پرتاب موشک جدید توسط روسیه چه اهمیتی دارد؟

پرتاب این موشک در پایگاه فضایی واستوچنی روسیه در ابتدا در ماه دسامبر سال ۲۰۲۳ برنامه‌ریزی شده بود اما به تعویق افتاد. بار دوم پرتاب موشک برای تاریخ نهم آوریل برنامه‌ریزی شد که باز هم در لحظه آخر لغو شد.

مقامات روسی اعلام کردند که ایراداتی در فشار مخزن اکسیدکننده موشک وجود داشته است. قرار شد پرتاب دو روز بعد انجام شود اما باز هم از قبل از پرتاب نهایی در ۱۱ آوریل، بار دیگر برنامه لغو شد. این بار علت تعویق پرتاب، مشکلات فنی اعلام شد.

به‌طور کلی این تعویق‌های مکرر نشان می‌دهد که روسیه به واسطه تحریم‌های فناوری اروپا و آمریکا به‌طور خاص در زمینه فناوری فضایی با مشکلاتی مواجه شده است.

فناوری فضایی از اهمیت زیادی برای روسیه برخوردار است. این فناوری به روسیه اجازه می‌دهد تا نه‌تنها جایگاه خود را به‌عنوان یک کشور دارای فناوری فضایی حفظ کند بلکه تداوم پیشرفت‌هایش در زمینه صنایع دفاعی و بخش فناوری را نیز تضمین کند.

واقعیت این است که فناوری فضایی در زمینه امنیت ارتباطات، اینترنت و سامانه‌های راهبردی جهانی که هم کاربرد غیرنظامی دارند و هم برای اهداف نظامی مورد استفاده قرار می‌گیرند، بسیار حیاتی است.

از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، اروپا و آمریکا به‌طور مداوم تلاش کرده‌اند که روسیه را از پیشرفت در این زمینه بازدارند و موانعی برایش ایجاد کنند.

برای مثال، در دهه ۱۹۹۰، وقتی که راکت‌های روسی راه‌شان را به بازارهای تجاری باز کردند، محدودیت‌هایی برای روسیه ایجاد کردند و پس از سال ۲۰۱۴ و زمانی که روسیه شبه‌‌جزیره کریمه را به خاک خود الحاق کرد، اروپا و آمریکا محدودیت‌های روسیه را بیشتر کردند.

در فوریه سال ۲۰۲۲، در نخستین روز حمله روسیه به اوکراین، ایالات متحده محدودیت‌هایی را در زمینه انتقال فناوری فضایی به روسیه اعمال کرد و این محدودیت‌ها باعث شد که روسیه در زمینه منابع با کمبود مواجه شده و در نتیجه برخی از پرتاب‌های روسیه تعلیق‌شده و همچنین تعلیق‌هایی در زمینه برنامه‌های دانش‌محور روسیه در زمینه فضا ایجاد شد.

از زمان اجرایی‌شدن تحریم‌های روسیه، مسکو بیشتر بر روی صنعت فضایی خود تمرکز کرده و معتقد است که اگر این صنعت را به پیش براند، می‌تواند رانه‌ و انگیزه‌ای برای صنایع دیگر ایجاد کند.

در واقع می‌توان گفت که پرتاب این موشک، بعد از چند بار لغو شدن، در نهایت انجام شد، با این هدف انجام شد که روسیه بگوید به رغم همه تحریم‌های اروپا و آمریکا، همچنان می‌تواند فناوری‌های جدید را توسعه داده و همزمان، ملزومات مورد نیاز نیروهای خود را در اوکراین فراهم کرده و چرخ‌‌های اقتصاد خود را نیز بچرخاند.

روسیه مجبور است فناوری‌های پیشرفته را توسعه دهد تا هم منابع مورد نیاز نیروهایش را در اوکراین تامین کند و هم اینکه دسترسی همه نقاط روسیه به اینترنت را نیز مهیا سازد.

موشک پروتون-ام دوران شوروی، که Angara-A۵ برای جایگزینی آن طراحی شده، تنها تا سال ۲۰۲۵ فعال خواهد بود. موشک Angara-A۵ چندین مزیت کلیدی نسبت به نسل مدل قبلی خود دارد؛ از جمله اینکه از کروزن یا نفت سفید استفاده می‌کند نه سوخت‌هایی که ترکیبات سمی دارند.

دوم اینکه اجزای این موشک به‌طور کلی توسط روسیه ساخته شده است و بنابراین می‌تواند از پایگاه‌های فضایی پرتاب شود. درحالی‌که موشک خلاف پروتون- ام، از پایگاه فضایی بایکونورِ قزاقستان پرتاب می‌شد.

این خود نشان می‌دهد که روسیه نمی‌خواهد برای انجام فعالیت‌های فضایی خود به یک کشور خارجی وابسته باشد. خصوصاً اینکه قزاقستان اخیراً بر بی‌طرفی خود در درگیری میان روسیه و غرب تاکید کرده چراکه بیم آن دارد که غرب مشارکت فضایی با روسیه را تحت عنوان کمک قزاقستان به اقدامات نظامی روسیه به حساب آورده و تحریم‌هایی را علیه قزاقستان اعمال کند.

