سزار آسیا

سنای آمریکا روز ۶ فوریه ۲۰۲۴ انتخاب کورت کمپل به‌عنوان معاون وزارت امور خارجه ایالات متحده را تأیید کرد. کمپل روز ۱۲ فوریه به‌عنوان بیست‌ودومین معاون وزارت امور خارجه آمریکا سوگند خورد تا پس از ماه‌ها که از زمان بازنشستگی وندی شرمن، معاون پیشین این وزارتخانه می‌گذشت، جایگاه دومین دیپلمات ارشد را در ساختار سیاست خارجی آمریکا جانشین او بشناسد. طی ماه‌های اخیر ویکتوریا نولاند، دیپلمات ارشد آمریکایی به‌عنوان سرپرست در نقش معاون وزارت امور خارجه ایفای نقش می‌کرد. نولاند یکی از گزینه‌های جدی برای جایگزینی شرمن به شمار می‌رفت اما در نهایت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا و آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه تصمیم گرفتند تا کمپل را برای این جایگاه به سنا معرفی کنند.

کمپل کیست؟

چه ویژگی خاصی باعث شد که کورت کمپل به دومین دیپلمات ارشد در ساختار وزارت امور خارجه آمریکا تبدیل شود؟ راز دستیابی کمپل به این جایگاه، به نقش ویژه او به‌عنوان مبتکر و مجری مجموعه‌ای از سیاست‌های ایالات متحده در شرق آسیا بازمی‌گردد که با هدف مهار چین و  رقابت با این قدرت نوظهور جهانی طراحی شده بودند. او که با القابی نظیر «سزار ایندوپاسیفیک» یا «سزار آسیا» شناخته می‌شود، یکی از بازیگران اصلی ساختار سیاست خارجی آمریکا در پیشبرد استراتژی «ثقل‌گرایی آسیایی» (Pivot to Asia) در دوره اوباما  و استراتژی «اقیانوس هند، اقیانوس آرام» در دوره ریاست‌جمهوری بایدن به شمار می‌رود.

کمپل، ۶۶ساله پیش از انتصاب به‌عنوان معاون وزارت امور خارجه، دستیار رئیس‌جمهور و هماهنگ‌کننده مسائل منطقه اقیانوس، اقیانوس آرام در شورای امنیت ملی بود. او در سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳ در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما و وزارت امور خارجه هیلاری کلینتون، دستیار وزیر در امور شرق آسیا و اقیانوسیه بود و از سال ۲۰۱۳ تا پایان دوره ریاست‌جمهوری ترامپ ریاست اندیشکده گروه آسیا را برعهده داشت. این سیاستمدار پیش از دوره اوباما تجربه مدیریت و هم‌بنیانگذاری مرکز امنیت جدید آمریکا در کارنامه خود را دارد.  او همچنین تجربه حضور در مناصبی نظیر معاون دستیار وزیر دفاع در امور آسیا و اقیانوسیه، نماینده کاخ سفید در وزارت خزانه‌داری و مدیر اداره دموکراسی در شورای امنیت ملی دولت بیل کلینتون را نیز داراست.

این دیپلمات آمریکایی مدرک لیسانس خود را از دانشگاه کالیفرنیا اخذ کرده، تجربه تحصیل در ایروان پایتخت ارمنستان در رشته فلسفه سیاسی را دارد و فارغ‌التحصیل دکترای روابط بین‌الملل از دانشگاه آکسفورد است.

کورت کمپل دوستی دیرینه‌ای هم با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا دارد. یکی از ویژگی‌های برجسته شخصیتی کمپل که بلینکن هم در مراسم معارفه او به آن اشاره کرد، کادرسازی است: «او یک سیاستگذار آینده‌نگر واقعی است. اگر از کورت بپرسید که به چه چیزی در کارنامه خود افتخار می‌کند او خواهد گفت تیم قدرتمند و متنوعی از کارشناسان که در کنار یکدیگر جمع کرده، همکارانی که راهنمای رشد آن‌ها بوده و دوستی‌هایی که در نهادهایی که در آن‌ها کار کرده، ساخته است.»

