رقابت مسکو و واشنگتن بر سر هند/یک ماه پس از فشار ترامپ بر هند برای توقف خرید نفت از روسیه پوتین راهی دهلینو شد
سفر ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، به هند، قدرت نمادین روابط دوجانبه دهلی و مسکو را تقویت کرده و از همکاریهای فزاینده در حوزههای دفاعی، انرژی و تجارت حمایت کرد.
سفر ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، به هند، قدرت نمادین روابط دوجانبه دهلی و مسکو را تقویت کرده و از همکاریهای فزاینده در حوزههای دفاعی، انرژی و تجارت حمایت کرد. هند احتمالاً در حین عبور از فشارها و تحریمهای ایالات متحده و ادامه تغییر جهت خود به سمت تنوعبخشی دفاعی و فناوری، تعامل گزینشی با روسیه را حفظ خواهد کرد. پوتین در تاریخ ۴ و ۵ دسامبر برای اجلاس سالانه هند و روسیه به هند سفر کرد و در آنجا با نارندرا مودی، نخستوزیر، دیدار کرد.
روسیه و هند از سال ۲۰۰۰، پس از امضای اعلامیه مشارکت همکاریهای استراتژیک هند و روسیه که گفتوگوهای نهادینهشده در بالاترین سطح میان دو کشور را ایجاد کرد، هر ساله اجلاسهایی برگزار کردهاند. این جلسات که معمولاً به طور متناوب توسط هر کشور برگزار میشود، با هدف تعمیق مشارکت استراتژیک از طریق بحثهای سطح بالا انجام میشود.
پوتین از دسامبر ۲۰۲۱، چند ماه قبل از حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، به هند سفر نکرده بود. نارندرا مودی آخرین بار در ۸ و ۹ ژوئیه ۲۰۲۴ در مسکو با پوتین دیدار کرد که طی این دیدار دو طرف یادداشتهای تفاهمی در زمینه تجارت و سرمایهگذاری، تغییرات اقلیمی و پزشکی امضا کردند.
سفر پوتین به هند پس از برگزاری مجموعهای از جلسات مقدماتی، از جمله سفر وزیر امور خارجه هند، اس. جایشانکار در ۱۷ تا ۱۹ نوامبر به مسکو و جلسه ۱۸ نوامبر در دهلینو بین مودی و نیکولای پاتروشف، دستیار پوتین، انجام شد. در دو جلسه پیشین طرفین در مورد گسترش همکاری دریایی در زمینههایی مانند اتصال، توسعه بنادر، مهارتآموزی، کشتیسازی، اقتصاد آبی و عملیات قطب شمال بحث و گفتوگو کردند.
سفر پوتین اهمیت نمادین مشارکت استراتژیک هند و روسیه را برجسته میکند؛ بهویژه درحالیکه دهلینو با فشار ایالات متحده بر سر توقف واردات نفت از روسیه مقابله میکند. این سفر نشاندهنده سیاست خارجی متوازن هند است و به مخاطبان خارجی و داخلی نشان میدهد که دهلینو اهداف استراتژیک خود را بدون تسلیم شدن در برابر فشارهای خارجی – بهویژه از سوی ایالات متحده بر سر ادامه خرید نفت روسیه توسط هند - دنبال خواهد کرد. در اواخر ماه اوت، کاخ سفید تعرفه ۲۵ درصدی بر کالاهای هندی وضع و استدلال کرد که واردات نفت هند از روسیه به این کشور به تأمین مالی جنگ در اوکراین کمک میکند.
واشنگتن همچنین در جریان مذاکرات تجاری جاری، دهلینو را برای کاهش واردات نفت تحت فشار قرار داده است، اما هند اصرار داشته است که برای تأمین تقاضای رو به رشد داخلی به نفت خام ارزان روسیه نیاز دارد؛ که این امر نهایی شدن یک توافق تجاری میان دهلی و واشنگتن را متوقف کرده است. با این حال، پس از آنکه کاخ سفید در ۲۲ اکتبر تحریمهایی را علیه غولهای نفتی روسیه، روسنفت و لوکاویل، اعلام کرد که از ۲۱ نوامبر به اجرا درآمد، پالایشگاههای هندی خرید خود را متوقف کرده و یا کاهش دادند.
در نتیجه، انتظار میرود واردات نفت روسیه توسط هند در ماه دسامبر به پایینترین حد خود در حداقل سه سال گذشته برسد؛ که نسبت به بالاترین سطح چند ماهه در ماه نوامبر کاهش یافته است، زیرا پالایشگاههای هندی به دنبال جایگزینهایی برای جلوگیری از نقض تحریمهای غرب هستند.
با این وجود، بعید است که آخرین اقدامات ایالات متحده روابط انرژی هند با روسیه را به طور کامل قطع کند، زیرا گزارشها نشان میدهد که پالایشگاههای دولتی ایندین اویل و بهارات پترولیوم پیش از این نفت خام روسیه را برای تحویل در ژانویه خریداری کردهاند و این امر به دلیل تخفیفهای فروشندگان غیرتحریمی بوده است.
