نظارت نبود، مهسا در آتش سوخت/بررسی دلیل مرگ یک دانش‌آموز استثنایی پس از حادثه در سرویس مدرسه طراوت در ارومیه
بررسی‌های «هم‌میهن» نشان می‌دهد از آبان‌ماه ۱۴۰۲ تا ۱۸ اردیبهشت‌ماه امسال ۱۴ دانش‌آموز در حوادث سرویس یا اتوبوس مدرسه جان باخته‌اند
مهسا اصغری، دانش‌آموز ۱۵ ساله مدرسه استثنایی «طراوت» ارومیه بود که آتش، جانش را گرفت. سرویس مدرسه‌ای که قرار بود او و دوستانش را به خانه برساند، آتش گرفت و به‌جای خانه به بیمارستان امام خمینی رسیدند. باطری سرویس مدرسه دچار جرقه و آتش‌سوزی شد و درهای ماشین که برقی بودند، قفل شدند. راننده با شکستن شیشه خودرو، به سختی توانست در ماشین را باز و دانش‌آموزان را به بیرون هدایت کند.
ون سبزی که در حال رساندن دانش‌آموزان مدرسه استثنایی «طراوت» بود، ساعت دو بعدازظهر روز نهم اردیبهشت‌ماه آتش گرفت و ۱۰ دانش‌آموز و راننده آن میان مرگ و زندگی دست‌وپا زدند. چهار روز پس از آتش‌سوزی، همه مصدومان جز مهسا از بیمارستان مرخص شدند. او به‌دلیل شدت سوختگی به بیمارستان سوانح و سوختگی مطهری تهران منتقل شد اما مداوا کارساز نبود و پس از ۱۱ روز، شنبه ۲۰ اردیبهشت‌ماه جان باخت.
آموزش‌وپرورش ارومیه اعلام کرد، شدت سوختگی در این سانحه، درجه دو و بین ۶ تا ۳۵ درصد بود اما در خبرها آمده که مهسا با سوختگی ۴۳ درصدی جان باخته است. سرویس مدرسه که قرار است مقابل ناامنی خیابان‌ها بایستد و کودکان را در امنیت به خانه برساند، حالا خودش کابوسی شده که با مرگ همراه است.
علی‌اکبر صمیمی، مدیرکل آموزش‌وپرورش ارومیه حالا درباره میزان جراحت‌ها در سانحه آتش‌سوزی سرویس مدرسه استثنایی «طراوت» به «هم‌میهن» می‌گوید: «سرنشینان دچار سوختگی سطحی و کوفتگی شده بودند. تمام دختران ترخیص شدند و تنها یکی از آنها شرایط نامساعدی داشت که با وجود تمام پیگیری‌های مستمر درمانی توسط تیم پزشکی، متاسفانه در بیمارستان شهید مطهری تهران جان‌به‌جان‌آفرین تسلیم کرد. راننده خودرو نیز دچار سوختگی جزئی و سطحی از ناحیه دست شده بود و پس از انجام مداوا توسط تیم‌های پزشکی، ترخیص شده است.»
در خبرهای ابتدایی آمده بود که آتش‌سوزی به‌دلیل آتش گرفتن باتری ماشین رخ داده است اما صمیمی در پاسخ به سوالی درباره علت آتش‌سوزی می‌گوید: «علت حادثه و دلیل آتش‌سوزی توسط تیم‌های متخصص و نهادهای مربوطه باید اعلام شود و در حوزه کاری آموزش‌وپرورش قرار ندارد. آنچه برای ما مهم بود، نحوه ارائه خدمات پزشکی و قضایی به دانش‌آموزان بود که پیگیری و اقدامات لازم در این زمینه انجام شده و تا رسیدن به نتیجه نهایی ادامه خواهد داشت.»
براساس ماده ۲۵ مصوبه شهریورماه ۱۴۰۲ هیئت‌وزیران، نظارت بر خدمات ارائه شده در حمل‌ونقل دانش‌آموزی و سیاست‌گذاری برای ارتقای کمیت و کیفیت خدمات، در هر شهرستان به عهده شورای هماهنگی ترافیک شهرستان است. در این مصوبه، مدیران مدارس، مسئولان و عوامل مدرسه یا ادارات کل آموزش‌وپرورش از هرگونه دخالت در حوزه حمل‌ونقل دانش‌آموزی یا انعقاد قرارداد بین مدارس و مجموعه‌های تابعه با پیمانکاران، منع شدند.
