آب غزه سلاح دیگر نتانیاهو

۲ روز پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و حمله حماس به اسرائیل، یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل در فرماندهی جنوب ارتش اسرائیل در بئرشبع، مرکز یک استان جنوبی، اعلام کرد: «دستور محاصره کامل نوار غزه را صادر کردم. نه برق خواهد بود، نه غذا، نه سوخت، همه‌چیز تعطیل خواهد شد. ما با حیوانات انسان‌نما مبارزه می‌کنیم و طبق آن برخورد خواهیم کرد.» 

او با اینکه اسمی از آب نبرد اما آن هم قطع شد. غزه ۲ دهه‌است که با بحران آب آشامیدنی روبه‌روست. حدود ۹۰ درصد آب چاه در نوار غزه از حوضه آبخوان ساحلی تامین می‌شود. با این حال بیش از حد از این چاه‌ها بهره‌برداری شده، به‌ویژه در امتداد ساحل که باعث کاهش سطح آب شده و آن را در معرض نفوذ آب دریای مدیترانه به‌ویژه از آغاز سال ۲۰۰۰ قرار داده است.

به گزارش انستیتو نیولاینز، افزایش سطح آب دریاها که به‌دلیل تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت‌های انسان ایجاد شده نیز در این موضوع دخیل بوده است. علاوه بر آن محاصره غزه از سوی اسرائیل اغلب تصفیه فاضلاب را مختل کرده و همچنین مواد شیمیایی ناشی از فعالیت کارگاه‌های تولیدی به آب‌های زیرزمینی رسوخ کرده است. استفاده اسرائیل از پساب (فاضلاب تصفیه‌شده) برای آبیاری در نزدیک مرز با غزه همچنین باعث برگشت آب شور به آب‌های زیرزمینی شده است.

تنها ۴درصد از این آب‌های زیرزمینی قابل شرب است. کامیون‌های شرکت‌های خصوصی آب آشامیدنی را وارد غزه می‌کردند یا واحدهای نمک‌زدایی کوچک در خود غزه آب را تولید می‌کردند یا از طریق لوله‌کشی شرکت آب اسرائیلی مکوروت از اسرائیل وارد غزه می‌شد که حدوداً ۱۲درصد از آب در نوارغزه را تامین می‌کرد. اسرائیل در غزه از آب به‌عنوان سلاح استفاده می‌کند؛ اقدامی که جنایت جنگی شناخته می‌شود. این مقاله وضعیت بحران آب را در نوامبر ۲۰۲۳، فوریه و جولای ۲۰۲۴ بررسی کرده است. تصاویر ماهواره‌ای بحران آب تحمیلی از سوی اسرائیل در غزه را نشان می‌دهد.

نوامبر ۲۰۲۳: کم‌آبی بدن و سوءتغذیه

تا 18 نوامبر، یک ماه پس از حمله نظامی اسرائیل به غزه، برنامه جهانی غذا یا WFP سازمان ملل فوراً اعلام کرد که غزه دچار کمبود شدید آب و غذا شده است. عبیر عطفا سخنگوی ارشد برنامه جهانی غذا در نشست خبری اعلام کرد: «ما هم‌اکنون شاهد مواردی از کم‌آبی بدن و سوءتغذیه هستیم که به‌سرعت در حال افزایش است.»

محاصره اقتصادی نوار غزه از سوی اسرائیل از سال 2007 شروع شد. در نتیجه آن، ساکنان غزه برای ادامه زندگی به کمک‌های امدادی متکی شدند. پیش از هفتم اکتبر، سازمان‌های امدادی روزانه 500 کامیون حامل مایحتاج اولیه را به‌نوار غزه تحویل می‌دادند. پس از حملات هفتم اکتبر ورود فقط بخشی از کامیون‌ها ادامه پیدا کرد. سیندی مک‌کین، مدیر اجرایی برنامه جهانی غذا در اواسط نوامبر در نشست خبری می‌گوید: «با نزدیک شدن سریع زمستان، پناهگاه‌های ناامن و پرجمعیت و با کمبود آب آشامیدنی، غیرنظامیان با احتمال بدیهی گرسنگی روبه‌رو شده‌اند.»

