حراست از آخرین سنگر
اقتصاد دیجیتال تنها صنعتی است که هنوز فاصله‌‌اش با کسب‌وکارهای پیشتاز در جهان زیاد نیست
اقتصاد دیجیتال تنها صنعتی است که هنوز فاصله‌‌اش با کسب‌وکارهای پیشتاز در جهان زیاد نیست
نیما نامداری
کارشناس اقتصاد دیجیتال
شرکت ابرآروان نقشی در فیلتر کردن اینترنت ندارد. این واقعیتی است که اگر کمی دانش فنی در زمینه زیرساخت اینترنت داشته باشید با آن موافق خواهید بود اما این شرکت به این بهانه تحریم شده است. همین واقعیت ساده نشان می‌دهد تحریم در ذات خود پدیده‌ای نابیناست که هوشمند هم نمی‌شود. دلیلش ساده است، فرآیند تصمیم‌گیری درباره تحریم‌ها ماهیتا سیاسی است، نه فنی و به همین دلیل بیشتر از شرایط و نیروهای سیاسی تاثیر می‌گیرند تا فاکتورهای فنی و تکنیکی.
جالب اینجاست شرکت‌هایی که در فیلترینگ مشارکت دارند، تحریم نشده‌اند چون آن جریان رسانه‌ای-سیاسی که ابرآروان را گوشه رینگ می‌اندازد، دوست دارد روایت هیجان‌انگیزتری برای مخاطب خود فراهم کند و روایت یک استارت‌آپ مدرن و کارکنان جوان و رنگارنگ‌اش که ابزار سرکوب شده‌اند تصویر توجه‌برانگیزتری برای مخاطب غربی خلق می‌کند تا مثلا یک شرکت دولتی خسته و خاکستری که رسما کارگزار فیلترینگ است.
عده‌ای معتقدند برخی سرویس‌های ابرآروان باعث می‌شود هزینه و دردسر قطع کردن اینترنت بینالمللی کم شود. اگر ابرآروان نبود، در زمان‌هایی که اینترنت بینالمللی را قطع می‌کنند، سایت‌های ایرانی زیادی از کار می‌افتادند چون باید از مشابه خارجی سرویس ابرآروان استفاده می‌کردند که از سمت سرویس‌دهنده خارجی تحریم است! ولی هدف اصلی سرویس‌هایی مثل ابرآروان که در همه‌جای دنیا هم رایج هستند مدیریت بهتر ترافیک برای سایت‌ها و کسب‌وکارهاستT حالا حتی اگر فرض کنیم دولت از وجود این سرویس‌ها سوءاستفاده می‌کند تا ماهی خودش را از آب گل‌آلود بگیرد، تقصیر ابرآروان چیست؟
هر کالا و سرویسی که در داخل تولید می‌شود از لبنیات تا خودرو و از خدمات بانکی تا بازی‌های کامپیوتری، می‌تواند به دولت بهانه بدهد که با خیال راحت واردات آن کالا یا دسترسی به آن سرویس در خارج را ممنوع کند. عملا هم این اتفاق افتاده است. قانون حمایت از تولید داخل که به اتکای آن سال‌هاست واردات بسیاری از تجهیزات و کالاهای خارجی ممنوع شده، مگر غیر از این کاری می‌کند؟ آیا به این دلیل به تولیدکننده یا سرویس‌دهنده ایرانی حمله می‌کنیم؟
بگذریم از اینکه اساسا تجربه سال‌های اخیر اثبات کرده که تصمیم‌گیرندگان چندان به دردسر و هزینه‌ای که تصمیمات آنها برای مردم ایجاد می‌کند، اهمیت نمی‌دهند. مگر در سال‌های ۸۸ و ۹۶ و ۹۸ که اینترنت و پیامک در شهرهای مختلف قطع یا مختل شد مدیران کشور نگران سرویس جایگزین بودند؟ یا وقتی اینستاگرام را فیلتر کردند از ایجاد اختلال در زندگی مردم واهمه داشتند؟
البته این ماجرا یک جنبه دیگر هم دارد. در این سال‌ها که رشد اقتصادی کشور نزدیک به صفر بوده، اقتصاد دیجیتال تنها صنعتی است که اغلب سال‌ها رشد دورقمی داشته است و باز این صنعت تنها صنعتی است که هنوز فاصله فناورانه آن با کسب‌وکارهای پیشتاز در جهان زیاد نیست. مثلا فاصله اسنپ با اوبر یا فاصله دیجی‌کالا با آمازون از نظر فناوری تجاری‌سازی شده به‌مراتب کمتر از فاصله فناورانه فولادمبارکه با شرکت‌های پیشتاز فولادی دنیا یا شرکت ملی نفت ایران با شرکت‌های نفتی برجسته دنیاست.
اما واکنش حاکمیت به این صنعت موفق و پویا چه بوده؟ ممنوعیت و محدودیت! ازیک‌طرف با انبوه قوانین و ضوابط محدودکننده دست‌وپای شرکت‌های آنلاین و استارت‌آپ‌ها را بسته و ازطرف‌دیگر با فیلترینگ به اعتماد مردم و مشتریان این صنعت لطمه زده است. بسیاری از استارت‌آپ‌ها با سرمایه‌های اندکی شکل گرفته‌اند و بزرگترین سرمایه آنها برند و اعتماد کاربران است. اما چنین محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی چون به بهانه حمایت از سرویس‌های بومی انجام می‌شود، به اعتماد کاربران لطمه می‌زند و درنتیجه تحریم این شرکت‌ها با مخالفت جدی مردم روبه‌رو نمی‌شود.
تاب آوردن این شرایط برای مدیران و کارکنان این شرکت‌ها هم دشوار است. استارت‌آپ‌ها صاحب ماشین‌آلات، زمین و ساختمان نیستند؛ به‌جایش نیروی انسانی باکیفیت دارند اما همین نیروی انسانی وقتی شرایط کلی کشور را می‌بیند و اینچنین در معرض تهاجم از هر دو سو قرار می‌گیرد، طبیعی است که رها کند و برود.
تحریم شرکت‌های فناوری ایرانی همچنین باعث می‌شود تعامل با جهان برای آنها حتی از وضع فعلی هم سخت‌تر شود. جهان‌روا بودن در ذات صنعت دیجیتال است. ایجاد یک کسب‌وکار آنلاین مستلزم استفاده از ابزارها و استانداردها و پروتکل‌های متنوعی است که هرکدام در یک گوشه جهان ایجاد شده و فعال هستند. بصرفه‌بودن و مقیاس‌پذیری در این صنعت با فرض همین یکپارچگی جهانی زیرساخت دیجیتال است که معنا می‌یابد. اما فیلترکردن‌ها و اختلالاتی که دولت در زیرساخت اینترنت کشور ایجاد می‌کند ازیک‌طرف و تحریم‌ها ازطرف‌دیگر باعث شده تداوم فعالیت بسیاری از کسب‌وکارهای فناورانه دیگر اقتصادی نباشد. چنین وضعیتی رشد اقتصاد دیجیتال که ظاهرا آخرین سنگر رشد اقتصادی کشور است را متوقف خواهد کرد.
