رفقای قدیمی جنگ سرد
رهبران روسیه و کرهشمالی از یکدیگر چه میخواهند؟
رهبران روسیه و کرهشمالی از یکدیگر چه میخواهند؟
بیش از سهسال انزوای خودخواسته در دوران همهگیری کرونا، کیمجونگاون، رهبر کرهشمالی بالاخره جرأت کرد از مرزهای کشورهای خود خارج شود و در اقدامی کمتردیدهشده به روسیه سفر کند تا با ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه دیدار کند. کیم همانند پدر و پدربزرگش سوار هواپیما نمیشود بنابراین سوار بر همان قطار ضدگلولهای که مورد علاقه پدرش بود بهسمت روسیه حرکت کرد. به نوشته نیویورکتایمز واگنهای این قطار قصرهای متحرکی هستند که تا سقف تجهیز شدهاند. پوتین برای رهبری که تقریباً هیچوقت کرهشمالی را ترک نمیکند، فرش قرمز پهن کرد. میزبانی پوتین در بحبوحه انزوای دیپلماتیکاش که با غیبت در نشستهای اخیر G20 و بریکس مشخصتر شده بود، به او این اجازه را داد تا تصویری از عادی بودن نسبی روابطاش نشان دهد.
کیمجونگاون از پیونگیانگ سوار بر قطار شد، از مرز بین روسیه و کرهشمالی عبور کرد و به پایگاه فضایی خاور دور روسیه رسید؛ جایی که راکتها، موشکها و پیشرفتهترین فناوریهای روسیه به نمایش گذاشته شدهاند. اما کیمجونگاون فقط برای تماشای موشکهای بالستیک به روسیه نرفته بود بلکه میخواست با ولادیمیر پوتین معاملهای بکند؛ معاملهای تسلیحاتی.
کیم و پوتین هر دو نسبت به گذشته خود ارادت شدیدی دارند. کیم نوه یک حاکم مستبد است که با حمایت استالین روی کار آمد. پوتین نیز نسبت به گذشته امپراطوری روسیه حس نوستالژیکی دارد اما تهدیدی که این دو رهبر امروز ایجاد میکنند بر هیچکس پوشیده نیست. مجهز شدن روسیه به تسلیحات جدید و اتحاد میان این دو کشور میتواند روند جنگ در اوکراین را تغییر دهد. این اتحاد همچنین میتواند رقابت بر سر تسلیحات هستهای در آسیا را تغییر دهد.
کرهشمالی، نسخه افراطی روسیه تحت حکومت پوتین است: جامعهای نظامیشده با قطع کامل روابط با غرب که توسط حاکمی مستبد اداره میشود و اهمیتی به جان آدمیزاد نمیدهد. پوتین بهزبان روسی از کیم استقبال کرد و تلاش کرد نشان دهد رابطهای خودمانی را با رهبر کرهشمالی به نمایش بگذارد که اولین بار در سال 2019 دیده بود. کیم وفاداری کشور خود را به «مبارزه مقدس» مسکو در اوکراین اعلام کرد. درحالیکه هر دو کشور تمایل دارند اتحاد خود را در برابر نظم جهانی بهرهبری غرب نشان دهند، همگرایی استراتژیک آنها ریشه در منطق بدهبستانی دارد که بهواسطه شرایط دشوار برای هر دو رهبر شکل گرفته است. اگر بخواهیم ساده بگوییم، هر کدام از این رهبرها میتوانند پیشنهادات بسیاری برای دیگری داشته باشند. اما روسیه دقیقا چهچیزی از کرهشمالی میخواهد؟ از کشوری منزوی با حکومتی توتالیتر که علاقه شدیدی به ارتش خود دارد اما از لحاظ نظامی به اندازه روسیه یک ابرقدرت جهانی بهشمار نمیرود. در طرف مقابل کرهشمالی چه کمکی میتواند به روسیه بکند؟ کشوری که فناوری نظامی پیشرفتهای ندارد و روسیه هم بهدنبال آن نیست.
