شهرکفن‌پوش کرده‌اند تا یادآور قربانیان غزه خصوصاً کودکان باشد.

از بیت لحم تا غزه البته 75 کیلومتر فاصله است اما وقتی در شهرهای اروپایی و خود آمریکا جنگ و خون در غزه مجال شادکامی به سبک سال‌های گذشته را ستانده در خود سرزمین‌های فلسطینی در زادگاه مسیح- چگونه می‌توانند جشن بگیرند؟

با این همه چه می‌توان گفت جز اینکه میراث 2023 برای 2024 جنگ است و حالا صلح و حتی ایده دودولتی دورتر از همیشه به نظر می‌رسد اگرچه همواره صلح وقتی رخ می‌نماید که تمام گزینه‌های جنگ آزموده شده باشد و سپیدی در پی سیاهی کامل از راه می‌رسد.

ما ایرانیان هم با همه دشواری‌ها و مشقت‌ها و انسداد سیاسی و گرفتاری‌های اقتصادی از یاد فلسطینی‌ها فرونکاستیم و اگر تجمعات رسمی کم‌فروغ بود دو گونه تفسیر شد؛ یکی آنکه خود حکومت در کار حمایت است و چه نیاز به ما دیگری به‌خاطر اشباع تبلیغاتی و دل‌خوری‌ها ولی مگر می‌شود اندوه‌گین نشد و اگرچه سال نو اختصاصی خود را نوروز جشن می‌گیریم اما عجالتاً می‌توانیم شاکر باشیم که خطر جنگ اگرچه بیش از هر زمان دیگر به این سرزمین نزدیک ولی دفع شد هرچند نه به تمامی.

جدای اینها چه درد و دریغی برای بشر امروز بالاتر از اینکه به‌رغم تمام اختراعات و اکتشافات که زندگی آدمی را تا این حد دگرگون کرده و درحالی‌که از هوش مصنوعی به‌عنوان مهمترین مؤلفه تاثیرگذار در سال 2024 یاد می‌شود باز وقتی قرار باشد سال 2023 را در یک کلمه وصف کنیم، جز «جنگ» نیست که سایۀ نحس آن خود را از 2023 به 2024 هم کشانده است و انگار بشر را گریزی نیست جز آنکه به تعبیر بامداد شاعر همچنان دوره کند شب را و روز را، هنوز را. چون هنوزاهنوز پرطبل‌تر از همه صدای نحس جنگ است، جنگ. و چه مرده ریگی بر جای گذاشته این سال 2023.