روسیه همچنین بر حفظ صادرات نفت به هند متمرکز است، اگرچه مکانیسمهای پرداخت همچنان یک نکته کلیدی است زیرا پالایشگاههای هندی برای ادامه خرید با وجود تحریمهای بینالمللی به یک سیستم کارآمد نیاز دارند. برای تسهیل معاملات روانتر، مسکو در تلاش است تا مجوز افتتاح دفتر نمایندگی بانک مرکزی روسیه در بمبئی را صادر کند؛ مشابه حضور موفق یکدههای خود در چین.
هند بیش از ۸۰ درصد از نفت خام مورد نیاز خود را برای تقویت اقتصاد و ارائه خدمات به 1/4 میلیارد نفر جمعیت خود وارد میکند. به طور سنتی، خاورمیانه تأمینکننده اصلی هند بود، اما این وضعیت پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ و موج بعدی تحریمهای غرب که مسکو را مجبور به فروش نفت خود با تخفیفهای شدید کرد، تغییر کرد.
هند با جستوجوی جایگزینی ارزانتر برای تأمین نیازهای داخلی رو به رشد، خرید نفت از روسیه را به شدت افزایش داد که تقریباً ۳۵ درصد از کل واردات آن را در سال ۲۰۲۴ تشکیل میداد؛ افزایش قابل توجهی نسبت به تنها ۱ درصد قبل از شروع جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۲.
مقامات هندی و آمریکایی اعلام کردهاند که به نهایی کردن یک توافق تجاری برای رسیدگی به عدم تعادل تجاری نزدیکتر میشوند، زیرا هند در سالهای ۲۰۲5-۲۰۲4 مازاد تجاری ۴۶ میلیارد دلاری با ایالات متحده را ثبت کرد. پیشرفت به دلیل موضع حمایتگرایانه هند در مورد صنایع کشاورزی و لبنیات خود، همراه با ادامه واردات نفت روسیه که ایالات متحده بارها از آن انتقاد کرده است، کُند شده است.
هند برای کمک به کاهش مازاد، پیشنهاد افزایش خرید محصولات دفاعی و انرژی ایالات متحده را داده است. دهلینو همچنین پیشنهاد کاهش قابل توجه تعرفهها بر طیف وسیعی از کالاهای وارداتی ایالات متحده، از جمله تجهیزات صنعتی و خودرو را داده است.
مذاکرات پوتین و مودی بر حفظ همکاریهای انرژی هند و روسیه و پیشبرد همکاریهای هستهای متمرکز بود، اگرچه پیشرفت دو کشور در همکاری به میزان محدودیتهای عملی مانند تحریمها و لجستیک بستگی دارد. پوتین هند را تشویق کرد که خرید نفت روسیه را حفظ کند. این احتمال وجود دارد که این سفر تخفیفهای بیشتری به هند ارائه کرده باشد.
با این حال، توانایی هند برای حفظ روند خرید نفت روسیه در نهایت به این بستگی دارد که آیا محیط عملیاتی برای پالایشگاههای دولتی و خصوصی هند قابل اجرا است یا خیر. اگر کشتیرانی، بیمه، بانکداری یا کانالهای پرداخت، تحت تحریمهای غرب بیش از حد محدود شوند، بازیگران تجاری هند ممکن است مجبور شوند خرید نفت روسیه را صرف نظر از نیت سیاسی، کاهش دهند.
در واقع، دوام همکاریهای انرژی هند و روسیه کمتر توسط تعهدات سطح بالا و بیشتر توسط قابلیت عملی انتقال نفت خام روسیه از طریق سیستمهای لجستیکی و مالی که بهطور فزایندهای پیچیده میشوند، شکل میگیرد. تجارت دوجانبه نیز از جمله محورهای بحث میان پوتین و مودی بود و تمرکز آن بر تعمیق همکاری در حوزه انرژی هستهای (جایی که روسیه مشتاق گسترش نقش خود است)؛ چراکه هر دو کشور برای دستیابی به هدف مشترک ۱۰۰ میلیارد دلاری تجارت تا سال ۲۰۳۰ تلاش میکنند.
موارد کلیدی ممکن است شامل تسریع کار بر روی راکتورهای اضافی در نیروگاه هستهای کودانکولام، بزرگترین تأسیسات هستهای هند (جایی که روسیه در حال حاضر در ساخت و بهرهبرداری از آن مشارکت دارد) و ارزیابی پیشنهادات روساتم برای پروژههای هستهای محلی در مقیاس بزرگ و کوچک باشد که مستلزم مشارکت بیشتر تولیدکنندگان هندی و همکاری بلندمدت در زمینه فناوری است.
