حقِ نشر شعر و موسیقی با کیست؟
دنیای هنر فضای احساسی خاص خود را دارد ولی این موضوع مانع از رسمیت حقوق پدیدآورندگان آثار هنری نیست. هر اثر هنری دو بُعد دارد: بُعد معنوی که نشانگر تعلق اثر به آفریننده، فراتر از زمان و مکان و غیرقابل انتقال است؛ و جنبه مادی که درآمد ناشی از هنر را به تولیدکننده آن مربوط و قابل انتقال می‌داند.
دنیای هنر فضای احساسی خاص خود را دارد ولی این موضوع مانع از رسمیت حقوق پدیدآورندگان آثار هنری نیست. هر اثر هنری دو بُعد دارد: بُعد معنوی که نشانگر تعلق اثر به آفریننده، فراتر از زمان و مکان و غیرقابل انتقال است؛ و جنبه مادی که درآمد ناشی از هنر را به تولیدکننده آن مربوط و قابل انتقال می‌داند.
جدای از راهبردهای کلانی همچون اصل 46 «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» که هرکس را مالک حاصل کسب و کار مشروع خویش می‌داند یا «سیاست‌های کلی تشویق سرمایه‌گذاری» (ابلاغ شده در 26 بهمن 1389) که در بند یکم بر «حمایت از مالکیت و کلیه حقوق ناشی از آن از جمله مالکیت معنوی» تأکید دارد؛ منبع اصلی حق نشر (Copy Right) آفرینش‌های هنری نظام حقوقی ایران، «قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان» مصوب 11 دی‌ماه 1348 است. گرچه از تصویب این متن 56 سال می‌گذرد، ولی همچنان معتبر بوده و با وجود تحول در آثار هنری تا حد زیادی کارایی دارد.
بر اساس ماده 3 این قانون: «حقوق پدیده‌آورنده شامل حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و حق بهره‌برداری مادی و معنوی از نام و اثر اوست». قواعد این قانون شامل کتاب، نمایش‌نامه، شعر و ترانه و سرود، موسیقی، نقاشی، معماری، فیلم، عکاسی و هنرهای ترکیبی می‌گردد. در ماده 19 به صراحت بیان شده: «هر گونه تغییر یا تحریف در اثرهای مورد حمایت این قانون و نشر آن بدون اجازه پدیدآورنده ممنوع است».
در ماده 25 به عنوان ضمانت اجرای کیفری برای تغییر یا تحریف پیش‌بینی شده که نقض‌کنندگان به سه ماه تا یک سال حبس محکوم خواهند شد. همچنین شاکی می‌تواند علاوه بر درخواست جبران خسارت، از دادگاه صادرکننده حکم نهایی درخواست نماید تا مفاد حکم در یکی از روزنامه‌ها به انتخاب و هزینه او آگهی شود. این حق پس از فوت پدیدآورنده تا پنجاه سال به همه وراث تعلق می‌گیرد.
در سال‌های اخیر پخش بدون مجوز یا تحریف شده سه اثر موسیقایی جنجال‌برانگیز شد: نخست، خانواده فرهاد مهراد از طریق وکیل خود برای پخش بدون اجازه آثار او در صداوسیما اقدام به طرح دعوی در محاکم دادگستری نمودند که دادگاه با صدور دستور موقتی همه شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی را از پخش این آثار منع کرد؛ دوم، شعر «یار دبستانی من» سروده منصور تهرانی کارگردان و ترانه‌سرای سال‌های دور سینما که اولین بار در پایان‌بندی فیلم «از فریاد تا ترور» شنیده و بعدها به عنوان نماد جنبش دانشجویی شناخته شد، در برنامه‌ای تلویزیونی در شبکه دوم سیما با زبانی طنز تحریف شد که واکنش‌هایی را به دنبال داشت؛
سوم، پخش بدون مجوز یکی از آثار استاد محمدرضا شجریان از تلویزیون که با شکایت وکیل وی پیگیری گردید، اما سرانجام بعد از 11 سال و پس از فوت استاد به بهانه مرور زمان و عدم سوءنیت متهمان پرونده مختومه شد! این در حالی است که در ماده 5 «قانون خط مشی کلی و اصول و برنامه‌های سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران» (1361) این رسانه به عنوان یک دانشگاه عمومی، موظف به رشد فرهنگی جامعه است. بسیاری از این آثار خاطره‌انگیز به عنوان میراث ناملموس قابلیت ثبت در فهرست میراث فرهنگی ملی یا جهانی را دارد.
جدای از مباحث حقوقی، از مردم جامعه‌ای اخلاق‌مدار انتظار می‌رود که به دستاورد دیگران که حاصل سال‌ها رنج و کوشش است احترام بگذارند. حقوق معنوی افراد که در شریعت اسلام به «حق‌الناس» تعبیر گردیده مورد احترام فقها نیز بوده است؛ برای نمونه آیت‌الله ناصر مکارم‌شیرازی از مراجع تقلید مقیم قم، حق کپی‌رایت را برای صاحبان آثار محفوظ می‌دانند.
متأسفانه بسیاری از شبکه‌های ماهواره‌ای فیلم یا سریال‌های تولیدشده در شبکه خانگی را بدون اجازه شبانه‌روز پخش می‌نمایند که خسارات جبران‌ناپذیری برای تهیه‌کنندگان دارد. عده‌ای در اعتبار قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان سال 1348 شبهه ایجاد کرده‌اند که در پاسخ باید گفت تا قانونی توسط متن دیگری صریح یا ضمنی نسخ نشود، از اعتبار برخوردار خواهد بود و قدمت یک قانون نمی‌تواند موجب کاهش اعتبار آن شود؛ همان گونه که «قانون مدنی» که جلد نخست آن در سال 1307 به تصویب رسیده و احکام مهمی همچون نکاح و طلاق را در خود دارد، امروزه‌روز منشأ اثر و تنظیم کننده روابط اجتماعی است.
