بازار شکننده

به‌طور کلی، ریسک ژئوپلیتیک به‌عنوان یکی از ریسک‌های سیستماتیک ناشی از شوک‌های خارجی در نظر گرفته می‌شود. از سوی دیگر اقداماتی که دولت در این برهه‌ها انجام می‌دهد نیز خود منجر به واکنش منفی بازار می‌شود. چراکه بازار مخالف دستکاری‌های مصنوعی است و اگر سیاست‌گذار بخواهد به آن جهت‌دهی مصنوعی دهد، برعکس عمل می‌کند.

کارشناسان این عمل را به مثابه یک فنر می‌دانند. اگر یک فنر را فشرده کنید، نیرویی در خلاف جهت نیروی دست شما به شما وارد می‌کند تا به حالت تعادل خود بازگردد. بازار نیز به همین شکل عمل می‌کند و اگر نیرویی خارج از آن بخواهد تغییراتی درون بازار انجام دهد، شکست می‌‌خورد. ممکن است که این تغییرات در کوتاه‌مدت نتیجه داشته باشد اما خیلی سریع، نیروی درون بازار این تغییرات را مانند فنر فشرده‌شده پس می‌زند تا دوباره به حالت عادی خود بازگردد. بنابراین آن چیزی که برای بازار بسیار مضر است این است که تغییرات سیستماتیک که در بازار سرمایه ایران بسیار زیاد است هر چند هفته این دامنه تغییر کند.

صیانت از حقوق سهام‌دار

همچنین حجت‌الله صیدی در سخنرانی خود در همایش بزرگداشت روز کارگزار همزمان با سالگرد تأسیس کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار در تاریخ 14 مهرماه اظهار کرده بود: از حقوق سرمایه‌گذار باید صیانت شود. سهامداران باید احساس امنیت کنند تا بازار سرمایه برایشان جذاب باشد و از ورود به آن هراسی نداشته باشند. هدف ما این است که سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی بتوانند با خیالی آسوده، سرمایه‌های خود را در بازار سرمایه کشور سرمایه‌گذاری کنند. البته می‌دانیم که مسائل تحریم، موضوع پیچیده‌ای است و در اینجا به آن نمی‌پردازیم. اما به طور کلی، برای جذب سرمایه‌گذاران، نیازمند افزایش کارایی و شفافیت در بازار هستیم.

دفاع رئیس از پرداخت کارگزاران به صندوق تثبیت

صیدی در بخشی از سخنان خود چنین بیان کرد: برای بهبود عملکرد بازار سرمایه، افزایش کارایی و شفافیت امری ضروری است. ما باید درک کنیم که ارتقای سطح کارایی بازار مانند تنظیم ولوم یک دستگاه ضبط صوت نیست که با یک دستور ساده انجام شود. بلکه نتیجه تلاش جمعی همه فعالان بازار از جمله شرکت‌های کارگزاری است. تصور اینکه شاخص بورس به خواست یک نفر بالا یا پایین می‌رود، تصوری ساده‌انگارانه است. در واقع، حرکت شاخص نتیجه مجموعه‌ای از عوامل و اقدامات مختلف است.

تجربه ریسک‌های ناشی از جنگ

از آنجا که انتظارات در شکل‌گیری آینده بازارهای مالی تاثیر بااهمیتی دارند، در واقع ریسک‌های ژئوپلیتیک تحت‌تاثیر تغییر در این انتظارات، آثار آنی و کوتاه‌مدت یا میان‌مدت و بلندمدت بر بازارها خواهد داشت. در کوتاه‌مدت اغلب وقوع یا پیش‌بینی جنگ می‌تواند به فروش شدید سهام منجر شود. در عین حال، سرمایه‌گذاران ممکن است به سمت دارایی‌های سنتی امن‌تر مانند طلا، اوراق قرضه یا ارزهایی که به عنوان پناهگاه‌های امن تلقی می‌شوند، حرکت کنند.

اما در واقع، با تثبیت وضعیت یا روشن شدن دامنه درگیری، اغلب بازارهای سهام به‌سرعت بهبود می‌یابند. به‌عنوان مثال، در ایالات متحده، زمانی که طی آغاز جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۳۹، درست پس از حمله آلمان به چکسلواکی، شاخص S&P ۵۰۰ تا ۲۵‌درصد کاهش یافت، سپس طی یک‌سال ۱۹‌درصد از زیان‌های داخلی جبران شد. به همین ترتیب با آغاز جنگ روسیه و اوکراین بورس مسکو طی مدت کوتاهی ریزش بیش از ۳۰درصدی را ثبت کرد، ولی در حال حاضر به سطح قبل از شروع جنگ رسیده است.

از طرف دیگر با توجه به میزان اهمیت طرف‌های درگیر در اقتصاد جهانی، در میان‌مدت و حتی بلندمدت جنگ می‌تواند سبب تغییر در سیاست‌های اقتصادی و مالی در اقتصادهای مهم دنیا شود که به نوبه خود می‌تواند تمامی بازارها را تحت‌تاثیر قرار دهد. در مورد جنگ روسیه و اوکراین با توجه به اینکه روسیه منبع تامین ارزان و به‌صرفه انرژی برای اقتصاد اروپا بود، با شروع این درگیری و اعمال تحریم‌های غرب بر این کشور شاهد رشد بی‌سابقه هزینه انرژی در اروپا بودیم که سبب افزایش قابل‌توجه نرخ تورم این حوزه شد که حتی خود را در اقتصاد آمریکا نیز البته با شدت کمتری نمایان کرد.

در این شرایط لاجرم بانک‌های مرکزی اقتصادهای بزرگ غربی سیاست‌های انقباضی را سرلوحه برنامه‌های خود قرار دادند که این امر سبب فشار بر قیمت اغلب کامودیتی‌ها و بروز رکود به‌خصوص در حوزه یورو شد که حتی دامنه تاثیر خود را در کاهش سرعت رشد اقتصاد چین نیز نشان داد و موجب اوج‌گیری نرخ‌های بهره اوراق بدهی و فشار بر بازار سهام در سطح جهانی شد.

اما این ریسک‌های ژئوپلیتیک با توجه به دامنه درگیری، تاثیرات خود را بر اقتصاد و بازار سرمایه ایران نیز نشان داده است. در جریان درگیری روسیه و اوکراین علاوه بر افزایش هیجانات در کوتاه‌مدت در روند معاملات بازار سرمایه در میان‌مدت و بلندمدت نیز تاثیرات خود را بر روند سودآوری شرکت‌های صادراتی و به‌خصوص کامودیتی‌محور گذاشت.

به‌جز صنعت پالایشگاهی که توانست از افزایش کرک‌اسپردها بهره ببرد و همچنین گروه‌هایی نظیر اوره‌سازان که از جهش قیمت‌های جهانی سود بردند، اغلب گروهای دیگر با توجه به عقب‌نشینی قیمت‌های جهانی ناشی از سیاست‌های انقباضی در اقتصادهای بزرگ و همچنین کاهش تقاضا، با کاهش نرخ و حاشیه سود مواجه شدند. عدم‌شناوری نرخ تسعیر گروه‌های صادراتی در کنار عدم‌رشد مقداری صادرات ناشی از تحریم‌ها سبب برجسته شدن هرچه بیشتر کاهش حاشیه سود صنایع شد.