تحفه ۱۷ میلیون یورویی مسکو برای ایران

در شرایطی که تراز تجارت غیرنفتی کشور به مرز منفی ۱۲ میلیارد دلار رسیده، خبر گشایش اعتبار به ارزش 17 میلیون یورو در کشورِ دوست، روسیه، نمی‌تواند خبر مسرت‌بخشی باشد؛ آن‌هم در روزهایی که روسیه برای بار دوم تمامیت ارضی ایران را در جزایر سه‌گانه زیر سوال برده است. هرچند می‌تواند این همراهی در حوزه  مالی آن هم بعد از دوسال و اندی آمد و شد تهران به مسکو بعد از این رفتار استراتژیک مسکو در اجلاس کشورهای عربی در مراکش، نوعی دلجویی سیاسی نیز باشد. دولت سیزدهم از زمان روی کار آمدن تاکنون در حوزه تعاملات تجاری و اقتصادی بین‌المللی موفقیت چندانی به ارزش دلاری یا یورویی نداشته است. حتی تراز تجارت امسال منفی شده است؛ هرچند وزیر اقتصاد در آمارسازی جدید این آمار منفی را وارونه جلوه داد و حتی مدعی تراز تجاری مثبت ۱۵ میلیارد دلار شد. حال در این شرایط بازگشایی ال‌سی یا ایجاد خط اعتباری برای واردات کالاهای اساسی، آن‌هم به مبالغ بسیار اندک چگونه و چقدر می‌تواند دستاورد محسوب شود؟ سوالی است که قطعاً دولتمردان کنونی و حامیان رسانه‌ای آن پاسخ‌های دندان‌شکنی برای آن از نوع فرار رو به جلو دارند. در این شرایط تنها خواسته‌ ملت از دولت و مسئولان حفظ وضعیت موجود است؛ به‌عبارتی باید از آنها خواست نخست برای حفظ تعاملات تجاری و اقتصادی موجود تلاش کنند و به‌دنبال توسعه چندانی نباشند، هرچند آغوش باز بازارهای بین‌المللی بر روی ایران باز نیست. دوم و مهمتر اینکه از مسئولان بخواهیم مانع از هرگونه حیف و میل‌های ارزی، آن‌هم در شرایط سخت تحریمی‌ شوند تا مشابه آنچه در فساد چای و فساد فرآورده‌های دامی رخ داده است، تکرار نشود. به‌عبارت‌ ساده‌تر، اگر مدیران ارشد دولت سیزدهم به آنچه رئیس دولت سیزدهم بارها اشاره کرده بود، می‌پرداختند و گشت ارشاد مدیران را راه‌اندازی می‌کردند، امروز می‌توانستیم با فساد ارزی بیش از 3 میلیارد دلاری چای دبش بسیاری از مشکلات کشور را حل‌وفصل کنیم.

اقتصاد ایران به دلیل حضور مدیران اقتصادی و سیاست‌گذاری‌های اقتصادی آن در شرایط خاصی قرار گرفته است. خاص بودن این شرایط به‌خوبی قابل درک است. حتی آمارهای اعلامی دولت کنونی برای اثبات کاهش نرخ تورم،‌ کاهش نرخ بیکاری، رشد تولید ناخالص ملی، رشد تولید، رشد شاخص بهره‌وری و.... هیچ‌کدام نمی‌تواند باعث آن شود که مردم به دولت اعتماد کنند که اقتصاد در حال بازگشت به ریل است. شاید در چندماه اخیر قیمت ارز تغییر چندانی نداشته است اما به‌زعم کارشناسان اقتصادی دولت سیزدهم در این حوزه نیز قدم در جای پای دولت‌های قبلی گذاشته است و فنر دلار را جمع کرده است اما اینکه جهش بعدی آن چه قیمتی باشد، پیش‌بینی می‌شود عددی در کانال بالاتری باشد که می‌تواند نرخ تورم را با شدت بیشتری به جای کاهشی شدن آن،‌ افزایش دهد.

