نگاه راهبردی هند به گسترش تعاملات با اوراسیا
تعامل هند با اوراسیا از طریق پروژههای اتصال به یک بازتنظیم مهم در روابط بینالملل تبدیل شده است.
تعامل هند با اوراسیا از طریق پروژههای اتصال به یک بازتنظیم مهم در روابط بینالملل تبدیل شده است. با اختلال مسیرهای تجاری جهانی و فشارهای ژئوپلیتیک، رویکرد هند درباره اتصال به اوراسیا از تعامل اقتصادی محتاطانه به یافتن جایگاه راهبردی ارتقا یافته است. این نگاه جدید، بازتابدهنده ترکیبی از پیوندهای تاریخی، فشارهای ژئوپلیتیک معاصر و اهداف اقتصادی بلندمدت هند است.
پس از جنگ سرد، اوراسیا بهویژه آسیای مرکزی برای هند بخشی از «همسایگی گسترده» تلقی شد و توجه به آن با طرح «بازی بزرگ جدید» افزایش یافت. این تغییر، دگرگونی مهمی در سیاست خارجی بود: هند از تمرکز سنتی بر تجارت دریایی به سوی توجه به قلب آسیا حرکت کرد. از دریچه نظری، این نگاه با تفسیر مکیندر از «هارتلند» همخوانی دارد: منطقهای که هر که کنترلش را به دست گیرد، میتواند پویایی قدرت جهانی را شکل دهد.
سیاست «اتصال به آسیای مرکزی» در سال ۲۰۱۲ این رویکرد را رسمی کرد. برخلاف ابتکار «کمربند و جاده» چین که هند آن را ابزاری هژمونیک میبیند، رویکرد هند بر احترام به حاکمیت، حکمرانی خوب و شفافیت استوار است. این تفاوت فلسفی با دکترین استقلال راهبردی هند همراستا است و نشان میدهد پروژههای اتصال برای هند تنها اقتصادی نیستند بلکه ابزاری برای ایجاد توازن ژئوپلیتیک هستند.
کریدور بینالمللی حملونقل شمال–جنوب؛ دالان راهبردی هند به اوراسیا
کریدور بینالمللی حملونقل شمال–جنوب (INSTC) ستون اصلی راهبرد اتصال هند به اوراسیا است. این مسیر ۷۲۰۰ کیلومتری، بمبئی را از طریق ایران و دریای خزر به سنپترزبورگ متصل میکند و برای هند جایگزینی حیاتی برای مسیرهای سنتی ایجاد میکند، زمان ترانزیت را تا ۴۰ درصد و هزینه را تا ۳۰ درصد کاهش و به هند اهرم بیشتری در برابر نفوذ چین میدهد.
پیشرفتهای اخیر این دالان را کارآمدتر کرده است. تکمیل خطآهن رشت–آستارا در ایران- با تأمین مالی روسیه- حلقه مفقوده این دالان را تکمیل میکند. در سال ۲۰۲۴ حجم ترانزیت در این دالان با ۱۹ درصد افزایش به 26/9 میلیون تن رسید. این روند با راهبرد هند برای کاهش وابستگی به گذرگاههای دریایی تحت کنترل غرب همسو است و جایگاهی جدید برای مسیرهای زمینی و ترکیبی هند در اوراسیا فراهم میکند.
بندر چابهار: دروازه هند به آسیای مرکزی
به دلیل ناممکن بودن اتصال زمینی از طریق پاکستان، هند عملاً در خشکی محصور شده است. به همین دلیل توسعه بندر چابهار ایران از طریق توافقنامه ۱۰ ساله ۴ میلیارد روپیهای (45 میلیون دلار)، به عنصر کلیدی راهبرد اوراسیایی هند تبدیل شده است. چابهار برای هند یک دارایی صرفاً تجاری نیست؛ بلکه گذرگاهی راهبردی برای دسترسی به افغانستان و آسیای مرکزی بدون عبور از پاکستان است.
موقعیت چابهار خارج از تنگه هرمز، دسترسی مستقیم به اقیانوس هند را برای هند فراهم کرده و مزیتهایی نسبت به بندر بندرعباس ایجاد میکند. موفقیت عملیاتی بندر نشاندهنده درستی رویکرد هند است.
بین ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴ بیش از ۴۵۰ کشتی، ۱۳۴ هزار کانتینر TEU و بیش از 8/7 میلیون تن کالای فله از چابهار عبور کرده است. افزایش ۴۳ درصدی ترافیک کشتیها و ۳۴ درصدی حمل کانتینری در سال ۲۰۲4–۲۰۲3 نشاندهنده افزایش قابلیت تجاری بندر است. چابهار برای هند سه نقش کلیدی دارد: تسهیل کمکهای بشردوستانه به افغانستان، ایجاد مسیرهای جایگزین انرژی، و مقابله با نفوذ بندر گوادر تحت مدیریت چین در پاکستان.