مدیرکل آموزش‌وپرورش ارومیه هم با اشاره به همین مصوبه، درباره مسئولیت سرویس مدرسه‌ای که دچار آتش‌سوزی شده، می‌گوید: «براساس مصوبه هیئت‌دولت، مسئولیت سرویس مدارس به‌صورت تمام و کمال برعهده شهرداری‌ها و بهزیستی و در مناطق روستایی برعهده دهیاری‌هاست. طبق این قانون، آموزش‌وپرورش تنها مسئول اطلاع‌رسانی به اولیای دانش‌آموزان است تا در صورت نیاز و درخواست نسبت به ثبت‌نام در سامانه سرویس مدارس اقدام کنند. سایر مسئولیت‌های مربوطه در حوزه اختیارات و جزو وظایف شهرداری‌ها تعریف شده است. براساس همان مصوبه، آموزش‌وپرورش از دخالت در سرویس مدارس کاملاً منع شده است.»
او درباره وضعیت فعلی دیگر مصدومان این سانحه می‌گوید: «تمام مصدومان این حادثه شرایط مساعدی دارند و در خانه دوران نقاهت را طی می‌کنند. پنج نفر از دانش‌آموزان به همراه راننده، دارای مصدومیت جزئی بودند که در روزهای اول و دوم به‌صورت سرپایی مداوا و ترخیص شدند و بقیه نیز بعد از چهار روز بستری در بیمارستان، ترخیص شدند و حال عمومی همه آنها خوب است.»
به گفته صمیمی، سرویس مدرسه‌ای که دچار آتش‌سوزی شده، از سوی شهرداری به خانواده‌ها معرفی شده و براساس قانون، به این دلیل که به دانش‌آموزان مدرسه استثنایی خدمت‌رسانی می‌کرد، رایگان بوده است.
سامانه بی‌سامان
در دو سال اخیر، آیین‌نامه سرویس مدارس دستخوش تغییرات جدی شده است. تغییراتی که حوزه نظارت بر سرویس مدارس را با چالشی بیش از گذشته مواجه کرده است. در ماده ۸ بند ۳ مصوبه هیئت‌وزیران آمده است، ناوگان دانش‌آموزی باید مجهز به کپسول اطفای‌حریق باشد؛ موضوعی که به‌نظر می‌رسد در سرویس مدرسه دانش‌آموزان استثنایی «طراوت» وجود نداشته است.
در ماده ۲۲ همین مصوبه آمده است: «هرگاه راننده خودروی مدارس، تصادف منجر به فوت یا جرح داشته باشد و راننده مقصر تشخیص داده شود، گواهی صلاحیت او موقتاً اخذ و در صورت محکومیت، ابطال خواهد شد.»
عاطفه مدبرنژاد، مشاور وزیر در امور زنان و مدیرکل انجمن اولیاء و مربیان وزارت آموزش‌وپرورش درباره این تغییرات به «هم‌میهن» می‌گوید: «پیش از سال ۱۴۰۲، آیین‌نامه سرویس مدارس به‌صورت دیگری بود و نظارت بر این سرویس‌ها به‌عهده وزارت آموزش‌وپرورش بود. اما طبق تصمیم هیئت‌وزیران و آیین‌نامه اجرایی حمل‌ونقل دانش‌آموزان مدارس در تاریخ ۱۴ شهریورماه ۱۴۰۲، تامین سرویس مدارس به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها واگذار شده است. یعنی وزارت کشور متولی اصلی این موضوع است. شورای ترافیک استان و شهرستان‌ها هیئت ناظر بر سرویس مدارس است که یکی از اعضای این هیئت آموزش‌وپرورش است و در رأس آن استاندار قرار دارد که شورای ترافیک هم بیشترین اعضاء را دارد. درواقع مسئولیت اصلی در این باره در استان برعهده استاندار و در شهرستان‌ها برعهده فرماندار و اعضای شورای ترافیک است.»