برخلاف روال دیدار سران دولتها که برای حلوفصل مسائل معمول جهانی صورت میگیرد، کیم و پوتین تصمیم گرفتند هیچنوع بیانیه مشترکی که اشارهای به آنچه ممکن است گفتوگو یا موافقت کرده باشند، منتشر نکنند. با این حال هدف از این دیدار در کنار تعهدات دیپلماتیک میان دو کشور برای عموم آشکار است. پیش از سفر کیم، سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه در کنار دیگر مقامات ارشد وزارت دفاع روسیه که در خرید تسلیحات مشارکت دارند، از نمایشگاهی از تسلیحات کرهشمالی در پیونگیانگ دیدار کرد. بهنظر میرسد این موضوع که کرهشمالی تحت تحریم تسلیحات شورای امنیت سازمان ملل که روسیه مدتها از آنها حمایت کرده، باقی مانده، ممانعتی ایجاد نکرده است.
از زمان فروپاشی آخرین دور روابط دیپلماتیک آمریکا و کرهشمالی در سال 2019، هم پکن و هم مسکو در رد هرگونه تحریم جدید یا حتی رد هرگونه انتقاد رسمی در سازمان ملل علیه کرهشمالی به صراحت صحبت کردهاند. این رفتار با رویکرد آنها در اعمال تحریمهای گسترده در سالهای 2016 و 2017 بسیار متفاوت بوده است. سال گذشته هیچکدام از این دو کشور حتی حاضر نشدند از بیانیه ریاستجمهوری آمریکا در محکومیت آزمایش موشکهای بالستیک قارهپیما توسط پیونگیانگ حمایت کنند.
اما شرایط تغییر کرده و روسیه حمایتهای دیپلماتیک خود را از اهداف کرهشمالی ارائه میدهد. پیونگیانگ هماکنون از حمایت روسیه و چین در شورای امنیت سازمان ملل بهرهمند شده است. انتخاب محل دیدار برای کیم و پوتین بهاندازه کافی گویا بود. برای شروع، هر دو رهبر انتخاب کردند تا در پایگاه فضایی وستوچنی که نسبتاً جدیدالتأسیس است، ملاقات کنند: پایگاه فضایی شرقی که برای کاهش وابستگی مسکو به پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان طراحی شده است.
پوتین گفت که تصمیم برای انتخاب این محل برای برگزاری این دیدار، به دلیل علاقه زیاد کیم به فناوری راکتی بوده است. در حقیقت کرهشمالی در تلاش است تا برنامه فضایی کاملی را توسعه دهد اما با وجود آنکه دو تلاش شکستخورده در پرتاب ماهواره داشته، فضا برای پیشرفت وجود دارد. کمکهای روسیه به فناوری پرتاب فضایی میتواند به جاهطلبیهای نوسازی نظامی پیونگیانگ، که شامل توسعه ماهوارههای شناسایی نظامی است، کمک زیادی کند. کیم در پایان این دیدار اعلام کرد برای همکاری و یک توافق استراتژیک و تاکتیکی آماده است. هنوز جزئیات این موضوع بهطور کامل مشخص نشده اما آنچه میدانیم این است که این دیدار میتواند عواقب بزرگی برای جنگ در اوکراین داشته باشد که پیامدهای آن در سراسر جهان احساس شود.
روسیه از کرهشمالی چه میخواهد؟
دیدار کیم با پوتین معیاری برای سنجش این موضوع است که روسیه چه فکری میکند؟ در جنگ با اوکراین در چه مرحلهای قرار دارد؟ چقدر حاضر است به کرهشمالی تجهیزات بدهد و چقدر به گلولههای توپخانهای نیاز دارد؟
آنچه روسیه از کرهشمالی میخواهد تجهیزات خیلی پیچیدهای نیست. روسیه هماکنون به گلولههای توپخانهای نیاز دارد. به گزارش جولین بارنز در پادکست دیلی متعلق به نیویورکتایمز توپخانهها در جنگ روسیه در اوکراین اهمیت ویژهای پیدا کردهاند. توپخانهها سلاحهای بزرگ و سنگینی هستند که گلولههای بزرگی را از سکوی پرتاب به سمت میدان جنگ شلیک میکنند. سلاحی که شکل آن را تقریباً در تمام فیلمهای جنگی دیدهایم. این سلاحها و گلولههای سادهای که شلیک میکنند، عنصر اساسی تصور ما از جنگهای بزرگ هستند نه موشک هایپرسونیک یا پهپاد پیشرفته. فشنگی بزرگ که مواد منفجره و ماسوره را در دل خود دارد و دور از سکوی پرتاب فرود میآید. تقریباً در تمام نبردهای بزرگ روسیه و اوکراین از توپخانهها استفاده شده است. هر دو طرف درگیر، میلیونها گلوله توپخانهای شلیک کردهاند و حالا انبارهایشان در حال خالی شدن است.