حملات زمینی اسرائیلی به غرب شهر غزه نیز شرایط مرگباری را ایجاد کرد. دفتر هماهنگی امورات بشردوستانه می‌گوید: «خانواده‌ها در محله‌های غربی شهر غزه پس از اینکه غذا و آب آشامیدنی باقیمانده‌شان تمام شد، درخواست کمک کردند. طبق گزارش‌ها، به خاطر حضور سربازان اسرائیلی و درگیری، آنها نمی‌توانستند خانه‌هایشان را ترک کنند.»  آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک در اواسط نوامبر هشدار داد که 70درصد از مردان، زنان و کودکان فلسطینی در جنوب غزه به آب آشامیدنی دسترسی ندارند. علاوه بر آن فاضلاب تصفیه‌نشده وارد خیابان‌های برخی مناطق شده است.»

با توجه به اینکه واحد آب شیرین‌کن از کار افتاده بود و خط لوله اسرائیل در ماه اکتبر بسته شده بود، ظاهراً هیچ آب آشامیدنی در شمال غزه هم وجود نداشت. هیچ آب‌معدنی هم وجود نداشت. مردم غزه از آب‌های سطحی آلوده یا آب آبخوان‌های آلوده را مصرف می‌کردند. فقدان آب شیرین یکی از دلایلی است که نانوایی‌ها در آن زمان تعطیل شدند. شرایط وخیم و فشار نهادهای جهانی بر تلاش‌های دولت بایدن برای برقراری یک آتش‌بس کوتاه‌مدت یا «وقفه بشردوستانه» را از 24 تا 30 نوامبر تقویت کرد.

فوریه 2024: نمک، آلودگی و فاضلاب

زمانی که وقفه بشردوستانه به‌پایان رسید، وضعیت آب عمدتاً بهبود پیدا نکرد. در اواسط فوریه 2024، پزشکان بدون مرز تخمین زدند که حدود 70درصد از جمعیت غزه مجبور به نوشیدن آب آلوده یا آب حاوی محتویات نمک بیش از حد بودند که خطر بزرگی برای سلامتی ایجاد می‌کند. طبق گفته پزشکان بدون مرز یا MSF، با اینکه هر نفر به 3 لیتر آب در روز و 4 برابر آن را برای بهداشت و پاکیزگی و دیگر مصارف نیاز دارد، اما تمام خانواده‌ها فقط 3 لیتر آب در روز دریافت می‌کنند. بر اساس تخمین‌ها به‌ازای هر 500 نفر، فقط یک توالت وجود داشته است.

علا الهلو، روزنامه‌نگار فلسطینی مستقل در غزه در گزارشی برای روزنامه پان‌عرب العربی الجدید لندن این صحنه را توصیف می‌کند: «خیابان‌های نوار غزه به‌دلیل ترکیب آب باران با آب فاضلاب بحران محیط‌زیستی فاجعه‌باری را تجربه می‌کند که حالا در نتیجه سرریز شدن مداوم در کوچه‌های مختلف طغیان کرده است.»

الهلو در ادامه می‌گوید: «این وضعیت در نتیجه هدف قرار دادن زیرساخت‌ها از سوی ارتش اسرائیل و ناتوانایی در تخلیه میزان کافی پساب به‌دلیل تمام شدن سوخت و قطعی کامل برق است.» الهلو به‌نقل از حسنی موحند، سخنگوی شهرداری غزه می‌گوید که جنگ تمام‌عیار اسرائیل در غزه به فلج‌شدن بسیاری از بخش‌های خدمات اولیه از جمله خدمات شهرداری‌ها که شامل تعمیر جاده‌های اصلی و فرعی، سیستم دفع آب باران و تخلیه پساب از خیابان‌هاست، انجامیده است.»