بالاخره آمدوشد به مسکو سکه شد

گویا سفر اخیر رئیس بانک مرکزی به روسیه این بار دستاورد داشته؛ به‌طوری‌که بعد از آن، روابط عمومی بانک مرکزی در خبری ادعا کرده است ضمن عملیاتی شدن بسترهای پولی و بانکی میان ایران و روسیه، فصل جدیدی از روابط بانکی دو کشور آغاز شده است. بر این اساس اولین ال‌سی شبکه بانکی ایران در خارج از کشور به ارزش ۱۷ میلیون یورو توسط بانک سپه در روسیه گشایش یافته، همچنین خط اعتباری به ارزش ۶ و نیم میلیارد روبل برای واردات کالاهای اساسی از روسیه برای ایران نیز ایجاد شده است. عبدالناصر همتی، رئیس پیشین بانک مرکزی در واکنش به این رخداد در شبکه اجتماعی «ایکس» نوشت: «اینکه مراودات اقتصادی و بانکی با همسایگان از جمله روسیه گسترش یابد، خوب است اما خوشحالی از موافقت یک بانک روسی برای اعطای اعتبار۶۶ میلیون دلاری، برای خرید کالاهای اساسی، درحضور رئیس بانک مرکزی ایران، همزمان با موضع ضدایرانی روسیه در مورد جزایر سه‌گانه، در شأن مسئولین کشور نیست.»

روز گذشته روابط عمومی بانک مرکزی خبری منتشر کرد مبنی بر اینکه زیرساخت‌ها و بسترهایی همچون اتصال سامانه‌های پیام‌رسان غیرسوئیفتی و برقراری روابط دوطرفه کارگزاری با پول‌های ملی میان بانک‌های تجاری دو کشور که قبلاً ایجاد شده بود مورد استفاده بانک‌ها و فعالان اقتصادی قرار گرفته است. در دیدار و مذاکرات رئیس‌کل بانک مرکزی ایران با رئیس‌کل بانک مرکزی روسیه، علاوه بر نهایی‌سازی توافق به‌کارگیری پول‌های ملی در مبادلات تجاری دو کشور به‌جای دلار، فرزین، رئیس کل بانک مرکزی پیشنهادهایی در زمینه بهره‌برداری از ظرفیت‌های گروه بریکس و نهادسازی‌های پولی و بانکی در این حوزه طی دوره ریاست روسیه بر این گروه در سال آتی میلادی مطرح کرد که مورد توجه رئیس کل بانک مرکزی روسیه قرار گرفت. براساس این گزارش، با توجه به نهایی‌شدن کلیه اقدامات توافق‌شده قبلی میان بانک‌های مرکزی ایران و روسیه، قرار شد مفاد آن به‌صورت فنی و تخصصی، محور همکاری‌های آینده بانک‌های مرکزی دو کشور قرار گیرد.  همچنین براساس این خبر در جریان سفر رئیس کل بانک مرکزی کشورمان به مسکو و به‌دنبال رایزنی‌ها و عملیاتی‌سازی بسترهای پولی و بانکی، اولین ال‌سی شبکه بانکی ایران در خارج از کشور توسط بانک سپه در روسیه گشایش یافت. ارزش این LC که مورد استفاده قرار گرفته، برای شروع مبلغ ۱۷ میلیون یورو است و با شرط پرداخت مدت‌دار جهت واردات استفاده می‌شود. همچنین با حضور فرزین رئیس کل بانک مرکزی کشورمان، جلسه‌ای میان مدیران بانکی اسبر بانک روسیه و بانک ملی ایران برگزار شد که براساس آن خط اعتباری به ارزش ۶ و نیم میلیارد روبل برای واردات کالاهای اساسی از روسیه برای ایران ایجاد گردید. فرزین با تاکید بر سرمایه‌گذاری مشترک در پروژه‌های ایران و روسیه، گسترش ظرفیت‌های اقتصادی طرفین را خواستار شد.