رئیسجمهور اوکراین تلاشهای بسیاری برای دریافت حمایتهای نظامی انجام داده است. ولودیمیر زلنسکی برای دریافت تجهیزات و تدارکات نظامی مثل مهمات به سراسر جهان سفر میکند. از سوی دیگر روسیه یکی از بزرگترین تولیدکنندگان تجهیزات نظامی است و بهنظر نمیآید کشوری باشد که بهسادگی با کمبود مهمات مواجه شود. روسیه میتواند سالانه دو میلیون گلوله تولید کند اما بیش از 10 میلیون در سال شلیک میکند و بههمین دلیل است که با کمبود گلوله مواجه شده است.
روسیه مهمات لازم را دارد اما قدیمی شدهاند و تاریخمصرفشان گذشته است. این کشور سالهاست که ذخایر بزرگی از گلولههای توپخانهای را انبار کرده و مجبور به شلیک آنها نبوده است. در واقع آنها از این مهمات بهخوبی نگهداری نکردهاند. مهمات نیاز به رسیدگی دارند. آنها را باید چرخاند، بررسی کرد و از خوب بودن آنها اطمینان حاصل کرد. روسیه در این مدت مهمات خود را داخل انبار گذاشته و دیگر به آن سر نزده است. ماسورهها در طول زمان فاسد میشوند و درنتیجه شدت مرگبار بودن آنها کاهش پیدا میکند. بنابراین پوتین برای تهیه مهمات موردنیاز خود چارهای نداشت جز اینکه به بازار جهانی روی آورد. از همان روزهای اول جنگ، روسیه برای تهیه تجهیزات نظامی سراغ کشورهای دیگر رفت. اما در همان روزها، ایالات متحده و اروپا توافق کردند تا صادرات به روسیه را کنترل و تحریمهایی را بهمنظور متوقف کردن خط تولید تجهیزات نظامی روسیه اعمال کنند. در نتیجه، تهیه تجهیزات نظامی یا حتی بخشی از آنها از کشورهای دیگر منتفی شد. آنها باید سراغ کشورهایی میرفتند که هم با روسیه دوست بودند و هم منافع همسویی داشتند. مهمترین آنها چین است. موشکها، گلولهها و پهپادهایی که روسیه به آنها نیاز دارد در چین پیدا میشوند. اما چین نمیخواست این تجهیزات را به روسیه بفروشد. آنها نمیخواستند بقیه کشورها را خشمگین کنند و احتمال حذف خود از تجارت بینالمللی را بهجان بخرند. بنابراین روسیه برای حل مشکل فوری خود که کمبود گلولههای توپخانهای بود چارهای جز کرهشمالی نداشت. مسکو بخشی از جامعه بینالمللی بود که سعی میکرد تلاش کرهشمالی برای دستیابی به سلاح اتمی را محدود کند. بنابراین بهرغم گذشته مشترک کرهشمالی و روسیه با کمونیسم، این کشورها در تاریخچه اخیر خود چندان متحد نبودهاند. اما جنگ در اوکراین همهچیز را تغییر داد و روسیه ناگهان به کرهشمالی نیاز پیدا کرد. در نتیجه مهرورزی را با این کشور آغاز کرد.
شبهجزیره کره انبار گلولههای توپخانهای در جهان است. کرهشمالی و جنوبی اساساً در شرایط جنگی قرار دارند. بیش از 70 سال است که در مرز بین دو کره، یک آتشبس ناآرام برقرار است. در نتیجه کرهشمالی و جنوبی انبارهایی از گلولههای توپخانهای و در شرایط خود در اختیار دارند.
