تاویانی‏‌ها تمام شدند

پائولو تاویانی، فیلمساز شهیر ایتالیایی روز پنجشنبه ۲۹ فوریه بعد از یک دوره کوتاه بیماری در کلینیکی در شهر رم در ۹۲سالگی از دنیا رفت. این خبر را رسانه‌های ایتالیایی روز جمعه منتشر کردند. شهردار شهر رم در پلتفرم ایکس (توئیتر سابق) نوشت: «پائولو تاویانی، استاد بزرگ سینمای ایتالیا ما را ترک کرد. فیلم‌های فراموش‌ناشدنی، ژرف و متعهدانه‌ای که برادران تاویانی ساختند به درون خاطره جمعی و همینطور تاریخ سینما رسوخ کرده است.» پائولو تاویانی به همراه برادر فقیدش ویتوریو که ۶ سال پیش در ۸۸سالگی درگذشت، صاحب برندی با عنوان «برادران تاویانی» بودند که می‌توان گفت آنها را به یکی از مشهورترین و خاص‌ترین زوج‌های تاریخ سینما مبدل کرده بود؛ دو برادر که توانسته بودند بدون آنکه اختلافی بین‌شان پیش بیاید دهه‌ها آثار خلاقانه تولید کنند. تاویانی‌ها اولین بار سال ۱۹۷۷ با فیلم «پدرسالار» توانستند جایزه معتبر نخل طلایی کن را دریافت کنند. پائولو دو سال از ویتوریو جوان‌تر بود با این حال دو برادر با هم در دهه هفتاد به‌عنوان یک زوج پرکار سینمایی که آثارشان از ترکیب دغدغه‌های اجتماعی و آثار مستند نئورئالیستی با دغدغه‌های مدرنیستی شکل می‌گرفت، به شهرت رسیدند. از فیلم‌های شاخص آنها می‌توان به «پدرسالار»، «شب سن لورنزو» و فیلم «کائوس» اشاره کرد.

آغاز علاقه به سینما

پائولو تاویانی 8 نوامبر 1931 در توسکانی سان مینیاتو در نزدیکی شهر پیزا به دنیا آمد. او و برادرش ویتوریو خیلی زود در دوره دبیرستان زادگاه‌شان را ترک کرده و به پیزا نقل مکان کردند تا در آنجا به آرزویشان که فیلمسازی بود، برسند. برادران تاویانی سال 2016 درباره این دوره زندگی خود چنین گفتند: «ما یک روز وارد یک سالن سینما به نام سینما ایتالیا شدیم؛ سالنی که دیگر وجود ندارد و فیلمی به نام «پاییزا» (اثر روسلینی) را که در حال پخش بود و هرگز نامش را هم نشنیده بودیم، تماشا کردیم. آن تجربه مانند انفجاری در ذهن‌مان بود. من و ویتو تجربه جنگ را در کودکی داشتیم که تجربه‌ای بسیار عمیق بود اما چیزی را که روی پرده سینما می‌دیدیم واقعیت را برای ما روشن‌تر و واضح‌تر نشان می‌داد. فیلم روسلینی چیزی را به ما گفت که خودمان هم آن را نمی‌دانستیم و شناختی از آن نداشتیم. ما به خودمان گفتیم، اگر سینما این قدرت را داشته باشد که حقایق خودمان را برای ما آشکار کند، پس وقت آن رسیده که ما خودمان فیلم بسازیم!»

نکته جالب اینکه سال‌ها بعد وقتی برادران تاویانی اولین موفقیت عظیم خود را برای فیلم «پدرسالار» به دست آوردند، این روبرتو روسلینی سینماگر نامدار ایتالیایی بود که جایزه نخل طلایی کن را به آنها اهدا کرد.

دهه ۶۰ و شکل‌گیری سبک فیلمسازی

اولین تلاش سینمایی پائولو و ویتوریو به دهه 60 میلادی برمی‌گردد جایی که آنها اغلب با همکاری والنتینو اورسینی مجموعه مستندهایی با موضوعات مختلف می‌ساختند. فیلم «مردی برای سوزاندن» (1962) در همکاری با اورسینی اولین فیلم بلند سینمایی برادران تاویانی است که با نماهای طولانی ساخته شده و درباره رهبر به‌قتل‌رسیده یک اتحادیه کارگری است. همین فیلم علامت و نشان تجاری فیلمسازی برادران تاویانی را مشخص می‌کند. در همین دهه و پیش از جدا شدن از اورسینی، تاویانی‌ها یک فیلم نیمه‌مستند نیمه داستانی درباره مرگ یک رهبر و پایان دوره چپ‌های ایتالیا نیز ساختند.