سهم ایران از بازار روسیه چه میزان است؟

به‌رغم اینکه ایران در حوزه سیاست خارجی به‌خصوص بعد از حمله روسیه به اوکراین هزینه‌های بین‌المللی زیادی را متحمل شده است اما روسیه درعمل اثبات کرده است که ایران را شریک تجاری و سیاسی خود نمی‌داند. مصداق عینی آن نیز در همراهی مسکو با کشورهای اعراب درمورد جزایر سه‌گانه ایران است. البته خبرگزاری تاس به نقل از وزارت خارجه روسیه بعد از همراهی مجدد روسیه با کشورهای عربی درباره تمامیت ارضی ایران در خبری اعلام کرده است که وزرای خارجه دو کشور (ایران و روس) حسین امیرعبداللهیان و سرگئی لاوروف درباره علاقه تهران و مسکو به افزایش روابط تجاری و اقتصادی گفت‌وگو کرد‌ه‌اند. با این حال آمار و ارقام‌‌ها بیانگر حقیقت هستند. پیش از این نیز خبرگزاری مهر در گزارشی این موضوع را اثبات کرده است. براساس این گزارش «در میان کشورهای منطقه، کشور ترکیه، توانسته تعامل گسترده‌ای با اقتصاد روسیه برقرار کند اما ایران با وجود اینکه با کشور روسیه دارای مرز مشترک دریایی است، عملاً در فهرست شرکای اقتصادی جدی روسیه قرار ندارد. به عبارت دیگر، هنوز روابط اقتصادی ایران و روسیه به سطحی که بتوان آن را اثرگذار دانست، نرسیده است. نکته قابل تأمل آنکه در بیین کشورهای همسایه روسیه شامل ارمنستان، قرقیزستان و بلاروس، کمترین سهم صادراتی در اختیار ایران است. این مسئله نشان می‌دهد، افزایش تحریم‌های اقتصادی، ناکارآمدی سازوکارهای تجاری و پیشی گرفتن رقبا در تأمین نیازهای وارداتی روسیه، سبب شده تا ایران، جایگاه خود را در میان شرکای اقتصادی منطقه‌ای روسیه از دست بدهد.» براساس آمارهای موجود پس از آغاز تحریم‌های غرب علیه روسیه، حجم تجارت ایران و روسیه اندکی افزایش یافت؛ به‌طوری‌که مجموع کل مبادلات تجاری ایران و روسیه در سال ۲۰۲۲ معادل 1/5میلیارد دلار بوده است. واردات ایران از روسیه 8/3 میلیارد دلار بوده و میزان صادرات ایران به روسیه 3/1میلیارد دلار بوده است. از نظر تجاری میزان تعرفه اعمال‌شده بر کالاهای وارداتی به روسیه، بین پنج تا پنجاه درصد در نوسان است. ولی میانگین تعرفه ورود کالاها به این کشور در حدود 92/14درصد است. اما بیلان تجارت ایران و روسیه در 8 ماه سال جاری نشان می‌دهد، تراز تجاری 523 میلیون دلار به نفع روس‌ها شده است. براساس داده‌های اعلام‌شده تجارت ایران و روسیه در ۸ ماهه امسال به بیش از 7/1میلیارد دلار رسید و با این شرایط رشد 18 درصدی داشته است. ارزیابی مناسبات تجاری ایران و روسیه نشان می‌دهد که روس‌ها همواره در جمع واردکنندگان کالا به ایران قرار داشته‌اند، این درحالی است که ایران سهم چشمگیری در بازار این کشور ندارد؛ بازاری که مشتاق کالاهایی همچون مصالح ساختمانی، محصولات دریایی، لبنیات، پوست، خرما، خشکبار، چرم و... از ایران است. همچنین براساس داده‌های اعلام‌شده از سوی گمرک میزان صادرات ایران به روسیه در ۸ ماهه سال ۱۴۰۲ برابر با ۶۱۶ میلیون و ۳۲۶ هزار دلار بوده که این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۲ درصد افزایش داشته است و به لحاظ وزنی هم کالاهای صادرشده به روسیه در این مدت به یک میلیون و ۴۹۵ هزار تن رسید که رشد ۶۶ درصدی را نشان می‌دهد. ارزیابی‌ها همچنین نشان می‌دهد میزان واردات کالا از روسیه به‌عنوان کشور طرف معامله با ایران در ۸ ماهه سال جاری ۲ میلیون و ۲۵۴ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۱۴۰ میلیون و ۷۸ هزار دلار بوده است که به لحاظ وزنی ۳۱ درصد و از حیث ارزش ۱۲ درصد افزایش داشته است.