گلولههای توپخانهای که کرهجنوبی استفاده میکند برای تفنگهای بزرگی که آمریکا و ناتو دارند، مناسب است. اما گلولههای توپخانهای کرهشمالی مناسب سلاحهای بزرگی است که روسیه استفاده میکند. با اینکه نرخ خرابی گلولهها بالاست، سال 2010 هنگام حمله به کره جنوبی، 20درصد از گلولهها منفجر نشدند، اما کرهشمالی نیروهای صنعتی کافی برای تولید بیشتر را دارد و میتواند تسلیحات دیگری مانند راکتها و موشکهای هویتزر را در اختیار روسیه قرار دهد.
درخواستها برای دریافت راکتها و توپخانهها از یک سال پیش آغاز شد. ایالات متحده نیز همان موقع از این موضوع خبردار شد و اطلاعات مربوطه را از حالت طبقهبندی خارج و آن را عمومی کرد. در واقع آمریکا تلاش کرد با افشای این موضوع جلوی این توافق را بگیرد؛ تلاشی که البته برای مدتی کارساز بود. طبق دادههای اطلاعاتی آمریکا، میزان گلولههای توپخانهای ارسالی در حدی نیست که قابلتوجه باشد. اما روسیه همچنان به خرید آنها اصرار میکند چون واقعاً به آنها نیاز دارد. همین جولای گذشته، پوتین، سرگئی شویگو، وزیر دفاع خود را به کرهشمالی فرستاد و این اولین بار از دوران شوروی بود که چنین مقام روسی به کرهشمالی میرفت. شویگو در رژه روز پیروزی، روز آتشبس موقت میان کرهشمالی و کرهجنوبی به کیمجونگاون ملحق شد. در این نمایش بزرگ سکویی برای اشخاص برجسته بنا شده بود. در یک طرف کیمجونگاون، شویگو قرار گرفته بود و در طرف دیگر یکی از اعضای سیاستگذاری کمیته حزب کمونیسم چین. آنها به موشکهای بینقارهای ادای احترام کردند که سازمان ملل آن را ممنوع کرده است.
کرهشمالی از روسیه چه میخواهد؟
میتوان گفت که کرهشمالی بهدنبال آنچیزی است که جواهرات تاج روسیه نامیده میشود. بهگفته جولین بارنز، خبرنگار نیویورکتایمز، آنچه کرهشمالی میخواهد فناوری موشکهای بالستیک و فناوری زیردریایی با سوخت هستهای است. هر دو پلتفرمهایی هستند که میتوان تسلیحات هستهای را روی آنها قرار دارد که شناسایی و متوقف کردنشان سختتر میشود.
پس فرض بر این است که کرهشمالی فناوری مورد نیاز برای ساخت تسلیحات هستهای را دارد اما وسایل حمل و نقل آن را ندارد؟ به گفته جولین بارنز کرهشمالی چندین سلاح هستهای دارد اما با دو مشکل دستوپنجه نرم میکند. یکی عدم توانایی در کوچکسازی این تسلیحات و وسیله حملونقل و دومی ساخت موشکی که آنقدر قابل اعتماد باشد که به نقطه موردنظر برسد.
در فیلم اوپنهایمر دیدیم که آمریکا در حال ساخت نخستین بمب اتمی بسیار عظیمی است. این بمب آنقدر بزرگ است که باید آن را با هواپیما حمل کرد. اما تسلیحات هستهای مدرن روی موشکهایی گذاشته میشوند که از روی زیردریاییها یا پرتابکنندههای زمین به هوا پرتاب میشوند؛ پس برای این کار به بمبهای کوچکتری نیاز است اما این بمبها را تاحدی میتوان کوچک ساخت و اگر بخواهید آن را بیش از حد کوچک کنید، به موشک مطمئنتر و قویتری نیاز دارید که آن را به هدف برساند.
بارنز به نقل از مقامات آمریکایی میگوید روسیه قصد ندارد طرحهای ساخت بمب هستهای یا کوچکسازی آن را در اختیار کرهشمالی قرار دهد. اما فناوری هستهای را میتواند. کرهشمالی در پرتاب موشک سابقه درهمی دارد. برخی از موشکها پرتاب نمیشوند. برخی به اهداف موردنظر نمیرسند. موشکهای روسی قابل اعتمادند. کرهشمالی از روسیه میخواهد تا به آنها آموزش دهد چگونه موشکهای بهتری بسازند.