انتخاب او چه معنایی برای سیاست خارجی آمریکا دارد؟

چند روز پیش از نهایی شدن تأیید کمپل در سنا، او در یک سخنرانی در اندیشکده‌ای در شهر واشنگتن، اعلام کرد که اگر بتواند تأیید نهایی سنا را به دست بیاورد، به پیشبرد سیاست تعمیق روابط و شراکت با شرکای منطقه‌ای شامل ایجاد مجموعه‌ای قدرتمند از کشورهای دموکراتیک برای مهار چین اقتدارگرا ادامه خواهد داد.

روزنامه واشنگتن‌پست نوشته است: «مقام‌های فعلی و سابق دولت می‌گویند سیاست دولت بایدن در قبال شرق آسیا و اقیانوسیه، پکن را خشمگین کرده است. این سیاست شامل ارتقای جایگاه اتحاد چهارجانبه با ژاپن، استرالیا و هند است و این ارتقا با این هدف صورت می‌گیرد که به دیگر کشورهای منطقه نشان دهد قرار گرفتن دموکراسی‌ها در کنار یکدیگر چه مزایایی را برای منطقه می‌توانند به‌دنبال داشته باشند.»

از جمله تلاش‌های دولت بایدن در آسیا، انعقاد توافقی سه‌جانبه موسوم به AUKUS با بریتانیا و استرالیا است که طی آن واشنگتن و لندن متعهد شده‌اند زیردریایی‌های هسته‌ای در اختیار کانبرا قرار دهند. برگزاری نشستی تاریخی در کمپ دیوید میان رهبران کره‌جنوبی و ژاپن نیز نمونه‌ای دیگر از اقدامات دولت کنونی آمریکاست که طی آن، سئول و توکیو پذیرفتند اختلافات تاریخی خود را کنار بگذارند و در کنار یکدیگر برای برقراری ثبات و تأمین امنیت منطقه تلاش کنند.

یکی از مهم‌ترین چالش‌های سیاست خارجی دولت بایدن در سال‌های اخیر مسئله تایوان بوده است. کمپل همواره تلاش داشته تا تایوان به‌عنوان یک شریک راهبردی برای ایالات متحده در نظر گرفته شود. تایوان جزیره‌ای با ساختار سیاسی دموکراتیک است که چین آن را متعلق به خود می‌داند و وعده داده در صورت لزوم حتی با استفاده از زور نیز این جزیره را در اختیار خواهد گرفت. دولت آمریکا اما به‌رغم تأکید بر تداوم سیاست «چین واحد» اصرار دارد این جزیره دموکراتیک همچنان جدا از چین باقی بماند و به چین در خصوص در اختیار گرفتن تایوان هشدار داده است.

کاری که کمپل در این خصوص صورت داده، این بوده که مسئله تایوان را نه‌فقط مسئله‌ای برای آمریکا که به مسئله‌ای برای تمام متحدان ایالات متحده به‌ویژه متحدان آسیایی آمریکا تبدیل کند. این تلاش در بیانیه‌هایی که از سوی ژاپن، کشورهای گروه ۷ و اعضای ناتو صادر شده، بازتاب یافته است. بی خیم هسایو، نماینده دولت تایوان در ایالات متحده می‌گوید: «کمپل نقشی اساسی در گوشزد کردن اهمیت صلح و ثبات در جزیره تایوان برای کشورهای منطقه داشت. چنین صلح و ثباتی برای آینده جهان ضروری است و کورت کمپل می‌تواند نقش مهمی در این زمینه در آینده نیز ایفا کند.»

