هنر ایران منزویتر شد / ایران بعد از ۶۰ سال حضورش در شهرک هنری«سیته» فرانسه را از دست داد
در هفته گذشته رسانه‌ها خبر دادند که حضور ایران در ویترین جهانی «سیته» فرانسه به پایان رسیده است. طبق اعلام جواد صادقی، کارشناس هنری موزه هنرهای معاصر و مسئول پیگیری پرونده سیته، ایران دیگر هیچ آتلیه‌ای در این شهرک هنری ندارد و پنج‌ماه است که عملاً از مجموعه خارج شده است.
در هفته گذشته رسانه‌ها خبر دادند که حضور ایران در ویترین جهانی «سیته» فرانسه به پایان رسیده است. طبق اعلام جواد صادقی، کارشناس هنری موزه هنرهای معاصر و مسئول پیگیری پرونده سیته، ایران دیگر هیچ آتلیه‌ای در این شهرک هنری ندارد و پنج‌ماه است که عملاً از مجموعه خارج شده است. دلیل آن هم عدم فعالیت و اعزام هنرمندی از کشورمان در پنج‌سال اخیر اعلام شد.
علاوه بر این، مسئولان نسبت به هشدارهای مدیریت سیته از سال ۲۰۱۷ و سال‌جاری هم بی‌اعتنا بوده‌ا‌ند و فضاهای اختصاصی را بازسازی نکردند. سیته، شهرک بین‌المللی هنرهای پاریس بیش از نیم‌قرن میزبان هنرمندان جهان بوده تا به آنها در اجرای طرح‌ها، نمایش آثار و شبکه‌سازی در سطح دنیا کمک کند. هنرمندان ایرانی ازجمله سهراب سپهری، محسن وزیری‌مقدم و ایران درودی هم تجربه حضور در این شهرک را داشتند، اما حالا و با گذشت چنددهه، ایرانی‌ها در سال‌های اخیر امکان حضور در یک مجمع هنری بین‌المللی و مهم را از دست داده‌اند.
اقامتی هنری
سیته، یک شهرک هنری از سال ۱۹۶۵ به مساحت ۱۵ هزار مترمربع، در مجاورت بزرگ‌ترین و مهم‌ترین موزه‌های جهان چون موزه لوور و مرکز پمپیدو است که آتلیه منزل‌هایی را در اختیار هنرمندان قرار می‌دهد. آنها می‌توانند در این آپارتمان‌ها که برحسب حوزه فعالیت خود به تجهیزات هنری مجهز شده‌اند، حداقل دوماه تا یک‌سال مستقر شوند. هزینه آتلیه و اقامت هنرمندان کشورها در سیته را معمولاً خود افراد یا دولت فرانسه در صورت داشتن بورسیه می‌پردازد.
این هزینه به‌طور متوسط و ماهانه بین ۴۰۰ تا ۱۲۰۰ یورو بسته به‌نوع اتاق، امکانات و قرارداد آن متغیر است. حالا هنرمندان ایرانی پس از چنددهه حضور در این مرکز هنری مهم و بین‌المللی، امکان ارتباط با جامعه جهانی هنری، دسترسی به امکانات حرفه‌ای، فرصت تمرکز و پژوهش خلاقانه، افزایش اعتبار و رزومه هنری، تبادل فرهنگی و آشنایی با بازارهای جدید و فرصت‌های نمایشگاهی را از دست داده‌اند.