تا ماه فوریه، ارتش اسرائیل بیش از یک میلیون فلسطینی در غزه را به رفح، جنوبی‌ترین نقطه این باریکه فرستاد که 20درصد از مساحت کل این منطقه را در برمی‌گیرد. علی‌رغم ادعاهای اسرائیل که این منطقه می‌تواند برای غیرنظامیان امن باشد، بمباران رفح ادامه داشت. حدود دوسوم از فلسطینی‌هایی که خانه‌هایشان را در شمال و مناطق مرکزی نوار غزه ترک کرده بودند در رفح پناه گرفتند.

آب آشامیدنی غزه در اصل از سه واحد نمک‌زدایی تامین می‌شود اما اسرائیل پس از هفتم اکتبر آنها را تعطیل کرد و پس از فشار قابل‌توجه دولت بایدن در دسامبر 2023 فقط بخشی از این تاسیسات را باز کرد. غزه 284 حلقه چاه آب‌های زیرزمینی دارد اما آبی که تولید می‌کند مشکل‌دار است. این آب‌ها اغلب آلوده و نمک بسیار بالایی دارند.

به‌طور معمول مردم می‌توانستند این آب‌ها را بجوشانند اما کسانی که  در چادرها و پناهگاه‌ها بدون سوخت کافی زندگی می‌کنند نمی‌توانند آب را به میزان لازم جوش بیاورند. فقط 17درصد از چاه‌ها تا فوریه 2024 به‌درد می‌خورند. حدود 39 حلقه چاه در بمباران‌های اسرائیل نابود شدند و 93 حلقه چاه دیگر تخریب. 2 ماه بعد در آوریل، تحلیل تصاویر ماهواره‌ای نشان دادند که حملات اسرائیل 63درصد از زیرساخت‌های آب و فاضلاب غزه را تخریب یا نابود کرده است.

در آن زمستان در بجبوحه جنگ، شهر غزه، رفح و دیگر مناطق شهرداری نتوانستند مراکز تصفیه پساب را راه‌اندازی کنند. تمام سیستم‌های تصفیه فاضلاب یا با بمب‌گذاری یا کمبود سوخت کافی تخریب شده‌اند. مدفوع تمام غزه را فرا گرفته بود و از شیوع بیماری‌های دستگاه گوارش و پوستی، اسهال گسترده خبر می‌داد که تا ماه جولای به فلج اطفال رسید.

تحقیقات دفتر سازمان ملل برای هماهنگی امور بشردوستانه نشان می‌دهد که دو تا از کارخانه‌های نمک‌زدایی عمدتاً از کار افتاده‌اند و سومین کارخانه کوچک نمک‌زدایی امارات متحده عربی در سمت مصری رفح، «با حداکثر ظرفیت کار می‌کند و پس از ساخت خط انتقال 3 کیلومتری روزانه 2400 مترمکعب آب تولید می‌کند. بسیاری از خطوط لوله‌ای که زمانی آب را تصفیه می‌کردند به‌دلیل سوخت ناکافی برای تامین برق پمپ‌ها از کار افتاده‌اند. بمباران‌های شدید اسرائیل سایر خطوط لوله را تخریب کرده است. دفتر سازمان ملل برای هماهنگی امور بشردوستانه توضیحاتی را درباره مشک توزیع آب شیرین ارائه داده و اشاره می‌کند که در ماه فوریه 2 خط از 3 خط‌لوله که توسط اداره آب مکوروت اسرائیل تامین می‌شد از رده خارج شده بودند. اداره آب مکوروت اسرائیل کنترل تمام آب کرانه باختری را برعهده دارد و 12درصد از آب غزه را تامین می‌کند. دفتر سازمان ملل برای هماهنگی امور بشردوستانه توضیح می‌دهد که سومین خط لوله موسوم به خط لوله بنی سعید «کار می‌کند اما هم‌اکنون 6هزار متر مکعب تولید می‌کند که تنها 42درصد از ظرفیت کامل آن است.»