به گفته او، تایید صلاحیت رانندگان و ایمنی خودرو همگی به عهده وزارت کشور است.
درحالی‌که سال‌هاست دولت‌ها در تلاشند به سمت الکترونیکی کردن خدمات پیش بروند و برای هر کاری سامانه‌ای ایجاد شده، سرویس مدارس جزء معدود بخش‌هایی است که همچنان بی‌سامان است. رفع چالش‌های کنونی نیازمند سامانه‌ای است که بتواند در هماهنگی با سازمان‌های دولتی متعدد، صلاحیت رانندگان و خودروهای‌شان را تایید کند.
نورعلی عباس‌پور، مدیرکل سابق انجمن اولیا و مربیان وزارت آموزش‌وپرورش درباره طرح‌های اجرا نشده برای نظارت بر سرویس مدارس به «هم‌میهن» می‌گوید: «ما در زمان خودمان سامانه سپند را راه‌اندازی کردیم، حتی با اسنپ و تپسی صحبت کردیم که آنها را برای سرویس مدارس به کار بگیریم. در آن زمان وزیر کنونی آموزش‌وپرورش سرپرست بودند، در شورای معاونان گزارشی ارائه دادند و تپسی اعلام کرد که می‌تواند این خدمات را ارائه کند اما این طرح اجرایی نشد.»
دولت دوازدهم طرح سامانه سپند را ارائه داد و اجرایی نکرد، دولت سیزدهم با تغییر مصوبه چالش‌ها را بیشتر کرد و حالا در دولت چهاردهم همان سامانه سپند به مرحله اجرا رسیده است.
مدبرنژاد درباره اجرایی‌شدن طرح سامانه سپند می‌گوید: «وزارت کشور سامانه‌ای به‌نام سامانه سپند دارد و آموزش‌وپرورش مکلف است که به خانواده اطلاع‌رسانی کند که برای گرفتن سرویس به این سامانه مراجعه و ثبت‌نام کنند. در این صورت، خود خانواده‌ها طرف حساب با شهرداری‌ها می‌شوند و دیگر به این شکل نیست که مدیران مدرسه وارد کار شوند.»
به گفته او، آیین‌نامه امسال لازم‌الاجرا شده اما برخی از مواد اجرایی نشدند: «آموزش‌وپرورش یک مقرره تعیین کرد، برای تامین سرویس مدارس که به شهرداری و دهیارها کمک کرد.»
شورای شهر هر شهری میزان نرخ سرویس‌های مدارس را معین می‌کند و براساس قانون و آیین‌نامه سرویس مدارس استثنایی باید رایگان باشد.
آیین‌نامه ناکافی
بااین‌حال پای نظارت بر سرویس مدارس همچنان می‌لنگد. مدبرنژاد می‌گوید، آموزش‌وپرورش مرجع تایید صلاحیت رانندگان نیست و به سوالی درباره میزان اثربخشی آیین‌نامه جدید اینگونه پاسخ می‌دهد: «امسال اولین سال اجرایی‌شدن آیین‌نامه جدید است. باید سال تحصیلی تمام شود تا ببینیم میزان رضایت خانواده‌ها چطور بوده است. ولی اتفاقی که در ارومیه افتاد، قلب همه ما را به درد آورد.»
او معتقد است، بحث معاینه فنی سرویس مدارس مهم است: «این سرویس معاینه فنی داشته است. اگر به خودرویی تایید سرویس مدرسه شدن داده می‌شود، باید بخش فنی آن مدام چک شود. راننده این سرویس مدرسه که در ارومیه دچار آتش‌سوزی شد، خودش هم دچار آسیب شده است. باتری خودرو ترکیده و چون درها برقی بوده، راننده نتوانسته درها را باز کند و عملاً درها قفل شده بودند. راننده، دانش‌آموزان را از سرویس خارج کرده و خودش هم دچار آسیب شده است.»
مدبرنژاد سازوکار نظارتی آیین‌نامه فعلی را ناکافی می‌داند و در این باره می‌گوید: «اگر سازوکار نظارتی بر سرویس مدارس در آیین‌نامه جدید محکم‌تر پیش‌بینی می‌شد، بهتر بود. البته ما در اصلاحاتی که برای آیین‌نامه به هیئت‌دولت فرستادیم، درخواست دادیم که نقش نظارتی آموزش‌وپرورش قوی‌تر شود تا ما هم بتوانیم در این موضوع ورود کنیم. ما هم مطالباتی در این زمینه از وزارت کشور داریم.»