پولیتیکو درباره نگاه کورت کمپل به مسئله چین می‌نویسد: «دیدگاه‌های او در خصوص چین، همزمان با  اقدامات حزب کمونیست این کشور از جمله توسعه قابل توجه قدرت نظامی، سرکوب معترضان و جوامع اقلیت، استفاده از اقدامات یکجانبه و اجبار برای اعمال نفوذ در دیگر کشورها و سیاست تهاجمی‌تر از قبل در قبال مسئله تایوان، تندتر شده است.»

کمپل علاوه بر مسائل شرق آسیا، تسلط قابل‌توجهی روی موضوعات مربوط به روسیه دارد. او از دوره تحصیل در ارمنستان زبان روسی را فرا گرفته و دوستان او می‌گویند به‌راحتی می‌تواند با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه به زبان مادری او گفت‌وگو کند. تز دکترای کمپل در دانشگاه آکسفورد نیز درباره سیاست‌های اتحاد جماهیر شوروی در جنوب آفریقا بود. به‌رغم این تسلط روی مسائل مربوط به شوروی و روسیه، از نگاه بسیاری از دیپلمات‌ها و کارشناسان، تخصص اصلی کمپل و آنچه باعث شد بایدن به سراغ او برود، شرق آسیا و اقیانوسیه است.

از نگاه دولتمردان آمریکایی، خطر بروز حوادث پیش‌بینی‌نشده در روابط با چین یک خطر جدی است. کورت کمپل در یک سخنرانی در مرکز مطالعات استراتژیک بین‌المللی، پیش از رأی‌گیری سنا اعلام کرد: «در هفته‌های گذشته  یک جنگنده چینی خود را در فاصله ۳ متری یک بمب‌افکن استراتژیک B-52 قرار داد درحالی‌که این بمب‌افکن بر فراز آب‌های بین‌المللی در دریای چین جنوبی پرواز می‌کرد. از نظر متخصصان هوانوردی در چنین شرایطی بیش از ۵۰ درصد احتمال وجود دارد که مانورهای خطرناک به وقوع حادثه منجر شوند.» به نقل از دو تن از حاضران، او در این سخنرانی از ضرورت حفظ کانال‌های گفت‌وگو در سطوح عالی با مقام‌های چینی سخن گفته است.

روزنامه واشنگتن‌پست گزارش داده بعضی از همکاران کمپل نگرانند انتقال او از کاخ سفید به وزارت امور خارجه ممکن است به کاهش ارتباط مستقیم او با رئیس‌جمهور و مشاورانش و در نتیجه کاهش تمرکز دولت آمریکا بر مسائل شرق آسیا منجر شود اما آن‌ها همچنین تأکید کردند که این نگرانی با توجه به حضور کمپل در جلسات منظم معاونان در حوزه‌های امنیت ملی و سیاست خارجی می‌تواند برطرف شود.

چارلز ادل، دیپلمات پیشین آمریکایی می‌گوید: «اینکه کورت شورای امنیت ملی را ترک کرده و به وزارت امور خارجه آمده، از یک سو باعث شده نوعی خلأ در شورای امنیت ملی ایجاد شود و از سوی دیگر تحرک و انرژی زیادی را به وزارت امور خارجه منتقل کرده است.»

پایان عصر ویکتوریا نولاند؛ یک خداحافظی نمادین؟

تابستان ۲۰۲۳، وندی شرمن، معاون وقت وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرد که پس از ۳۰ سال تصمیم دارد بازنشسته شود. این بازنشستگی در شرایطی اتفاق می‌افتاد که پس از گذشت هفته‌ها از ناپدید شدن چین گانگ، وزیر امور خارجه وقت چین، پکن بار دیگر وانگ‌یی را به‌عنوان وزیر امور خارجه انتخاب کرد تا ابهامات زیادی در خصوص روابط چین و آمریکا وجود داشته باشد.

با بازنشستگی وندی شرمن که به‌عنوان دیپلماتی باتجربه و متخصص در مذاکره پیرامون موضوعات راهبردی شناخته می‌شد، بلینکن باید به دنبال کسی می‌گشت که بتواند در پیشبرد سیاست‌ها و توجه به اولویت‌های سیاست خارجی ایالات متحده او را یاری کند.

