چرخ‌‏دنده فیلتر و تحریم / تحریم گوگل آنالیتیکس مایه نگرانی مردم و کسب‏‌وکارها شده است

مصائب اینترنت برای ایرانیان تمامی ندارد و هر روز دردسر تازه‌تر از تازه‌تری از راه می‌رسد. تازه اندکی کام کاربران ایرانی از رفع فیلتر گوگل‌پلی و واتساپ شیرین شده بود که دیروز خبر رسید، برخی از کاربران ایرانی ایمیلی دریافت کرده‌اند مبنی بر تعلیق سرویس گوگل آنالیتیکس (Google Analytics)، با چنین مضمونی: «مشتریان محترم آنالیتیکس، ما اخیراً فعالیت نامناسبی در ارتباط با حساب گوگل آنالیتیکس شما ردیابی کردیم. برهمین اساس دسترسی شما به دارایی‌های‌تان تعلیق می‌شود.»

گوگل آنالیتیکس به چه دردی می‌خورد؟

چنین امری برای افراد به‌خصوص کسب‌وکارها مشکلاتی ایجاد می‌کند، زیرا این سرویس رایگان گوگل با هدف ارائه آمار بازدیدکنندگان وبسایت‌ها طراحی شده است و می‌تواند اطلاعاتی مهم درباره بازدیدکنندگان از سایت، محل کاربران، مرورگرهای مورد استفاده‌شان، زبان و حتی نصب‌بودن فلش یا فعال بودن جاوا اسکریپت را در اختیار مدیریت وبسایت‌ها قرار دهد.

با این همه اینک بار دیگر، «تحریم» بهانه‌ای شده است تا آمریکایی‌ها دسترسی به این سرویس را مسدود کنند. چنین کنشی، البته واکنش مسئولان ایرانی را نیز در پی داشت؛ چنانکه بهزاد اکبری معاون وزیر ارتباطات در توئیتر خود چنین رفتاری را «ناعادلانه» دانست و نوشت: «اینترنت نباید به ابزاری برای تحریم یا اعمال محدودیت تبدیل شود. سرویس‌های گوگل‌ آنالیتیکس به‌خاطر تحریم‌ها برای کاربران ایرانی تعلیق شده است. این تصمیم ناعادلانه در ایران به کسب‌وکارها، استارتاپ‌ها و افراد ضربه می‌زند.»

تحریم یا فیلترشکن؟

با وجود اعلام معاون وزیر ارتباطات و گمانه‌زنی‌های اولیه، گوگل هنوز پاسخی رسمی به درخواست کاربران و پرسش‌های رسانه‌ها در این زمینه نداده است. البته برخی نیز از این سخن گفته‌اند که این امر ناشی از استفاده گسترده ایرانیان از فیلترشکن‌هاست زیرا رونق وی‌پی‌ان‌ها در ایران باعث می‌شود گوگل بسیاری از وبسایت‌های ایرانی را باتوجه به انبوه کاربرانی که از اروپا بدان‌ها متصل می‌شوند، موظف به کسب رضایت برای استفاده از کوکی‌ها بداند. با وجود چنین اختلاف‌نظرهایی، حامد بیدی مدیرعامل پلتفرم «کارزار» با ارزیابی اخیر موافق نیست و می‌گوید، پیش از این گوگل آی‌پی‌های ایرانی را مشمول این تحریم کرده بود و فرق ماجرا این است که اینک گامی فراتر نهاده شده است. بنابراین این گمانه که فیلترشکن‌ها عامل بروز این امر شده‌اند، نمی‌تواند درست باشد.

متضرران عمده تحریم گوگل آنالیتیکس

ارائه برآوردی دقیق از میزان ضررهای مالی ناشی از چنین تصمیمی، چندان آسان نیست اما از نظر حامد بیدی، چندین کسب‌وکار را می‌توان ازجمله متضرران عمده این امر قلمداد کرد. نخستین گروه کارشناسان حوزه seo است؛ کسانی که وظیفه اصلی آنها را می‌توان افزایش رتبه و دریافت ترافیک در نتایج موتورهای جست‌وجو دانست.

به زبانی ساده‌تر آنها می‌توانند در زمینه قرارگرفتن سایت‌ها در رتبه‌های بالاتر در گوگل پس از دستور جست‌وجوی کاربران خدماتی ویژه ارائه دهند تا از این طریق وبسایت‌ها بازدید بالاتری داشته باشند و از موتورهای جست‌وجو ترافیک بیشتری دریافت کنند. روشن است که بدون بهره‌‌بردن از آمار گوگل آنالیتیکس، چنین فعالیتی چه وضعیتی پیدا می‌کند. دسته دیگر نیز تیم‌های مدیریت مشتریان و فروش است که بدون داشتن اطلاعات دقیق نمی‌توانند تخمینی درست از نحوه فعالیت تجاری خود داشته باشند. 