عباس‌پور، مدیر سابق انجمن اولیاء و مربیان وزارت آموزش‌وپرورش هم در پاسخ به سوالی درباره مسئولیت نظارت بر ایمنی خودروهای سرویس مدارس می‌گوید: «تامین خودرو برای سرویس مدارس با وزارت کشور است و بخش اجرایی و نظارتی این کار با آموزش‌وپرورش است. شرایط مطلوب طبق آن چیزی که خود وزارت کشور هم در نظر گرفته، این است که از خودروهای استانداردی استفاده شود.»
او در ادامه از اهمیت نقش رانندگان می‌گوید: «سرویس یک مدرسه سیار است و نقش تربیتی دارد. از وقتی که دانش‌آموز از خانه خارج می‌شود و وارد سرویس می‌شود، فضای آنجا و ارتباطاتی که داخل آن است و مسیری که آنها تا مدرسه طی می‌کنند، بخشی از کار تربیتی است. رانندگان سرویس و افراد مراقبتی‌ای که به کار گرفته می‌شوند ،همه باید تحت آموزش قرار بگیرند تا بتوانند نقش تربیتی‌شان را ایفا کنند.»
عباس‌پور از طرح ناکام‌مانده برای تولید خودرو استاندارد سرویس مدارس می‌گوید: «در گذشته بحثی مطرح شد که من ندیدم محقق شود، قرار بود خودروهای مناسبی به‌عنوان سرویس مدارس طراحی شود. چندین مورد هم در نمایشگاه خودرو پیشنهاد شد اما به‌دلیل بالا بودن هزینه خودروهای پیشنهادی، اجرایی نشد.»
او معتقد است، خودروهایی مانند پراید، ایمنی بالایی ندارند و نباید به‌عنوان سرویس مدارس به‌کار گرفته شوند: «در شهرستان‌ها شرکت‌های تاکسیرانی خدمات ارائه می‌کنند که البته مطمئن هستند.
اگر طرف قرارداد شرکت‌هایی باشند که وزارت کشور معرفی و آموزش‌وپرورش تایید می‌کند، معمولاً مشکلات خیلی کم خواهد بود. اغلب حوادث و تصادفات برای خودروهایی بوده که خانواده‌ها خودشان با آنها قرارداد می‌بندند.»
او از نبود یک خودروی ایمن و مشخص به‌عنوان سرویس مدرسه انتقاد می‌کند: «در کشورهای دیگر اینگونه است که سرویس مدارس در خیابان‌ها مشخص‌اند و در این صورت شرایط مطلوب‌تری فراهم می‌شود. بسیاری از خودروهای داخلی، استانداردهای لازم را ندارند و بالطبع سرویس‌های مدارس هم استاندارد نیستند.»
استهلاک خودروها، راننده‌های شخصی
نبود نظارت دقیق و کافی بر سرویس مدارس پس از هر سانحه‌ای مطرح می‌شود و با فروکش‌کردن موج خبری، این دغدغه هم تا موج خبری بعدی به فراموشی سپرده می‌شود. کریم بستانچی، معلم بازنشسته در ارومیه استهلاک خودروها، سوار کردن تعداد خارج از ظرفیت ماشین از سوی راننده و سپردن تردد دانش‌آموزان به راننده‌های شخصی را مهم‌ترین چالش‌هایی می‌داند که سبب بروز حوادث این‌چنینی می‌شود.
او در توضیح بیشتر این موضوع به «هم‌میهن» می‌گوید: «افرادی خارج از دایره نظارت مدیر مدرسه، جلوی مدارس می‌ایستند و روی شیشه ماشین مسیرهایی که می‌توانند بروند را می‌نویسند. این ماشین‌ها شخصی‌اند، تحت هیچ نظارتی نیستند، ماشین‌های آنها فرسوده است و اطلاعات و تجربه من می‌گوید، معمولاً همین ماشین‌ها هم دچار حادثه می‌شوند.»
