محو فتحعلیشاه از قم/آرامگاه شاه قاجار در حرم حضرت معصومه (س) به دفتر زائران تبدیل شده و در حال تخریب است
اینکه آرامگاه فتحعلیشاه تبدیل به دفتری اداری شده و در گوشه و کنارش یخچال، صندلی، قوری و سماور علم کرده‌اند، از هجو روزگار است اما اینکه چوب‌لباسی گوشه یکی از سالن‌های مقبره گذاشته‌اند تا کارمندان کت‌های خود را آویزان کنند دیگر خنده‌دار نیست، تراژیک است.
نگهداری از بناهای تاریخی در سال‌های گذشته به یکی از پرچالش‌ترین موضوعات در وزارت میراث و گردشگری تبدیل شده است تا آنجا که دیگر فقط مسئله حفاظت از بناهای باستانی با قدمت بیش از هزار سال مطرح نیست و به ماجرای نگهداری از اماکنی که عمر آن‌ها کمتر از ۲۰۰ و حتی 100سال است، رسیده.
اینکه آرامگاه فتحعلیشاه تبدیل به دفتری اداری شده و در گوشه و کنارش یخچال، صندلی، قوری و سماور علم کرده‌اند، از هجو روزگار است اما اینکه چوب‌لباسی گوشه یکی از سالن‌های مقبره گذاشته‌اند تا کارمندان کت‌های خود را آویزان کنند دیگر خنده‌دار نیست، تراژیک است. ضمن اینکه تن فتحعلیشاه، دومین شاه قاجار با خبردار شدن از فلاسک چای روی طاقچه آرامگاهش حتماً تا حالا در گور بارها به لرزه افتاده است. اما گویا این امر خیلی دغدغه اداره کل میراث فرهنگی استان قم نیست تا جایی که حتی در جریان این موضوع هم نبودند.
دفتر نقاشی‌هایی به‌نام بنای تاریخی
ماجرای تخریب و نابودی میراث و بناهای تاریخی به همین‌جا ختم نمی‌شود و حتی اماکنی که وزارت میراث فرهنگی از آن‌ها درآمدزایی می‌کند هم حال‌وروز خوشی ندارند. چندماه پیش بود که دیوارنویسی روی دیوارهای اماکن تاریخی مورد بحث قرار گرفت. در تعطیلات نوروز ویدئویی در فضای مجازی منتشر شد که مردی را نشان می‌داد که با رنگ روی سی‌و‌سه‌پل خطاطی می‌کرد.
اما مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان به‌جای پرداختن به ابعاد ماجرای تخریب در آثار ملی گفته: «شخصی که اقدام به دیوارنویسی روی جداره سی‌و‌سه‌پل اصفهان کرده، شناسایی شده است و با تشکیل پرونده قضایی به‌زودی مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرد. بناهای تاریخی تحت اختیار میراث فرهنگی استان اصفهان به‌صورت فیزیکی و با حضور یگان حفاظت، همچنین به‌صورت الکترونیکی با دوربین‌های حفاظتی مراقبت می‌شوند.»
با این حال عمق فاجعه در اصفهان بیش از این‌هاست زیرا هر گردشگری در اصفهان اگر گذرش به کاخ عالی‌قاپو افتاده باشد، بیش از توجه به زیبایی بنا، درگیر دیوارنوشته‌هایی می‌شود که نقطه‌به‌نقطه این مکان را تبدیل به دفتر نقاشی کرده‌اند.
تیر خلاص بر جنازه فتحعلیشاه
دیروز هم ویدئویی در فضای مجازی منتشر شد که گفته می‌شود آرامگاه فتحعلیشاه قاجار است، اما هیچ بخشی از تصاویر نشان از آرامگاه بودن آنجا ندارد و بیشتر شبیه به مکانی اداری است. ویدئوی منتشرشده از داخل آرامگاه است، گچ‌بری‌های بنا در برخی نقاط دچار ریختگی شده‌اند، همچنین دوربین‌های مداربسته به‌شکلی ناهمگون با فضا در جاهای مختلف کار گذاشته شده‌اند.
آرامگاه فتحعلیشاه، دومین شاه قاجار عمری نزدیک به ۱۵۰ سال دارد که در نزدیکی حرم حضرت معصومه (س) در شهر قم واقع شده است. این آرامگاه که در شمال صحن عتیق حرم بنا شده در حال حاضر به‌عنوان دفتر خدمات زائران مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مقبره در زمان زنده بودن فتحعلیشاه قاجار و به دستور خود او ساخته شده است. درباره قبر او هم گفته می‌شود که از داخل حرم خارج شده و در موزه آستان مقدس حرم معصومه(س) نگهداری می‌شود.