روسیه دیگر جایگاه اقتصادی ندارد

داود سوری، اقتصاددان، با اشاره به اینکه این دولت نسبت به هر اتفاق اقتصادی ذوق دارد، به هم‌میهن گفت: «به هرحال بازگشایی ال‌سی در روسیه پنجره‌ای است که روز گذشته باز شده است درحالی‌که پیش از این باز نبود و باید ببینیم براساس این خط اعتباری، چه اقلامی می‌توانیم از روسیه خریداری کنیم. به هر حال روسیه خود تحریم است و ایران تحت تحریم‌های بزرگ‌تری قرار دارد بنابراین تفاوتی نمی‌کند این امکان گشایش ال‌سی را در روسیه داشته باشیم یا در کشورهای دیگر. اما این اقدام نسبت به دیروز یک پیشرفت است و قابلیت انجام یک کار بیشتر را برای ایران فراهم کرده است.»

سوری در پاسخ به این سوال که با توجه به مواضع اخیر روسیه در خصوص جزایر سه‌گانه ایران، آیا شاهد یک سیاسی‌کاری از روس‌ها هستیم؟ گفت: «این امکان وجود دارد. مقدمات این کار از مدتی قبل فراهم شده، مذاکرات صورت گرفته و حالا اجازه گشایش ال‌سی را داده‌اند. ولی در یک چنین موقعیتی به قول آن‌هایی که به مذاکره‌کنندگان هسته‌ای کنایه می‌زدند که «دُرّ غلطان دادید و آب‌نبات چوبی گرفتید»، حالا هم دُرّ غلطان دادیم و آب‌نبات چوبی گرفتیم. بنابراین بعید نیست که این همکاری اقتصادی با رویکرد سیاسی باشد و این محتمل است. این اقتصاددان درباره تغییر رویکرد و مواضع ایران به شرق و کشورهای همسایه در همکاری‌های اقتصادی نیز معتقد است:  باید کل تفکرات به‌خصوص در بُعد اقتصادی و سیاسی را تغییر دهیم. لازم است جایگاه کنونی ایران و اقتصاد آن از نو شناسایی شود. زمانی تفکر نه شرقی و نه غربی، یعنی قبل از فروپاشی شوروی، مطرح بود اما امروز شرق و غرب معنایی ندارد و حتی شرق به دنبال آن است  که با غرب ارتباط خود را گسترش دهد. امروز دیگر روسیه شرق نیست و حتی از منظر اقتصادی نیز جایگاهی ندارد. تنها جایگاه روسیه در حوزه نظامی است.  سوری با بیان اینکه امروز شرق کشور، چین و کشورهای آسیای شرقی است، تاکید کرد: «در تعبیر شرق امروز اگر منظور کشور چین باشد باید به این نکته مهم توجه کنیم که چین سعی دارد با غرب و مهمتر از آن، آمریکا همکاری کند و در تضاد با غرب نیست. کشورهایی همانند ویتنام و آسیای جنوب شرقی به‌خوبی می‌دانند که باید با غرب در ارتباط باشند. امروز روسیه دیگر قطب اقتصادی نیست و باید دولتمردان ما این مهم را بدانند.»  او با اشاره به اینکه کشور چین نهایت استفاده را از تحریم‌های ایران می‌برد، گفت:‌ چین هیچ مشکلی با تحریم‌های ایران ندارد و تنها خریدار انحصاری و جدی نفت ایران است که با تخفیف بالا نفت ایران را خریداری می‌کند. ایران ناچار است از چین خرید کالا داشته باشد و همکاری‌های ایران و چین به مرحله‌ای رسیده است که دیگر کالا به ازای فروش نفت نداریم بلکه قرار است استادیوم ایرانی و اسلامی توسط چینی‌ها به ازای فروش نفت ساخته شود. بنابراین منابع ایران به‌خوبی در دستان چین است که سرتاسر سود است.»