این رانندگان دانش‌آموزانی که با هم هم‌مسیر هستند را سوار می‌کنند، اما نه به اندازه ظرفیت ماشین: «در یک ماشین سمند یا پراید، با راننده ظرفیت ماشین پنج نفر است. اما ما شاهدیم که راننده‌های شخصی ۸ یا ۹ دانش‌آموز را هم سوار می‌کنند؛ به‌ویژه اگر دانش‌آموزان دبستان و پیش‌دبستانی باشند. اگر برای این خودرو حادثه‌ای پیش بیاید یا چپ کند، تعداد بیشتری درگیر آسیب می‌شوند. نمونه آن هم همین ماشین اخیر که دلیکای سبز بود و دچار آتش‌سوزی شد و ۹ نفر را در خود جا داده بود.»
ون‌های سبز چمنی که به‌عنوان سرویس مدارس در بسیاری از شهرها فعالیت می‌کنند، عمری بیش از ۱۵ سال دارند و فرسوده محسوب می‌شوند، بااین‌حال هنوز از چرخه حمل‌ونقل شهری خارج نشده‌اند و می‌توانند به‌عنوان سرویس مدارس در شهر بچرخند.
سرویسی که درنهایت جسم بی‌جان دانش‌آموزان را به خانه می‌رساند: «اولیاء به‌دلیل هزینه کمتری که راننده‌های شخصی درخواست می‌کنند، تمایل دارند خارج از نظارت مدرسه دانش‌آموزان را به راننده‌های شخصی بسپارند. این همان نگرانی است که آموزش‌وپرورش باید به آن ورود کند. مدارس و مدیران باید دستور آموزش‌وپرورش را داشته باشند که چنین اتفاقاتی رخ ندهد. حراست آموزش‌وپرورش باید در این حوزه وارد شود.
همه سرویس‌ها باید بدون استثنا در چرخه نظارت مدرسه و آموزش‌وپرورش باشند. ما می‌دانیم که حوادث بیشتر از سوی راننده‌های شخصی رخ می‌دهد و نبود نظارت سبب فاجعه بدتری شده است.»
بستان‌پور با انتقاد از شیوه‌های تصمیم‌گیری آموزش‌وپرورش می‌گوید: «آموزش‌وپرورش فعالان صنفی را رقیب خودش می‌داند و از نظرات آنها بهره نمی‌برد. آنها جای استفاده از فعالان صنفی، از مدیران نواحی برای نظرسنجی استفاده می‌کنند و پشت درهای بسته تصمیم می‌گیرند.»
24 حادثه در 19 ماه
بررسی‌های «هم‌میهن» نشان می‌دهد، از آبان‌ماه 1402 تا 18 اردیبهشت‌ماه امسال 24 مورد حادثه برای سرویس مدارس یا اتوبوس‌های اردو حامل دانش‌آموزان، خبری شده است که در هفت حادثه دانش‌آموزان جان‌شان را از دست دادند.
هم‌میهن پیش از این در گزارشی که درباره تصادف سرویس مدرسه دانش‌آموزان کرمانی نوشته بود، تعداد دانش‌آموزان جان‌باخته در حوادث را از مهرماه 1402 تا بهمن‌ماه 1403، 13 نفر تخمین زده بود که حالا با فوت مهسا اصغری، دانش‌آموز ارومیه‌ای، تعداد دانش‌آموزان کشته‌شده به 14 دانش‌آموز می‌رسد.
18 اردیبهشت‌ماه 1404، مینی‌بوس حامل دانش‌آموزان با دو دستگاه خودرو در جاده سقز ـ بوکان تصادف کردند و طبق اعلام آموزش‌وپرورش، دانش‌آموزان آسیب ندیدند.
16 اردیبهشت‌ماه 1404، یک دستگاه خودروی سواری سرویس مدرسه در همدان دچار آتش‌سوزی شد. در این حادثه مصدومی گزارش نشد.
10 اردیبهشت‌ماه 1404، سرویس دانش‌آموزان مدرسه‌ای در ارومیه آتش گرفت و 9 دانش‌آموز مصدوم شدند. در این حادثه مهسا اصغری، که به بیمارستان سوختگی تهران منتقل شده بود، جانش را از دست داد.