تحلیل‌های سازمان بین‌المللی امدادرسانی آکسفام در سال‌های 2023-2024 از خطوط لوله، چاه‌ها و چشمه‌های زیرزمینی غزه که کنترل آنها از سوی اداره آب مکوروت صورت می‌گیرد، نشان داد که 80درصد از آبی که تولید می‌شود به‌خاطر نشت از بین رفته‌اند و بمباران‌ها احتمالاً  باعث شکستگی خطوط لوله شده‌اند. علاوه بر آن، تا ماه می‌‌طول کشید تا هر 3 خط لوله اداره مکوروت دوباره به کار بیفتد؛ هرچند به‌دلیل مشکلات توزیع عملاً اثر خاصی نداشت.

دفتر سازمان ملل برای هماهنگی امور بشردوستانه به‌این نتیجه رسید که از نیمه اول 2024 «در مقایسه با سطح تولید پیش از جنگ هم‌اکنون فقط 5/7 درصد از آب از تمام منابع آبی در غزه تولید می‌شود. آب آشامیدنی سالم و آب مورد نیاز برای مصارف داخلی از جمله بهداشت شخصی بسیار محدود است.» آب‌های سطحی به‌دلیل باران‌های فوریه یا شکستگی‌های خطوط لوله آلوده شده بودند. برخی از پناهندگان از خیابان‌هایی که آب فاضلاب فرا گرفته با دست آب می‌خورند. در اواسط فوریه یونیسف تلاش کرد تا برای 80 خانواده توالت بسازد اما سخنگوی این سازمان گفت که سرویس‌های بهداشتی همچنان بسیار کم است. سازمان واش (آب، سیستم تخلیه فاضلاب و بهداشت) همچنان به ساخت سرویس‌های بهداشتی خانوادگی ادامه می‌دهد اما کمبود سیمان، چوب و دیگر مواد ساختمانی پیشرفت را کُند می‌کند.»

اسرائیل همچنان به محدود یا ممنوع کردن ورود مواد مورد نیاز برای تعمیر زیرساخت‌های آب و فاضلاب ادامه می‌دهد. با اینکه شرایط در فوریه بسیار بدتر از نوامبر بود، دولت بایدن نمی‌خواهد یا نمی‌تواند وقفه بشردوستانه دیگری را اجبار کند.

جولای 2024: ویرانی مداوم

پرسنل نظامی اسرائیل به تخریب سیستماتیک چاه‌های زمینی ادامه دادند و فقط در ماه جولای 30 حلقه چاه را از بین بردند. در آن زمان ارتش اسرائیل هر 3 واحد نمک‌زدایی در نوار غزه را غیرفعال کرد و 88درصد از چاه‌های آبی را یا تخریب کرد یا نابود. در حالی که رفح بیشتر زیرساخت‌های آبی خود را در سراسر جنگ حفظ کرده بود. در اواخر ماه می، که حمله اسرائیل به این منطقه آغاز شد یک‌سوم از این زیرساخت‌ها یا تخریب شدند یا از بین رفتند.

در ماه جولای، سربازان اسرائیلی ویدئویی را منتشر کردند که برای از بین بردن یک مخزن چاه کانادا در رفح، تصفیه‌خانه‌ای با انرژی خورشیدی که توسط کانادا ساخته شده بود تا آب آشامیدنی تولید کند، جشن گرفته بودند و به خود افتخار می‌کردند.

جیمز الدر، سخنگوی یونیسف در یک جلسه توجیهی می‌گوید: «تا همین اواخر، این مخزن آب هزاران نفر از آوارگان داخلی را تامین می‌کرد که در رفح پناه گرفته بودند. حالا بدون آن، خانواده‌ها و کودکان آسیب‌پذیر احتمالاً دوباره مجبور می‌شوند تا به‌طور فزاینده‌ای از آب ناسالم استفاده کنند پس دوباره در معرض خطراتی قرار می‌گیرند که بارها و بارها و روز به روز در غزه دیده‌ایم؛ دهیدراسیون، سوءتغذیه و بیماری‌ها».  یکی دیگر از تلفات کمپین رفح که خط قرمز تعیین‌شده از سوی دولت بایدن را رد کرد، کارخانه آب‌شیرین‌کن امارات متحده عربی بود. ارتش اسرائیل خطوط تاسیساتی که به‌تازگی نصب شده بودند را به‌شدت تخریب کرد و آب این کارخانه دیگر قابل توزیع نیست.