در تصاویر منتشرشده از آرامگاه فتحعلیشاه قاجار، دیواره‌های گچی سفیدرنگی به‌تازگی به بنا اضافه شده‌اند که هیچ تشابهی به گچ‌بری‌های آبی‌رنگ اصلی بنا ندارند. کف آرامگاه نیز با فرش پوشانده شده و فایل‌های اداری، میز و صندلی و گلدان‌های ناهمگون در جای‌جای آرامگاه جای‌گذاری شده‌اند. همچنین ساعتی که روی یکی از دیوارها نصب شده، آرامگاه را از کاربری اولیه آن خارج کرده، به مکانی کاملاً اداری تبدیل کرده و تیر خلاص را بر پیکر فتحعلیشاه و مقبره‌اش وارد کرده است. ضمن اینکه هیچ تابلویی که نشان از آرامگاه‌بودن این مکان بدهد، روی دیوارها نصب نشده و احتمالاً زیارت‌کنندگان از اینکه روزگاری آنجا مقبره فتحعلیشاه بوده، اطلاعی ندارند.
ویدئوی منتشرشده از آرامگاه فتحعلیشاه ابعاد عجیبی از کاربری اداری در این مکان را نشان می‌دهد؛ از گذاشتن یخچال در گوشه‌ای از مقبره تا دستگاه قهوه‌ساز و تعداد بی‌شمار صندلی‌های اداری و هرچیزی که نیاز یک مکان ادارای است آنجا وجود دارد اما خبری از قبر شاه قاجار نیست.
در تماس با مسئولان میراث فرهنگی استان قم با تایید اینکه ویدئوی منتشرشده مربوط به آرامگاه فتحعلیشاه است، از اتفاقات افتاده در این مکان اظهار بی‌اطلاعی کرده و اتفاقاً از مراقبت مناسب مسئولان حرم در آرامگاه، تقدیر کردند. این درحالی‌است که حرم حضرت معصومه(س) در فهرست آثار ملی شهر قم به ثبت رسیده و بر همین اساس، اماکن موجود در آن نیز باید از قوانین مصوب ثبت آثار ملی پیروی کنند.
پروتکل استفاده از میراث ملی
استفاده از آثار ملی باید به‌گونه‌ای باشد که به آن‌ها آسیب نرساند و ارزش تاریخی و فرهنگی‌شان حفظ شود. طبق اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس، دولت و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مسئول نظارت و بازرسی از آثار ملی و اجرای دستورالعمل‌های حفاظت از آن‌ها هستند. درمجموع دستورالعمل حفاظت از آثار ملی، مجموعه قوانین، مقررات و دستورالعمل‌هایی است که برای حفظ میراث فرهنگی کشور ازجمله آثار ملی وضع شده‌اند و با هدف حفاظت، ثبت، مرمت، نگهداری و استفاده از این آثار، در حال اجرا هستند.
مثلاً یکی از مسائل مهم حقوق شهروندی موضوع «نوشتن یادگاری بر بناهای تاریخی و فرهنگی» است، نوشتن یادگاری و حک‌کردن نوشته روی آثار تاریخی و فرهنگی در قوانین جمهوری اسلامی ایران به‌طور صریح جرم‌انگاری شده و مستوجب مجازات است. طبق ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات مصوب ۱۳۷۵)، هرکس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی و تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به‌ثبت رسیده است، خرابی وارد آورد، علاوه بر جبران خسارات وارده، به حبس از یک تا ۱۰ سال محکوم می‌شود.
همچنین طبق ماده ۵۵۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات مصوب ۱۳۷۵)، هرگونه اقدامی که موجب تزلزل بنیان آثار مذکور شود یا در نتیجه آن به آثار و بناهای مذکور خرابی یا لطمه وارد آید، مشمول مجازات مندرج در ماده فوق خواهد بود.
حفاظت ابنیه تاریخی شامل یک نظم حرفه‌ای هماهنگ با روش‌های فنی، علمی، تاریخی و زیبایی‌شناسانه است که به مسائل چندسویه نظر داشته و سعی در تداوم تاریخی یک اثر با حفظ کالبد و شالوده دارد. اتفاقات پیش‌آمده متاسفانه حکایت از بی‌مسئولیتی مردم و مسئولان در برابر اماکن تاریخی دارد. در این میان گویا علاوه بر آموزش شهروندان برای استفاده از اماکن تاریخی، به دستورالعمل‌هایی برای رعایت مسئولان و کمتر تخریب‌کردن بناهای تاریخی نیز نیاز است. بناهای تاریخی یکی‌یکی جان می‌دهند و مسئولان دیگر حتی واکنشی هم نشان نمی‌دهند و خود را از جواب‌دادن خلاص کرده‌اند. انگار باید قبول کنیم همین است که هست.