واقعیتهای اقتصادی و پویایی تجارت
با وجود اهداف راهبردی، تعامل اقتصادی هند با آسیای مرکزی با چالشهای قابلتوجهی روبهرو است. حجم تجارت هند و منطقه حدود دو میلیارد دلار است؛ رقمی که نسبت به ۲۰۱۰ رشد کرده اما در مقابل تجارت ۶۶ میلیارد دلاری چین با این منطقه ناچیز است. قزاقستان 64/5 درصد واردات هند از منطقه را شامل میشود، درحالیکه ازبکستان ۴۵ درصد صادرات هند را جذب میکند.
گزارش مشترک اگزیم بانک هند و بانک توسعه اوراسیا امکان افزایش دو میلیارد دلاری تجارت را در صورت رفع تنگناهای اتصال و تقویت تأمین مالی مطرح میکند. سرمایهگذاری هند در منطقه طی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ حدود 1/5 میلیارد دلار و بیشتر در انرژی، معدن و نساجی متمرکز بوده است. هند همچنین در تلاش است توافق تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) را نهایی کند. این اقدام بخشی از راهبرد کاهش وابستگی به بازار آمریکا تلقی میشود.
دالان دریایی چنای–ولادیوستوک و تعامل راهبردی هند
دالان دریایی چنای–ولادیوستوک (CVMC) که در ۲۰۲۴ عملیاتی شد، زمان حملونقل میان هند و خاور دور روسیه را از ۴۰ به ۲۴ روز کاهش میدهد. اعلام خط اعتباری یک میلیارد دلاری توسط هند برای توسعه خاور دور روسیه در ۲۰۱۹ نشانه عمق گرفتن تعامل سرمایهگذاری است. این دالان علاوه بر مزایای اقتصادی، با سیاست «نگاه به شرق» هند سازگار است و با تنوعبخشی به منابع وارداتی، امنیت انرژی هند را تقویت میکند. این مسیر همچنین در شرایط ناامن دریای سرخ، جایگزینی باثباتتر برای تجارت فراهم کرده و به هدف تجارت دوجانبه ۱۰۰ میلیارد دلاری تا ۲۰۳۰ کمک میکند.
چالشها و محدودیتها
هند با چند محدودیت ساختاری مواجه است: نبود مسیر زمینی مستقیم و وابستگی به کشورهای ثالث، پیچیدگی دسترسی سنتی هند به آسیای مرکزی به دلیل وضعیت امنیتی افغانستان، و محدودیتهای مالی. توان مالی هند برای توسعه زیرساختها با چین قابل مقایسه نیست و همین امر موجب کندی پروژههایی مانند کریدور بینالمللی حملونقل شمال–جنوب شده است. تحریمهای آمریکا علیه ایران نیز خطراتی برای شرکتهای هندی فعال در چابهار ایجاد کرده است. لغو اخیر معافیتهای تحریمی چابهار چالشهای جدیدی برای دهلینو و اپراتورهای هندی ایجاد میکند.
چشمانداز آینده و دیدگاه راهبردی
برای هند، اتصال اوراسیا بخشی از یک چشمانداز بلندمدت، فراتر از منافع اقتصادی کوتاهمدت است. ترکیب عملیاتی شدن کریدور بینالمللی حملونقل شمال–جنوب، توسعه چابهار و ادغام احتمالی با دالانهای جدید میتواند توان هند را برای حضور در قلب آسیا تغییر دهد. رویکرد هند بر «اتصال مبتنی بر قواعد» و احترام به حاکمیت تأکید دارد که جایگزینی برای مدل چین ارائه میدهد. توسعه اتصال دیجیتال، همکاری انرژیهای تجدیدپذیر و تعاملات مردمی نیز مکمل این مسیر خواهند بود.
نتیجهگیری
دیدگاه هند به پروژههای اتصال اوراسیا حاصل درک پیچیده واقعیتهای ژئوپلیتیک همراه با تغییر توازن قدرت در اوراسیا و ملاحظات اقتصادی عملگرایانه است. نقش روسیه در محاسبات هند همچنان بسیار مهم است. باوجود چالشهای مالی و ژئوپلیتیک و عملیاتی، تعهد هند به مسیرهای اتصال جایگزین نشاندهنده عزم آن برای شکلدهی به الگوهای همگرایی در اوراسیا است.
موفقیت نهایی این تلاشها به توانایی هند در تبدیل چشمانداز راهبردی به واقعیت اجرایی بستگی دارد. در جهانی با مسیرهای تجاری مختلشده، پروژههای اتصال اوراسیا میتوانند سرمایهگذاریهای آیندهنگرانه هند برای تأمین نفوذ اقتصادی و راهبردی باشند و الگوی جدیدی از اتصال مبتنی بر حاکمیت در قرن بیستویکم ارائه دهند که میتواند پویایی همگرایی قارهای را تغییر دهد.