گفتوگوها شامل برنامههای مشترک دفاع هوایی و جنگنده برای ارتقاء قابلیتهای هند نیز بود، اما همکاری میان دو کشور احتمالاً به دلیل تمایل روسیه به حفظ و ارتقاء پلتفرمهای موجود در بحبوحه محدودیتهای تولید روسیه و تغییر رویکرد هند به سمت سیستمهای غربی و بومی محدود خواهد بود. مذاکرات پوتین و مودی احتمالاً بر طیف گستردهای از پروژههای دفاعی متمرکز بوده است.
این موارد شامل تأیید اولیه هند در اکتبر 2025 برای خرید دسته بزرگی از موشکهای زمین به هوای S-400، در کنار مذاکرات اولیه در مورد تولید مشترک سامانه دفاع هوایی S-500 و پیشنهاد روسیه برای انتقال فناوری برای نسل بعدی جنگنده Su-57 است. از نظر هند، این ابتکارات به رفع کمبود فزاینده جتهای جنگنده، نوسازی ناوگان موجود بیش از 200 جت ساخت روسیه و افزایش قابلیتهای دفاع هوایی دوربرد و حملات فراتر از برد بصری آن کمک میکند.
با این حال، تأخیرهای مداوم در تحویل، مانند به تعویق افتادن تحویل دو واحد نهایی S-400 از قرارداد 2018 توسط روسیه، و این واقعیت که هر دو طرح S-500 و Su-57 در مراحل بسیار اولیه باقی ماندهاند، به این معنی است که پیشرفت معنادار کُند خواهد بود و جدول زمانی نامشخص خواهد بود، حتی با اینکه هند به دنبال توانایی نظامی بیشتر است و روسیه به دنبال تضمین همکاری دفاعی بلندمدت است.
خرید مداوم تجهیزات دفاعی روسیه توسط هند، اگرچه به طور بالقوه ایالات متحده را بیشتر عصبانی میکند، اما احتمالاً کمتر از واردات نفت روسیه جنجالی خواهد بود. واشنگتن معتقد است خرید نفد روسیه از سوی هند بهطور مستقیمتری تضعیفکننده تلاشهای غرب برای پایان دادن به جنگ در اوکراین است.
در عین حال، دهلینو احتمالاً سطحی از همکاری دفاعی با مسکو را برای حفظ سیستمهای موجود ساخت روسیه و حفظ تنوع تأمینکنندگان تثبیت خواهد کرد. اما هرگونه گسترش به دلیل ظرفیت تولید محدود روسیه و ترجیح هند برای پلتفرمهای غربی محدود خواهد شد و احتمالاً بیشتر فعالیتها بر حفظ یا ارتقاء تجهیزات قدیمی به جای امضای قراردادهای بزرگ جدید متمرکز خواهد بود.
هند به تدریج با افزایش خرید از تأمینکنندگان غربی، وابستگی شدید خود به سیستمهای دفاعی روسیه را کاهش داده است. با این حال، طبق گزارش مؤسسه تحقیقات صلح بینالمللی استکهلم، روسیه همچنان بزرگترین منبع سختافزار نظامی هند است، با وجود کاهش شدید سفارشات هند در چهار سال منتهی به سال 2024. در 28 نوامبر، راجش کومار سینگ، وزیر دفاع هند، تأکید کرد که همکاری دفاعی با روسیه پایدار است و اظهار داشت که هند قصد کاهش آن را ندارد و به تهیه تجهیزات از روسیه و ایالات متحده ادامه خواهد داد.
علاوه بر این، پوتین و مودی احتمالاً در مورد حوزههای کمخطرتر، مانند توافقی که مهاجرت نیروی کار ماهر هندی را برای کاهش کمبود نیروی کار روسیه ساده میکند، و همچنین یک معامله تجاری بالقوه بین هند و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، بحث خواهند کرد.
انتظار میرود این دو رهبر در مورد یک توافقنامه دوجانبه برای تحرک به منظور رسمی کردن مهاجرت قانونی، تضمین حمایتهای اجتماعی برای کارگران هندی و حمایت از استقرار نیروی انسانی ماهر در بخشهای کلیدی روسیه مانند ساختوساز، نساجی و مهندسی بحث کنند.
در صورت اجرا، چنین توافقی به روسیه کمک میکند تا شکافهای نیروی کار را پر کند و یک کانال تنظیمشده برای صادرات استعدادهای ماهر به هند ارائه دهد. با این حال، اثربخشی آن به عوامل عملی، از جمله آموزش زبان و مهارت، ثبات نظارتی و ظرفیت شرکتها و کارگران هندی برای پیمایش قوانین کار و الزامات اداری روسیه بستگی دارد.
همچنین ممکن است مذاکرات به توافقنامه تجارت آزاد بالقوه بین هند و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، شامل روسیه، بلاروس، قزاقستان، ارمنستان و قرقیزستان، معطوف شود. چنین توافقنامهای میتواند دسترسی ترجیحی هند به بلوکی را که نماینده بازارهای مهم انرژی، صنعتی و کشاورزی است، فراهم کند، ضمن اینکه به اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا فرصتهای گستردهای در کالاها و خدمات هندی میدهد.
منبع: CFR