از سوی دیگر به گفته خبرنگار نیویورکتایمز، آنچه کرهشمالی در قبال این توافق میخواهد همان درخواست همیشگیاش یعنی کمکهای غذایی بوده است. اقتصاد کرهشمالی آنقدر منزوی است که مردم این کشور دچار سوءتغذیهاند و مواد غذایی کافی برای مصرف ندارند. پس دریافت کمکهای غذایی همیشه مهم بوده است.
از لحاظ تاریخی روسیه نمیخواهد کشورهای بیثبات به تسلیحات هستهای دست پیدا کنند. کرهشمالی میتواند تسلیحات هستهای خود را گسترش دهد. آنها میتوانند به کشور دیگری بفروشند. اگر قرار به فروش باشد، خود روسیه میخواهد بفروشد نه اینکه به کرهشمالی اجازه دهد. پس این معامله نشاندهنده استیصال روسیه است. هرچقدر فناوری بیشتری در اختیار کرهشمالی قرار داده شود، یعنی اوضاع در روسیه وخیمتر شده است. به گفته بارنز، پوتین زمانی که در پایگاه فضایی منتظر کیم بود در پاسخ به سوالی درباره توافق تسلیحاتی و ارسال فناوریهای ماهوارهای و موشکی به کرهشمالی گفت، بههمین دلیل به این مکان آمدهایم. اگر این معامله اجرایی شود آیا این امکان وجود دارد که موشکهای کرهشمالی به نیویورک برسند؟ بارنز میگوید در این صورت شرایطی پیش میآید که بحران کرهشمالی در کانون توجه قرار میگیرد که خواست دولت بایدن نیست. واشنگتن تمرکز خود را بر کمک به اوکراین در جنگ علیه روسیه و نظامیتر شدن چین در اقیانوس آرام گذاشته است و نمیخواهد برنامه هستهای کرهشمالی جای آنها را بگیرد. این موضوع میتواند کرهشمالی را در موقعیت قویتری قرار دهد. تحریمها دهههاست که کرهشمالی را فلج کرده است و حالا میخواهد در موقعیت بهتری اقتصاد و روابط دیپلماتیک خود را عادیسازی کند و تسلیحات هستهای خود را نگه دارد. اگر مذاکره با روسیه برنامه هستهای کرهشمالی را قویتر و موفقیتآمیز کند، اثرات آن نهتنها در جنگ با اوکراین بلکه در موقعیت کرهشمالی در صحن بینالمللی دیده خواهد شد.
اما مزایای دیگری نیز وجود دارند که در حمایت کامل کرهشمالی از منافع روسیه تاثیرگذارند. پس از ملاقات با پوتین، قطار رهبر کرهشمالی به سمت شهر کامسامولسک برآمور حرکت کرد و کیم از کارخانه تولید جنگندههای Su-35 و Su-57 بازدید کرد؛ سیستمهایی بسیار پیشرفتهتر از بدنههای موشکی فرسودهای که نیروهای هوایی خلق کره در اختیار دارد. حتی باوجود کمبود خرید جنگندههای جدید، کرهشمالی میتواند با تامین مداوم قطعات یدکی، ناوگان کنونی هوایی نظامی خود را تقویت کند.
رژیم کرهشمالی خودسر و زیانبار است: این رژیم بهطور دورهای تهدید میکند کرهجنوبی را به خاکستر تبدیل میکند و پیش از نشست کیم با پوتین دو موشک بالستیک کوتاهبرد خود را شلیک کرد. کشورهای دیگر نسبت به تقویت تواناییهای نظامی کرهشمالی نگرانی دارند و خیلیها با تقویت زرادخانههای خود واکنش نشان میدهند. زمانی که یکی از نوادگان خاندان کیم بتواند موشکی را بهاراده خود از طریق زیردریاییها پرتاب کند، همسایههای این کشور بهوحشت خواهند افتاد.