براساس گزارش آکسیوس، در آن زمان اولین و جدی‌ترین گزینه برای معاونت وزارت خارجه، جان فاینر، معاون مشاور امنیت ملی دولت بایدن بود اما به درخواست رئیس‌جمهور آمریکا او در مقام خود باقی ماند تا همچنان در کاخ سفید به بایدن و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کمک کند.

گزینه دوم در کنار کورت کمپل، ویکتوریا نولاند، سومین دیپلمات ارشد وزارت خارجه آمریکا بود که پس از بازنشستگی وندی شرمن، به‌عنوان سرپرست وظایف او را نیز انجام می‌داد. نولاند در گذشته روابط تیره‌و‌تاری با کمپل داشت و با انتخاب کمپل ترجیح داد وزارت خارجه را ترک کند. با رفتن او، هر سه جایگاه ارشد در وزارت امور خارجه در اختیار مردان قرار گرفت و هیچ زنی در این سه جایگاه حضور ندارد.

از نگاه برخی تحلیلگران، انتخاب کمپل به جای نولاند معنا و پیام خاصی دارد. نولاند، معاون سیاسی وزارت خارجه آمریکا یکی از تندروترین دیپلمات‌های این کشور در مسئله روسیه شناخته می‌شد. او در دهه ۹۰ میلادی به‌عنوان دیپلمات در سفارتخانه آمریکا در مسکو حضور داشت. در دولت جرج بوش و در دو سال نخست جنگ عراق، مشاور امنیت ملی معاون رئیس‌جمهور یعنی دیک‌چنی بود و پس از آن به‌عنوان سفیر ایالات متحده در ناتو به بروکسل رفت.

اقدامات و سیاست‌هایی که او در بروکسل دنبال کرد، از نگاه برخی کارشناسان به‌عنوان یکی از ریشه‌های جنگ کنونی در اوکراین شناخته می‌شود. براساس گزارش تحقیقی نشریه اشپیگل که سال ۲۰۲۳ میلادی منتشر شد، در آن دوره دولت آنگلا مرکل، صدراعظم وقت آلمان باور داشت که نزدیک به دوسوم شهروندان اوکراینی خواهان پیوستن به ناتو نیستند و چنین اقدامی را مساوی با درگیر شدن در یک تقابل جنگ سرد میان روسیه و غرب می‌دانند. اشپیگل می‌نویسد: «بسیاری از مردان اوکراینی برای شوروی در جنگ افغانستان جنگیده بودند و مایل نبودند در یک جنگ دیگر این بار برای غرب علیه روسیه بجنگند.» در چنین شرایطی نولاند یکی از کسانی بود که مقام‌های ارشد دولت غربگرای وقت اوکراین توصیه کرد کارزاری اطلاعاتی برای ترغیب مردم اوکراین به سیاست پیوستن این کشور به ناتو برگزار کنند. اوکراین در سال ۲۰۰۸، برای پیوستن به برنامه اقدام عضویت در ناتو (MAP) درخواست داد.  روی کاغذ، ارائه برنامه اقدام عضویت به معنای قطعی و نهایی بودن پیوستن یک کشور به ناتو نیست و صرفاً اصلاحاتی که در این مسیر باید انجام شود، در برمی‌گیرد اما ارائه این برنامه به این معناست که در نهایت پیوستن این کشور به ناتو ناگزیر است. نولاند از جمله کسانی بود که واشنگتن از سیاست توسعه ناتو به شرق و شامل شدن اوکراین در این ائتلاف حمایت می‌کرد و در نشست ناتو در بخارست، درحالی‌که آلمان و فرانسه مخالف این بود که باید متحدان آمریکا را برای ارائه برنامه اقدام عضویت در ناتو (MAP) به اوکراین و گرجستان تحت فشار قرار داد. در فاصله کوتاهی پس از وعده اینکه «اوکراین و گرجستان در آینده عضو ناتو خواهند شد». چند ماه بعد، در آگوست همان سال روسیه به گرجستان حمله نظامی کرد و حدود ۲۰ درصد از خاک این کشور را به خاک خود الحاق کرد.