با سهل‌انگاری و اهمال‌کاری مسئولان حوزه فرهنگ و هنر کشور نسبت به پرداخت ۲۰۰ هزار یورو برای تمدید قرارداد و بازسازی اتاق‌ها و نامه‌های مدیریت سیته درباره آیین‌نامه جدید، امکان نقش‌آفرینی هنرمندان ایرانی در یک مجمع مهم جهانی از بین رفت. فاجعه زیان‌بار فرهنگی که در روزهای اخیر به آن کم‌توجهی شد، اما فرصت‌سوزی‌های قابل‌توجهی را برای فرهنگ و هنر ایران در عرصه‌های جهانی رقم خواهد زد. البته مدیرکل دفتر هنرهای تجسمی وزارت ارشاد در ابتدای هفته‌جاری هرچند درباره ارسال نامه‌ای غیررسمی درباره تعلیق عضویت ایران در ژانویه امسال به سفارت ایران در فرانسه صحبت کرده، اما اخبار اخیر را تکذیب کرده و از مذاکرات برای پیگیری و حل‌مسئله سیته خبر داده است.
به گفته او، وقفه ناشی از کرونا، تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، ابلاغ‌نشدن مبلغ مورد نیاز و نحوه پرداخت در سال‌های قبل، تیرگی روابط ایران و فرانسه، عدم پیگیری مکاتبات در دولت‌های قبل و نبود شفافیت طرف فرانسوی در مواجهه با ایران، مجموعه دلایل وضعیت کنونی است. به‌هرحال حذف ایرانی‌ها از شهرک سیته چه تکذیب شود، چه نشود، نمی‌توان اهمیت این بستر جهانی را برای هنرمندان ایرانی نادیده گرفت. برخی هنرمندان متقاضی و درخواست‌دهنده حضور در سیته هم به این موضوع اشاره می‌کنند که باوجود پیگیری در سال‌های اخیر، موفق به حضور و اقامت در این شهرک نشده‌اند.
غفلت چندساله
برخی هنرمندان ایرانی از زمان گسترش ویروس کرونا تاکنون باوجود تلاش و پیگیری‌‌های متعدد، موفق به حضور در سیته نشده‌اند. سولماز حشمتی، نقاش جوان ایرانی همین تجربه مشابه را دارد. او در گفت‌وگو با «هم‌میهن» توضیح می‌دهد که از زمان گسترش ویروس کرونا تا چندماه اخیر در سال‌جاری پیگیر این موضوع بوده، اما تاکنون موفق نشده است.
حشمتی همچنین بیان می‌کند: «در اواخر سال 1398 همزمان با شیوع ویروس کرونا در کشور، برای حضور در سیته اقدام کردم. آثار و رزومه کاری خودم را به وزارت ارشاد بردم تا درنهایت با بررسی آنها در کمیته ارزیابی درخواستم قبول شد. این فرآیند چندان زمان نبرد و انتخاب من این بود که در نوروز سال 1399 به سیته بروم و به من ایمیلی حاوی رمز وای‌فای آپارتمان اقامتم در شهرک را هم ارسال کردند. حتی بلیت رفت هم گرفتم، اما پیامی دریافت کردم که به‌دلیل شرایط جهانی تحت‌تاثیر گسترش ویروس کرونا، امکان پذیریش هنرمند از هیچ کشوری وجود ندارد.» از آنجا که در دلایل حذف ایرانی‌ها از سیته، عدم پرداخت ۲۰۰ هزار یورو برای بازسازی اقامتگاه هنرمندان اعلام شده، سولماز حشمتی هم به این موضوع اشاره می‌کند و به گفته او، پس از دوران کرونا باز هم پیگیر حضورش در سیته شده، اما این‌بار با مانع جدیدی مواجه شده است.
نبود بودجه ایران برای بازسازی آپارتمان‌ها، چالش جدید او برای رفتن و اقامت در سیته بوده است. او همچنین در این باره توضیح می‌دهد: «در سال گذشته هم چندبار تماس گرفته و پیگیری کردم، اما با این پاسخ مواجه شدم که فعلاً امکان حضور هنرمندان ایرانی در سیته وجود ندارد. در آخر هم اعلام شد، ایرانی‌ها از سیته حذف شده‌اند که من هم دیگر پیگیری نکردم.