پرتاب آزمایشی اخیر برای اولین بار از پایگاه فضایی وستوچنی در منطقه خاور دور روسیه انجام شد. پرتاب‌های قبلی از پایگاه پلستسک در منطقه شمال غربی آرخانگلسک در سال‌های ۲۰۱۴، ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ انجام شد.

اما ظاهراً روسیه ترجیح می‌دهد به دلایل اقتصادی و امنیتی از پایگاه وستوچنی استفاده کند. کرملین اعلام کرده که پایگاه وستوچنی موجب می‌شود که روسیه بتواند هر تعداد پرتاب را طبق شرایط مد نظر خودش و بدون اتکا به زیرساخت‌های فضایی کشور دیگری انجام دهد.

علاوه بر ساخت و پرتاب موشک  Angara-A۵، روسیه در نظر دارد تا سال ۲۰۲۶ که ارائه خدمات ماهواره‌ای توسط شرکت‌های خارجی به روسیه متوقف می‌شود، خودش یک ماهواره تمام‌روسی ساخته و به فضا پرتاب کند.

همکاری‌‌های فضایی میان روسیه و برخی از شرکت‌های غربی در سال‌های اخیر قطع شده است. با این حال، صنعت فضایی مسکو به دلیل اتکای مداوم به فناوری‌ و تجهیزات خارجی، با موانع زیادی روبه‌رو است.

شرکتی که موتورهای نسل موشک‌های Angara-A را تولید می‌کند، اعلام کرده که مجبور شده از آنالوگ‌های روسی و یا آنالوگ‌های ساخته‌شده در کشورهای دوست روسیه استفاده کند تا بتواند موتورهای موشک را بسازد.

علاوه بر این، روسیه همچنان به واردات قطعات میکروالکترونیک وابسته است و این وابستگی تاثیر زیادی بر برنامه‌های فضایی روسیه گذاشته است. توسعه سامانه ناوبری گلوناس روسیه نیز به دلیل اتکا به قطعات ساخت خارج متوقف شده است.

این ماهواره از ۶ هزار نوع قطعه الکترونیکی وارداتی استفاده می‌کند. در سال ۲۰۲۳ واردات قطعات مرتبط با ایستگاه‌های ارتباطی فضایی توسط روسیه ۱۵ درصد افزایش یافت.

این قطعات عمدتاً توسط شرکت‌های هوآوی، اریکسون و نوکیا تولید می‌شوند و به احتمال زیاد از واردات موازی خریداری شده‌اند تا واردات مستقیم. معنایش این است که روسیه مجبور شده این قطعات را از مجرای خرده‌فروش‌ها و بازار سیاه، با قیمت‌های بسیار بالاتر خریداری کند.

بدیهی است که به دلیل کمبود پرسنل، تجهیزات و فناوری مدرن، مشکلات زیادی در طرح روسیه برای رفع وابستگی به واردات وجود دارد. در بخش انرژی، روسیه تقریباً به‌طور کامل برای تامین کاتالیزور مورد نیاز خود به منابع خارجی وابسته است.

کاتالیزور در تولید سوخت‌های مختلف از جمله نفت سفید که در موشک‌های مورد استفاده در موشک‌های نسل Angara استفاده می‌شود، عنصری ضروری است.  صنعت فضایی روسیه مشکلات بلندمدت دیگری مانند فساد و فرار مغزها نیز دارد.

کمبود تخصص مهندسی هوا و فضا، خطراتی را برای کیفیت خدمات و قابلیت اطمینان ناوگان ماهواره‌ای روسیه ایجاد می‌کند. علاوه بر این، توسعه فناوری‌های پیشرفته گران‌قیمت به بودجه قابل توجهی نیاز دارد که می‌تواند زمینه‌دار فساد مالی در روسیه باشد.

در سال ۲۰۱۹، دادستان کل روسیه اعلام کرد که بیش از ۱۷ میلیون دلار از مبلغی که برای نوسازی پایگاه تولید و صنعت تسلیحات این کشور اختصاص داده شده بود، از سوی شرکت‌های دولتی Roscosmos و Rostec اختلاس شده است.

ظاهراً مسکو اکنون دریافته است که روند گذارش به رفع وابستگی به واردات، کندتر از آن چیزی خواهد بود که تصور می‌کرد و این گذار به دلیل مشکلات ساختاری و مشکلات ناشی از تحریم‌ها و اختلالات ژئوپلیتیکی، پیچیده خواهد شد.

اما زمان برای روسیه رو به اتمام است؛ به خصوص وقتی صحبت از صنایع مهمی مانند صنایعِ فضا به میان می‌آید. کمبود بودجه و افزایش دشواری‌ها در اجرای دور زدن تحریم‌ها بر موانع پیش روی روسیه خواهد افزود.

با نزدیک شدن به ضرب‌الاجل‌ها، کرملین به دنبال کمک‌های خارجی و همکاری‌های بیشتر از سوی کشورهایی خواهد بود که هنوز با روسیه دوستی و همکاری نزدیک دارند.

در این میان، روسیه سعی می‌کند از موفقیت‌های نه‌چندان قابل توجهی نظیر پرتاب آزمایشی موشک Angara-A۵ به عنوان نمایشی برای تصویر کردن چهره‌ای مقتدر و رو به پیشرفت از خود، استفاده کند.