نولاند در دوره اوباما - کلینتون نیز به‌عنوان دستیار وزیر امور خارجه در امور اروپا و اوراسیا دخالت زیادی در تعیین سیاست‌های آمریکا در قبال اوکراین داشت و در اعتراضات سال ۲۰۱۳ اوکراین، به صورت میدانی فعال بود. تصاویری از او در حال پخش ساندویچ برای معترضان حامی پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا در آن زمان منتشر شده بود. کمی بعدتر یک فایل صوتی از گفت‌وگوی تلفنی نولاند و سفیر آمریکا در اوکراین منتشر شد که طی آن نولاند به متحدان اروپایی آمریکا توهین کرد و گفت: «لعنت به اتحادیه اروپا». چند هفته پس از این تحولات روسیه در فوریه ۲۰۱۴ تصمیم به اشغال شبه‌جزیره کریمه گرفت. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه سال ۲۰۲۳ درباره نولاند گفت: «سال ۲۰۱۴ یک کودتا علیه دولت قانونی در اوکراین بعد از آن اتفاق افتاد که دستیار وزیر خارجه، نولاند در میان تروریست‌ها شیرینی پخش می‌کرد.» نولاند در واکنش به این اظهارنظر لاوروف پاسخ داد که در اوکراین میان معترضان ساندویچ پخش می‌کرد و نه شیرینی.

در دوره بایدن نیز همانگونه که انتظار می‌رفت، نولاند رویکرد سختگیرانه‌ای علیه روسیه داشت. براساس مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۵ در نشریه فارن‌پالیسی منتشر شده، متحدان اروپایی آمریکا دل خوشی از ویکتوریا نولاند نداشتند. یک دیپلمات اروپایی در این باره گفته است: «او شبیه به دیگر دیپلمات‌ها نیست. در بحث‌ها درگیر نمی‌شود و بیش از آنکه رویکرد دیپلماتیک داشته باشد، رویکرد ایدئولوژیک دارد.» در این مقاله عنوان شده است که بسیاری از اروپایی‌ها رویکرد نولاند را «غیردیپلماتیک» می‌دانند. نولاند از سال ۲۰۲۱ به این سو براساس بیانیه‌ای که اخیراً از سوی بلینکن در خصوص بازنشستگی او صادر شده، نقش مهمی در طراحی و اجرای سیاست‌های واشنگتن در قبال اوکراین داشت.

وزارت امور خارجه روسیه پس از اعلام جدایی نولاند از وزارت خارجه آمریکا به این مسئله واکنش نشان داد و آن را نمادی از شکست سیاست واشنگتن در قبال مسکو اعلام کرد.

ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در این باره در کانال تلگرام خود نوشته است: «آن‌ها به شما نخواهند گفت که دلیل اصلی خداحافظی نولاند چیست اما درک این مسئله بسیار ساده است؛ شکست سیاست ضدروسی در دولت بایدن. سیاست روس‌هراسی که ویکتوریا نولاند طراح آن بود، یکی از مفاهیم اصلی سیاست خارجی آمریکا در سال‌های اخیر بود و باعث شد دموکرات‌ها مثل سنگی در حال سقوط به پایین کشیده شوند.»