البته برخی شنیده‌ها می‌گوید، آپارتمان‌های مختص ایرانی‌ها در سیته اجاره داده شده است که نمی‌دانیم از سمت ایران بوده یا مدیریت سیته.» باتوجه به این گفته حشمتی و آیین‌نامه سیته، اگر کشوری طی پنج‌سال، هنرمندی به این شهرک اعزام نکند یا هیچ فعالیتی نداشته باشد، امکان استفاده از فضای اختصاصی از آن کشور گرفته و به کشور دیگری داده میشود. بنابراین احتمال اینکه مدیریت سیته، اتاق‌های مربوط به هنرمندان ایرانی را اجاره داده باشد، بیشتر است.
درمجموع به‌نظر می‌رسد که پایان حضور ایران در ویترین جهانی «سیته» به امروز و دیروز برنمی‌گردد؛ بلکه از سال ۱۳۹۷ مذاکرات برای تعمیرات آتلیه‌های این مجموعه شروع شده، اما مسئولان کشور نسبت به این موضوع بی‌اعتنا بودند و درحال‌حاضر هم که از پیگیری می‌گویند، کار از کار گذشته است. البته مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت ارشاد معتقد است که تأخیر مدیریت سیته در تدوین و ابلاغ آیین‌نامه جدید این مرکز از سال ۲۰۱۹ و عدم ارسال رسمی تعلیق عضویت ایران، موجب این وضعیت شده است.
تشدید عقب‌ماندگی
هلیا دارابی، منتقد و پژوهشگر مستقل هنر هم که تجربه اقامت در شهرک سیته را داشته، درباره فرصت پژوهشگری در آن مرکز مطرح می‌کند که 20سال پیش با دسترسی به کتابخانه‌های این مرکز توانسته درباره سنت‌های نقد هنری پروهش کند و از آن‌زمان تاکنون از این تجربه در تدریس‌های خود استفاده می‌کند. او همچنین در گفت‌وگو با هم‌میهن درباره از بین رفتن امکان حضور هنرمندان ایرانی‌ها در سیته می‌گوید: «ای‌کاش این پرسشگری زمانی از سمت اصحاب رسانه مطرح می‌شد که فرصت جبران باقی بود. زمانی‌که مسئولان هنرهای تجسمی کشور از پاسداری و صیانت از این سرمایه ملی شانه خالی کردند و امکان حضور هنرمندان، یعنی نمایندگان فرهنگ و هنر ایران را در این فضای جهانی پس از 60 سال تداوم، نه‌تنها ارتقاء ندادند، بلکه از بین بردند.»
به گفته دارابی، سیته هنرهای پاریس فرصتی یگانه برای هنرمندان ایرانی است؛ زیرا در قلب یکی از غنی‌ترین و فعال‌ترین مراکز فرهنگی جهان، در مجاورت بزرگ‌ترین موزه‌های جهان چون موزه لوور و مرکز پمپیدو، همچنین بزرگ‌تربن کتابخانه‌‌ها و مراکز پژوهشی جهان قرار دارد و در درون خود نیز فرصت تعامل با صدها هنرمند بین‌المللی و هنرشناسان مراجع متعدد را برای هنرمندان فراهم می‌کند.
این پژوهشگر هنری با بیان این مطلب همچنین درباره اهمیت سیته برای فرهنگ و هنر ایران بیان می‌کند که باوجود تجربه مرکزهای هنری مشابه در سراسر اروپا، سیته را یکی از مغتنم‌ترین امکان‌ها می‌دانم که از دست رفتن آن آسیب جبران‌ناپذیری به بدنه هنر ایران و نسل‌های آینده خواهد بود. از طرف دیگر، فعالان هنری و فرهنگی کشور معتقدند که با عدم بهر‌ه‌مندی ایران از امکانات و فرصت‌های سیته، چرخه رشد و ارتقای هنر معاصر کشور بیش‌ازپیش کند میشود و موجب عقب‌ماندگی هنرمندان نسبت به جریان‌های هنری در جهان خواهد شد.