دهه ۷۰ و موفقیت‌های بزرگ

در سال 1972 پائولو و ویتوریو فیلم «سن میکله یک خروس داشت» را براساس رمان «الهی و انسانی» اثر لئو تولستوی ساختند که امروزه به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین فیلم‌های این دو برادر به شمار می‌آید. «سن میکله یک خروس داشت» داستانی جذاب درباره تضاد سیاسی و هستی‌گرایانه میان سوسیالیسمِ اتوپیایی و سوسیالیسم علمی است و همینطور تضاد میان دو برداشت و شیوه درک انقلاب یعنی آنارشیستی و مارکسیستی است.  تاویانی‌ها دو سال بعد از «سن میکله»، فیلم «آلونسانفان» (1974) را به نمایش درآوردند. فیلمی که درباره یک رهبر آنارشیست و هرج‌ومرج‌طلب است که در دوره پیری در آرزوی بازنشستگی است، او برای رسیدن به بازنشستگی تلاش می‌کند تا خودش را از دیگران مخفی کند با این حال دوستانش او را پیدا می‌کنند و اصرار می‌کنند که این رهبر سابق به آنها کمک کند. اما اولین موفقیت بزرگ برادران تاویانی با فیلم «پدرسالار» (1977) حاصل شد. این فیلم براساس زندگی یک زبان‌شناس ایتالیایی است که دوره جوانی‌اش را در روستا و به‌عنوان یک چوپان بی‌سواد گذرانده بود. «پدرسالار» که متشکل از بازیگران حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای از اهالی روستاهای ساردینیا بود توانست جایزه نخل طلایی کن آن سال را دریافت کند. آکیرا کوروساوا، فیلمساز بزرگ ژاپنی این فیلم را به‌عنوان یکی از صد اثر محبوب زندگی‌اش انتخاب کرد.

دهه ۸۰ پایان دوران اوج

برادران تاویانی با ساخت فیلم «شب سن لورنزو» پا به دهه هشتاد میلادی گذاشتند. این فیلم داستان مادری است که خاطرات دوران جنگ را از شبی که در روستای‌شان برای زنده ماندن تلاش می‌کردند، برای فرزندش تعریف می‌کند. «شب سن لورنزو» نیز توانست در جشنواره کن سال 1982 موفق ظاهر شود و جایزه بزرگ ویژه هیئت داوران را دریافت کرد. پائولین کیل، منتقد بزرگ آمریکایی این ساخته برادران تاویانی را اثر مهیج خیلی خوبی خواند که همه چیز از جمله کمدی، تراژدی، وُدویل (گونه‌ای برنامه نمایشی سرگرم‌کننده و تفریحی که از دهه ۱۸۸۰ تا ۱۹۳۰ در آمریکا و کانادا رواج داشت) و ملودرام را در خود، آن هم به صورتی جدایی‌ناپذیر دارد. «کائوس» (1984) که براساس داستان‌های کوتاه لوئیجی پیراندلو ساخته شد، فیلم بعدی تاویانی‌ها بود که امروزه از آن به‌عنوان یکی از آثار مهم کارنامه کاری این برادران یاد می‌شود. تاویانی‌ها در همین دهه «صبح بخیر، بابل» را نیز جلوی دوربین بردند؛ فیلمی که داستان دو برادر اهل توسکانی ایتالیا است که اوایل قرن بیستم به آمریکا مهاجرت می‌کنند و شغلی به‌عنوان طراح صحنه فیلم پرخرج «تعصب» ساخته دیوید وارک گریفیث پیدا می‌کنند.

دهه ۹۰ و افول برادران

کارهای برادران تاویانی در این دهه مثل گذشته نبودند موفقیت تجاری دیگر به سراغ فیلم‌های آنها می‌آمد، جشنواره‌ها نیز کمتر به فیلم‌های آنها توجه نشان می‌دادند. اولین فیلم تاویانی‌ها در دهه 90، «خورشید همچنان در شب می‌درخشد» بود که براساس نمایش‌نامه «باباسرگئی» لئو تولستوی ساخته شد و در بخش خارج از مسابقه جشنواره کن به نمایش درآمد. «فیوریله» که درباره نفرین دویست‌ساله یک خانواده است و «خویشاوندی‌های اختیاری» که براساس اثری به همین نام نوشته گوته ساخته شده بود دو کار شناخته‌شده کارنامه تاویانی‌ها در دهه 90 به شمار می‌آیند.

بازگشت به دوران خوب گذشته

سال 2012 برادران تاویانی بعد از نزدیک به دو دهه کم‌افت و خیز در کارنامه فیلمسازی با فیلم «سزار باید بمیرد» دوباره در جشنواره‌های سینمایی درخشیدند. «سزار باید بمیرد» درباره زندانیانی است که نمایشنامه «جولیوس سزار» شکسپیر را روی صحنه می‌برند. فیلم برنده جایزه خرس طلایی جشنواره برلین سال 2012 شد و به‌نوعی خداحافظی باشکوهی برای برادران سالخورده اهل توسکانی بود. پائولو تاویانی درباره این فیلم آن زمان گفت: «امیدوارم تماشاگران سینما با دیدن این فیلم به خودشان و همینطور اطرافیان‌شان بگویند حتی یک زندانی با یک حکم وحشتناک، حتی حکم حبس ابد، همچنان یک انسان است و انسان هم می‌ماند.» درام جنگی «رنگین کمان: یک موضوع خصوصی» محصول 2017 آخرین فیلم مشترک این دو برادر بود که درباره پارتیزانی است که در جریان جنگ جهانی دوم در دوراهی میان جنبش مقاومت و عشقش به یک زن جوان گرفتار است. آوریل سال 2018 ویتوریو از دنیا رفت و این شراکت هنری پرثمر که عمری بیشتر از 50 سال داشت به پایان رسید. سال 2022 پائولو تاویانی اولین و تنها فیلمِ بدون برادرش را با نام «لئونورا، خداحافظ» ساخت. فیلمی که جایزه فیپرشی برلین هفتادودوم را به‌دست آورد و روز پنجشنبه 29 فوریه (10 اسفند) پائولو از دنیا رفت.