جهان چه کاری از دستش برمیآید؟
یکی از عوامل غیرقابل پیشبینی در شکلگیری این معامله نقش چین است که بر هر دو دیکتاتوری مسلط است. چین هیچ مشکلی با جنگ طولانی و خونین بهسبک قرن بیستمی در اوکراین ندارد و امیدوار است این جنگ بین آمریکا و اروپا اختلاف ایجاد کند اما این کشور در قبال گسترش تسلیحات هستهای محتاطانه رفتار میکند. توافق بین روسیه و کرهشمالی میتواند این ادعا را بهآزمایش بگذارد. برای غربیها، اعمال تحریمهای بیشتر بر روسیه یا کرهشمالی میتواند تاثیر کمی داشته باشد. آنها در عوض باید تامین مهمات برای اوکراین را تسریع کنند تا بتوانند از خود در برابر روسیه دفاع کنند. آنها همچنین باید آنچه که در مورد قراردادهای تسلیحاتی میان مسکو و پیونگیانگ میدانند را به اطلاع عموم برسانند و تاکید کنند که چتر هستهای آمریکا از متحدانش در آسیا محافظت خواهد کرد.
دور کردن کیم از مسکو کار مشکلی خواهد بود اما واشنگتن باید آماده باشد تا از هر ابزاری در کیت دیپلماتیک خود استفاده کند تا دلیلی برای کرهشمالی فراهم کند که حداقل برای یک بار دیگر امکان دیپلماسی را در نظر بگیرد. سال گذشته کیم انتقاد میکرد که با اینکه ایالات متحده درخواست مذاکرات بیپایان و عدم خصومت خود با پیونگیانگ را اعلام کرده، اما رفتار دولت بایدن بهویژه بسیاری از اقداماتی که برای اطمینان بخشیدن به کره جنوبی انجام داده است، هیج دلیلی برای باور این موضوع نکرده است.
پوتین و کیم بهرغم تلاشهایشان برای نشان دادن یک جبهه ایدئولوژیک مشترک، ممکن است حاضر نباشند بهطور کامل تسلیم خواستههای طرف مقابل شوند. حداقل الان این اتفاق نمیافتد. بهعنوان مثال کرهشمالی ممکن است بهدنبال دسترسی به فناوری حساس نیروی محرکه هستهای دریایی باشد؛ امری که بعید است روسیه در ازای دریافت کمکی ناچیز به آن تن دهد. بهطور مشابه، روسیه ممکن است بهدنبال دستیابی به موشکهای پیشرفتهتر کرهشمالی برای استفاده احتمالی در اوکراین باشد، اما کیم ممکن است ترجیح دهد برای دفاع از کشور خود و هنگام نیاز برای بازدارندگی این موشکها را پیش خود نگه دارد.
درحالیکه دیدار کیم با پوتین صحبت درباره تشکیل محوری جدید از اقتدارگرایی در شمال شرق آسیا را بههمراه داشته اما شواهد کمی وجود دارد که نشان دهد روابط اخیر این دو کشور پایههایی عمیقتر از تامین منافع استراتژیک فوری آنها را دارد. مسکو ممکن است بهدنبال تجدیدنظر در نظم جهانی به نفع خود باشد اما استفاده از کرهشمالی به عنوان یک شریک در این راه، کاربرد محدودی خواهد داشت.
برای کرهشمالی، تمایل برای ایجاد روابط عمیقتر با روسیه به قبل از شروع همهگیری کرونا و حمله روسیه به اوکراین برمیگردد؛ زمانی که در سال 2019 کیم برای اولین بار پوتین را کمی پس از نشست نافرجام آمریکا با کرهشمالی در خاور دور روسیه ملاقات کرد. در اواخر همان سال کیم اشاره کرد که برای رویکرد استراتژیک کشورش «راه جدیدی» را دنبال خواهد کرد. بهنظر میرسد روابط بهتر با روسیه بخشی از این راه جدید است. داینامیک ژئوپلیتیکی کنونی از جمله انزوای روسیه و تمایل بیشتر این کشور برای تکان دادن هنجارهای جهانی، فرصتی عظیم برای پیونگیانگ بهدست آورده است.