نقض تجارت آزاد و دسترسی به اینترنت

نکته دیگری که در این میان می‌تواند محل پرسش واقع شود این است که آیا چنین تحریم‌هایی را نباید نقض قوانین تجارت آزاد یا حقوق دسترسی آزاد شهروندان به اینترنت دانست؟ می‌دانیم که آرمان طرفداران ایده تجارت آزاد این بود که افراد در سراسر جهان بتوانند به تولید و فروش محصولات خود بپردازند و مرزهای ملی و حقوق گمرگی مانعی در برابر این بازار مبادلات آزاد جهانی نباشد. از همین منظر بسیاری تحریم‌ها را نیز امری خلاف اصول و قواعد تجارت آزاد قلمداد می‌کنند.

حامد بیدی اما در این زمینه نیز قائل به دو منظر است: منظر نخست از زاویه دید شرکت‌هایی مانند گوگل است که وقتی هیچ درآمدی از کابران ایرانی ندارند و در مقابل طبق تجربه تاریخی ممکن است در صورت نادیده گرفتن تحریم‌های دولت آمریکا با جریمه‌های بسیار سنگین نیز مواجه شوند، ترجیح می‌دهند عطای همکاری با ایرانی‌ها را به لقایش ببخشند.

از سوی دیگر اما بیدی به‌درستی از لزوم استیفای حقوق شهروندان و شرکت‌های ایرانی نیز سخن می‌گوید و معتقد است، جدا از اینکه نباید حق دسترسی آزاد به اینترنت را پایمال کرد، باید به این نکته نیز توجه کرد که مهمترین افراد و گروه‌های آسیب‌دیده از این تصمیم گوگل، کسانی هستند که نه‌تنها لزوماً همسویی با حکومت ایران ندارند، بلکه به‌طور خاص در بخش غیر دولتی اقتصاد ایران فعالیت دارند، بنابراین اقتصادهای خصوصی آنان با چنین تحریم‌هایی زیر دو ضرب همزمان اقتصاد دولتی در ایران و تحریم‌های جهانی قرار می‌گیرد. بنابراین در چنین وضعیتی ایرانیان تحت دو تحریم قرار دارند: تحریم داخلی یا همان فیلترینگی که با سرعت پایین نت توأم می‌شود و تحریم‌های بین‌المللی از جنس تحریم‌هایی که شرکت‌هایی مانند گوگل نظیر این مورد خاص بر اتباع ایرانی اعمال می‌کنند. 

تحریم نژادپرستانه

علاوه بر این موارد اما گزارش‌هایی نیز حاکی است که برخی ایرانیان ساکن آمریکا نیز دچار این تحریم اخیر شده‌اند؛ امری که از نظری بیدی می‌تواند مصداقی از تحریم نژادپرستانه تلقی شود. در این تحلیل، ایرانیان به‌صرف تبار تاریخی‌شان و فارغ از حقوق شهروندی در هر کجای زمین هدف تحریم‌های اینترنتی قرار می‌گیرند. چنین ساختاری دورنمای نامطلوبی برای ایرانیان ایجاد می‌کند و لازم است برای رفع آن سیاست‌هایی اساسی اتخاذ کرد. برآوردهای موجود به‌خصوص باتوجه به سر کار آمدن ترامپ و این تخمین که احتمال دارد تحریم‌های بیشتری نیز در ماه‌های آینده اعمال شود، اما تردیدهایی جدی درباره امکان اثرگذاری در این موارد ایجاد می‌کند.

رفع این تحریم چقدر ممکن است؟

 واقع امر آن است که پیش از این نیز در برخی موارد این کارکنان ایرانی‌ شرکت‌های بزرگی مانند گوگل بودند که به‌طور شخصی و خودجوش در رفع برخی محدودیت‌ها کوشش‌هایی راهگشا رقم زده بودند و اینک اما معلوم نیست که تا چه میزان بتوان به چنین راه‌حل‌هایی دل بست. جدا از این وقتی ایرانیان در استفاده از سرویسی رایگان چنین دچار مضیقه می‌شوند، معلوم نیست وقتی پای پول و انتفاع مالی هم در میان باشد، باید منتظر چه سناریوهایی باشیم. بیدی نیز نگاه چندان مثبتی به حل کوتا‌مدت این مشکل ندارد و تصور می‌کند باتوجه به حضور ترامپ در کاخ سفید نباید چندان حل سریع این مشکل را انتظار کشید.