10 اردیبهشت‌ماه 1404، مینی‌بوس حامل دانش‌آموزان یک مدرسه در استان فارس با خودروی سواری تصادف کرد و 15 نفر مصدوم شدند.
20 فروردین‌ماه 1404، سرویس مدرسه‌ای در قم تصادف کرد و پنج مصدوم به‌جا گذاشت.
17 فروردین‌ماه 1404، مینی‌بوس حامل 26 دانش‌آموز از مدرسه تیزهوشان در جاده ملکان – بناب واژگون شد و 23 نفر مصدوم شدند.
21 اسفندماه 1403، سرویس مدرسه دانش‌آموزان کازرونی با خودروی باری تصادف کرد و پنج دانش‌آموز آن به بیمارستان منتقل شدند.
14 اسفندماه 1403، سرویس یک مدرسه روستایی در خوی دچار سانحه شد.
18 بهمن‌ماه 1403، اتوبوس دانش‌آموزان دختر پایه دوازدهم مدرسه فرزانگان در کرمان در مسیر بازگشت از اردوی کلوت‌های شهداد، واژگون شد و شش نفر جان‌شان را از دست دادند.
20 دی‌ماه 1403، سرویس مدرسه دخترانه در آبادان با یک دستگاه وانت تصادف کرد و 10 دانش‌آموز مصدوم شدند.
17 دی‌ماه 1403، یک دستگاه خودرو مینی‌بوس سرویس مدرسه در مسیر روستای جوقین به شهر زرین در استان زنجان واژگون شد و 11 دانش‌آموز مصدوم شدند.
13 دی‌ماه 1403، سرویس دانش‌آموزان دبیرستانی در سهند واژگون شد. هیچ‌کدام از دانش‌آموزان در این حادثه صدمه ندیدند.
3 دی‌ماه 1403، تصادف خودروی سواری با پرایدی که به‌عنوان سرویس مدرسه دانش‌آموزان بردسیر کرمان انتخاب شده بود، باعث مصدومیت پنج نفر از آنها شد.
24 آذرماه 1403، یک دستگاه مینی‌بوس سرویس مدرسه در میدان شهدای نظم‌آباد اراک واژگون شد.
6 آذرماه 1403، سرویس دانش‌آموزان مدرسه استثنایی در مریوان واژگون شد و 13 نفر از آنها مصدوم شدند.
21 آبان‌ماه 1403، پنج دانش‌آموز در تصادف پژو ۴۰۵ و پراید سرویس مدرسه در کرمان مصدوم شدند.
15 مهرماه 1403، دانش‌آموز حسین مردانیان ۱۶ ساله، بر اثر انحراف خودرو در روستای پاتاوه جاورده جانش را از دست داد.
24 مهرماه 1403، دو دانش‌آموز در تصادف ون سرویس مدرسه با کامیون در بلوار انرژی هسته‌ای کرج فوت کردند.
5 آبان‌ماه 1403، برخورد یک دستگاه خودرو سواری پراید سرویس مدارس، حامل دانش‌آموزان در نایسر سنندج، موجب فوت «مهنا مرادی» دانش‌آموز هفت ساله نایسری شد.
13 آبان‌ماه 1403، یک دانش‌آموز ۹ ساله مهابادی بر اثر بی‌احتیاطی راننده سرویس جان باخت.
1 دی‌ماه 1403، دو دانش‌آموز چرامی در سانحه تصادف فوت کردند. سانحه تصادف خودرو ۴٠۵ در جاده شیخ حسین به چرام، منجر به فوت دو دانش‌آموز نوجوان کلاس هشتم و مصدومیت شدید یک نفر دیگر شد.
28 فروردین‌ماه 1403، تصادف اتوبوس با سرویس مدرسه در یزد باعث مصدومیت چهار دانش‌آموز شد.
20 دی‌ماه 1402، تصادف سرویس مدرسه در مهاباد، ۱۱ دانش‌آموز را راهی بیمارستان کرد.
29 آبان‌ماه 1402، دو دانش‌آموز اهل خراسان جنوبی به‌دلیل تصادف سرویس مدرسه با خودروی حامل سوخت قاچاق، جان خود را از دست دادند.