ارتش اسرائیل نه‌تنها از نظر سیستماتیک زیرساخت‌های آبی غزه را تخریب یا نابود کرده، بلکه عامدانه از تعمیر آنها جلوگیری می‌کند، اجازه واردات لوله‌ها و سایر مواد مورد نیاز را نمی‌دهد و مجوزهای مورد نیاز برای تعمیر هم با تاخیر صادر می‌شوند. یونیسف خاطر‌نشان می‌کند: «آب آشامیدنی و اقلام بهداشتی مثل پمپ، تجهیزات حفاری و مواد شیمیایی ضدعفونی‌کننده دوکاره محسوب می‌شوند، به این معنی که آنها تنها اجازه دارند به‌صورت گزینشی وارد غزه شوند.» همانطور که حملات اسرائیل همچنان صدها هزار نفر از مردم را بارها آواره کرده، یونیسف و دیگر سازمان‌های امدادی هم مجبور شده‌اند منطقه به منطقه جابه‌جا شوند، و برای جبران کمبود آب به ارسال محموله‌های بطری‌های آب‌معدنی و تامین مقداری سوخت برای پمپ‌های آّب بسنده کنند.

این سازمان همچنین هرآنچه می‌توانست برای بهبود اوضاع بهداشت و تصفیه آب انجام داد اگرچه این مشکلات مثل تشنگی حل‌نشدنی باقی ماندند. شدت و مقیاس تخریب و نابودی زیرساخت‌های آبی غزه از سوی ارتش اسرائیل که از خارج از فضا با ماهواره‌ها هم دیده می‌شود، نشان می‌دهد که این یک تاکتیک جنگی عمدی بوده است. حداقل نشان‌دهنده بی‌توجهی بی‌پروا نسبت به زندگی غیرنظامیان است.

این بخشی از تخریب زیرساخت‌های غیرنظامی به‌طور کلی است. فرود بمب‌های 2000 پوندی  (حدوداً 900 کیلویی) بر مجتمع‌های مسکونی پرجمعیت که حدوداً 500 چاله را در سه‌ماه اول کمپین ایجاد کرد نیز بخش دیگری از این تخریب‌هاست. هدف قرار دادن تاسیسات تصفیه آب (که در چندین شهر غزه دیگر اصلاً وجود ندارد) ظاهراً حساب‌شده بود تا بحران سلامت رقم بخورد و نرخ مرگ و میر در جمعیت غیرنظامیان فلسطینی بیشتر شود.

به‌همین ترتیب، قرار دادن غیرنظامیان در معرض تشنگی مداوم و کمبود آب تنها می‌تواند به‌عنوان عنصری در جنگ تمام‌عیار علیه غیرنظامیان با هدف مبتلا کردن آنها به بیماری‌های کلیوی و سایر بیماری‌ها عمل کند. فصل 20 ماده 51 قوانین برلین در مورد منابع آبی که در آگوست 2004 در کنفرانس انجمن حقوق بین‌الملل به‌تصویب رسید، می‌گوید: «حمله، تخریب، حذف یا غیرقابل‌استفاده کردن آب‌ها و تاسیساتی که برای سلامتی ضروری‌‌اند، ممنوع است؛ اقداماتی که می‌تواند بقای جمعیت غیرنظامیان را با کمبود آب مواجه کند تا منجر به مرگ‌ومیر یا جابه‌جایی آنها شود. حمله اسرائیل به زیرساخت‌های آبی در غزه و ممنوعیت واردات برای تعمیر زیرساخت‌ها، غیرنظامیان فلسطینی را به دهیدراسیون، بیماری و مرگ کشانده است.»