چیرگی مصالحه بر منازعه

درباره تعیین مرزهای آبی اسرائیل و لبنان

سران اسرائیل و لبنان دستیابی به توافق بر سر تعیین مرزهای آبی کشورهای خود را با خوشحالی اعلام کرده‌اند.

در ماه‌های اخیر دولت آمریکا تلاش‌های فشردۀ دیپلماتیکی را به منظور توافق بین اسرائیل و لبنان در مورد یک حوزۀ گازی مشترک در شرق دریای مدیترانه به کار گرفته بود. اسرائیل و لبنان به‌رغم مرزهای مشترک، همواره روابطی خصومت‌آمیز داشته‌اند و چندین بار نیز بین آنها جنگ در گرفته است.

از زمان کشف میدان‌های گازی بزرگ در شرق مدیترانه، اسرائیل اشتیاق بسیاری برای استخراج گاز آنها از خود نشان داده است، اما اختلافات مرزی آن با لبنان، عملاً مانع از بهره‌برداری از حوزۀ گازی کاریش از سوی تل‌آویو شده است.

حزب‌الله لبنان که نیروی مسلح بسیار قدرتمندی در اختیار دارد، پیش از این تهدید کرده بود که اگر اسرائیل پیش از تعیین مرزهای آبی خود با لبنان اقدام به استخراج گاز از حوزۀ کاریش کند، با واکنش نظامی روبه‌رو خواهد شد.

اینک با توافق بر سر مرز آبی، لبنان هم می‌تواند از حوزۀ گازی قانا در مدیترانه بهره‌برداری کند. غول نفتی توتال فرانسه قرار است استخراج گاز لبنان از حوزۀ قانا را بر عهده گیرد.

در نگاه نخست، توافق اسرائیل و لبنان بر سر تقسیم حوزه‌های گازی مشترک، برای دو طرف اهمیت اقتصادی دارد و همین‌طور به تأمین امنیت انرژی اروپا در مواجهه‌‌اش با قطع صادرات گازی روسیه، کمک می‌کند.

یائیر لاپید نخست‌وزیر اسرائیل اما ضمن تأکید بر وجه اقتصادی توافق که آن را «تاریخی» خوانده، بر وجه امنیتی آن انگشت گذاشته است. از نگاه لاپید توافق بر سر مرزهای آبی با لبنان، امنیت مرزهای خاکی اسرائیل با لبنان را تقویت می‌کند. میشل‌عون، رئیس‌جمهور لبنان نیز اهمیت مشابهی برای توافقنامه قائل است و آن را عاملی برای پیشگیری از بروز جنگی دیگر بین دو کشور تلقی می‌کند.

در جبهۀ داخلی لبنان ظاهراً بین گروه‌های سیاسی رقیب، بر سر توافقنامه اجماعی شکل گرفته است و گفته می‌شود حزب‌الله نیز با آن مخالفتی ندارد. در جبهۀ داخلی اسرائیل اما دودستگی آشکاری دیده می‌شود. درحالی‌که یائیر لپید توافق با لبنان را دستاوردی تاریخی می‌داند، بنیامین نتانیاهو رقیب او در جبهۀ اپوزیسیون توافق مربوط به تعیین مرزهای آبی با لبنان را توافقنامه‌ای «ننگین» و تسلیم شدن اسرائیل در برابر حزب‌الله توصیف کرده است.

از این رو، با آنکه تصویب توافق در نهادهای قانونی لبنان با مانعی روبه‌رو نخواهد شد، اما تصویب نهایی آن از طرف اسرائیل با تردیدهایی روبه‌رو شده است. دولت لاپید قرار است توافق را پس از تصویب از سوی کابینه، به پارلمان اسرائیل تقدیم کند، اما نتانیاهو به دلیل وضعیت معلق پارلمان در آستانۀ برگزاری انتخابات زودهنگام، این اقدام را غیرقانونی دانسته است. در این مورد نهایتاً دیوان عالی اسرائیل تصمیم خواهد گرفت اما در مجموع بعید است که اسرائیل قادر به رد توافقی باشد که با میانجی‌گری آمریکا به دست آمده است.

موضوع اصلی اما این است که تعیین مرزهای آبی اسرائیل و لبنان چه تأثیری بر روابط دو طرف در آینده خواهد گذاشت. آیا تعیین مرزهای آبی به معنای آغاز روندی برای تعیین مرزهای خاکی دو کشور است؟ و اگر مرزهای خاکی دو کشور هم تعیین شود، تأثیر آن بر موقعیت حزب‌الله در جنوب لبنان چه خواهد بود؟

همانطور که گفته شد حزب‌الله نیروی نظامی قدرتمندی خارج از حوزۀ حاکمیت و اقتدار دولت لبنان در اختیار دارد. تا زمانی که بخشی از جنوب لبنان در اشغال ارتش اسرائیل بود، در داخل لبنان مخالفتی با مسلح بودن حزب‌الله ابزار نمی‌شد، اما از زمانی که ارتش اسرائیل مجبور به ترک خاک لبنان شده است، سلاح حزب‌الله نیز به صورت اصلی‌ترین عامل اختلاف بین گروه‌های رقیب لبنانی درآمده است. با این همه، حزب‌الله با اعلام اینکه هنوز بخشی از خاک لبنان از جمله مزارع شبعا در اشغال اسرائیل است، توجیهی برای حفظ سلاح نیروهای خود در دست دارد. از همین رو، چنانچه دولت‌های لبنان و اسرائیل بر سر تعیین مرزهای زمینی به توافق دست یابند، حفظ سلاح حزب‌الله از لحاظ حقوقی بی‌نهایت مشکل خواهد شد.

بنابراین، احتمال اینکه از این به بعد نزاع‌های داخلی بین گروه‌های لبنانی به سمت موافقت یا مخالفت با تعیین مرزهای زمینی با لبنان هدایت شود، بسیار خواهد بود. با این حال، مخالفت علنی حزب‌الله با تعیین مرزهای زمینی با اسرائیل پس از موافقت‌اش با تعیین مرزهای آبی، تناقض‌آلود جلوه خواهد کرد. به همین علت، ممکن است حزب‌الله با اصل موضوع تعیین مرزها موافقت کند، اما خواهان الحاق سرزمین‌هایی به خاک لبنان شود که اسرائیل با واگذاری آنها سرسختانه مخالفت کند.

در هر صورت، صرف‌نظر از پیامدهای سیاسی و امنیتی تعیین مرزهای دریایی اسرائیل و لبنان، صِرف این توافق به معنای جهت‌گیری منازعۀ لبنان و اسرائیل از درگیری به سمت مصالحۀ سیاسی است. این یک اتفاق مهم نمادین است که ایران هم غیرمستقیم در آن شریک بوده و از آن تأثیر خواهد پذیرفت.