ژانگ تنگجون، معاون مؤسسه مطالعات بین‌المللی چین درباره پیام‌ها و دلایل انتصاب کمپل به گلوبال‌تایمز می‌گوید: «در حال حاضر جنگ روسیه و اوکراین جریان دارد و چشم‌اندازی برای پایان آن مطرح نیست. از سوی دیگر، ایالات متحده تلاش زیادی دارد که بتواند بسته حمایتی از اوکراین را به تصویب برساند و برای کی‌یف بفرستد. با مخالفت جمهوری‌خواهان با نحوه حمایت از اوکراین، کار سختی پیش روی دولت بایدن برای پیشبرد این هدف وجود دارد. همزمان مسئله رقابت با چین اهمیت بسیاری زیادی برای آمریکا دارد و هر دو حزب پیرامون این مسئله هم‌نظر هستند. اجماع هر دو حزب در این زمینه باعث می‌شود انتخاب فردی مانند کمپل انتخاب مطمئن‌تری برای دولت بایدن باشد.» او معتقد است این مسئله به معنای تغییر سیاست دولت بایدن در قبال اوکراین و روسیه نیست.

ایلان ماسک، مدیر شرکت تسلا و مالک شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) یک بار درباره نولان نوشت: «هیچ کس مانند او برای ادامه جنگ در اوکراین تلاش نمی‌کند.»

ویکتوریا نولاند پیش از ترک وزارت امور خارجه در نشستی که در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در واشنگتن برگزار شد، درباره آینده هشدارهایی داد. او گفت: «اگر ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در اوکراین پیروز شود، او در آنجا متوقف نخواهد شد و خودکامگان در سراسر جهان تشویق خواهند شد که در هر کجا که خواستند وضعیت موجود را با استفاده از زور تغییر دهند. ما باید ثابت کنیم که پوتین اشتباه می‌کند.»

پیامی به متحدان آسیایی

بسیاری از متحدان ایالات متحده در آسیا و اقیانوسیه نگران بودند که در سایه گسترش مناقشه‌ها در دیگر مناطق جهان، از جمله جنگ اوکراین در اروپا و جنگ غزه در خاورمیانه، از توجه آمریکا به شرق آسیا و اقیانوسیه کاسته شود. انتصاب کورت کمپل به‌عنوان معاون وزیر خارجه و دومین دیپلمات ارشد آمریکا، حامل این پیام بود که آسیا هنوز یک اولویت اساسی برای سیاست خارجی آمریکا به حساب می‌آید.

ویکتور چا، هماهنگ‌کننده امور آسیا در شورای امنیت ملی آمریکا در دوره ریاست‌جمهوری جورج دبلیو بوش به روزنامه واشنگتن‌پست گفته است: «متحدانی نظیر ژاپن و کره‌جنوبی همچنان نگران خواهند بود اما حضور کورت به‌عنوان نفر دوم وزارت خارجه آمریکا پیامی به آن‌هاست که دولت آمریکا به تعهد خود در راستای اجرای استراتژی ایندوپاسیفیک پایبند است.»

در ژوئن ۲۰۲۳، کمپل در یک نشست توجیهی با خبرنگاران در تشریح سیاست‌های دولت بایدن در قبال مسئله چین گفت: «ما در یک رقابت با چین هستیم اما در پی تقابل یا یک جنگ سرد جدید نیستیم. ما تلاش داریم مسئولانه این رقابت را مدیریت کنیم.»

او بر این باور است که منطقه هند-اقیانوسیه و شرق آسیا، منطقه‌ای حیاتی برای تامین امنیت آمریکا است و دیدگاهش این است که آمریکا باید شراکت خود را با متحدان این منطقه تشدید کند تا بتواند معادل و هم‌سنگی دموکراتیک برای حکومت تک‌حزبی چین ایجاد کند. کمپل معتقد است که چین یک کشور پیچیده و چندوجهی است که هم چالش‌ و هم فرصت‌ برای آمریکا ایجاد می‌کند و می‌گوید آمریکا باید با چین به روشی واقع‌بینانه و محاسبه‌گرانه رابطه داشته باشد.

روزنامه نیویورک‌تایمز نوشته است: «انتخاب آقای کمپل به این معناست که رئیس‌جمهور بایدن و وزیر امور خارجه بلینکن به‌رغم تمام چالش‌هایی که وجود دارد، اولویت اصلی سیاست خارجی آمریکا را مدیریت رابطه با چین می‌دانند.»