شاهد عینی

مشهور است که می‌گویند: تاریخ، نمی‌آفریند بلکه «کشف» می‌کند. درنتیجه تاریخ‌نگاران کاشفانی هستند که از دل هزاران رویداد خرد و کلان در گذشته، روایتی را برمی‌گزینند که منطقی‌ترین و عقلانی‌ترین روایت موجود باشد. برای یک مورخ فلسطینی هم چه‌چیزی واقعی‌تر از گزارش‌دادن از رنج‌ در تبعید بودن است؟ در هفته‌ای که گذشت، نویسنده و مورخ برجسته فلسطینی، «علی سعید بدوان» در سن ۶۶ سالگی درگذشت. او در زمینه تاریخ شفاهی فلسطین، یکی از قطارداران بود. در جهان عرب شناخته‌شده بود و مهمان تلویزیون‌های مختلف عرب‌زبان می‌شد.

البته شهرت و محبوبیت او بیشتر به‌خاطر تألیفاتش‌ بود تا برنامه‌های تلویزیونی.  بدوان از نسل فلسطینیانی بود که در اردوگاه «یَرموک» در حاشیه دمشق رشد یافت. او از اهالی شهر تاریخی حیفا بود؛ شهری که خانواده‌اش پس از سال ۱۹۴۸ ناچار به ترک آنجا شدند.  تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در مدارس وابسته به آژانس امداد و اشتغال آوارگان فلسطینی (آنروا) به پایان رساند.

سپس وارد دانشگاه دمشق شد و در رشته علوم پایه، شامل فیزیک و شیمی، به تحصیل پرداخت. بدوان همچنین موفق به اخذ دیپلم در رشته تعلیم و تربیت شد. افزون بر این، او گواهی‌نامه‌ای در علوم نظامی از دانشکده پیاده‌نظام، در دوران خدمت‌اش در ارتش آزادی‌بخش فلسطین را نیز دریافت کرد اما چون تشنه مشارکت در تعیین سرنوشت خود و هم‌وطنانش بود، به جهان سیاست روی آورد.

بدوان، مشارکت سیاسی خود را از سال ۱۹۷۴ در صفوف جبهه دموکراتیک برای آزادی فلسطین آغاز کرد. او ازجمله چهره‌هایی بود که در جریان تهاجم اسرائیل به لبنان در سال ۱۹۸۲ حضور داشت که در آن واقعه به‌شدت مجروح شد و به‌دلیل آسیب‌های وارده، بعدها تحت عمل پیوند کبد قرار گرفت. بدوان پس از کناره‌گیری از فعالیت‌های حزبی در سال ۲۰۰۳، تمام وقت خود را به تألیف و پژوهش اختصاص داد و قلم‌اش، زبان گویای ده‌ها روایت ناگفته از زندگی فلسطینیان در سوریه شد. از همان زمان بود که مورد استقبال رسانه‌ها قرار گرفت و به چهره‌ای مشهور بدل شد.

او همچنین مسئولیت اداره دفتر رسانه‌ای سازمان آزادی‌بخش فلسطین در دمشق را برعهده داشت و ازجمله کنشگران برجسته‌ای به‌شمار می‌رفت که نقشی فعال در گفت‌وگوهای عمومی پیرامون تحولات اجتماعی و سیاسی در اردوگاه‌های آوارگان ایفا کرد. علی بدوان نگارش حدود ۲۰ عنوان کتاب را در کارنامه خود دارد که موضوعاتی چون تاریخ شفاهی فلسطین و تحلیل تاریخ فلسطین را دربرمی‌گیرند.

ازجمله آثار برجسته او می‌توان به کتاب‌های: «قدس، پناهندگان و مذاکرات نابرابر» (۱۹۹۷)، «چپ فلسطینی» (۱۹۹۸) و «پناهندگان فلسطینی در سوریه و عراق: از ریشه‌کنی تا بازگشت» (۲۰۰۰) اشاره کرد. علاوه بر این، او صدها مقاله در روزنامه‌های معتبر عربی منتشر کرد که به بررسی جنبه‌های گوناگون مسئله فلسطین و پیوندهای آن با تحولات منطقه‌ای می‌پرداختند. جای خالی ترجمه آثارش به فارسی، در کتابخانه‌های پژوهشگران خالی ا‌ست.

چراکه آن‌چه او نوشت، در نوع خود کم‌نظیرند. چرا؟ چون در آثار بدوان آن‌چه پررنگ است، واقع‌نگاری بی‌تعصب است. به عبارت دیگر او کوشیده، هویت فلسطینی خود را در نزاع اسرائیل و فلسطین فراموش کند تا بتواند روایتی منصفانه از مسئله فلسطین بنگارد. اگرچه در ایران و برخی دیگر کشورهای خاورمیانه مسئله فلسطین، مسئله‌ای دینی و سیاسی تلقی می‌شود و رسانه‌های حکومتی از این منظر صهیونیسم را بررسی می‌کنند اما در آثار بدوان، فیلتر‌های دین و قومیت برداشته شده و نگاهی تماماً انسانی به مسئله فلسطین داشته است.

به‌طوری‌که خوانندگان غربی نیز با آن‌چه او روایت می‌کند به‌راحتی ارتباط برقرار می‌کنند. ویژگی دیگر آثار بدوان این است که خواننده درمی‌یابد آن‌چه او نوشته، صرفاً تاریخ‌نگاری نیست بلکه تفسیری سوسیالیستی از تاریخ را نیز در خود دارد. با این عینک به فلسطین نگاه می‌کرده. همین‌طور آثار بدوان به‌عنوان آمیزه‌ای از تحلیل سیاسی و مستندنگاری شناخته می‌شوند. هدف او از نگارش این متون، حفظ حافظه جمعی فلسطینیان بود؛ به‌ویژه در دوران آوارگی، مبارزه و جست‌وجوی هویت، در دل اردوگاه‌هایی که در معرض فراموشی و حاشیه‌نشینی قرار گرفته‌ بودند.

از منظر بسیاری، به‌عنوان شاهدی عینی بر تجربه فلسطینیان در تبعید شناخته می‌شود. شاید بتوان گفت تاریخ شفاهی پناهندگان فلسطینی، بخش مهمی از آثار او هستند. هرچه باشد بدوان نمونه نادری از فلسطینیانی بود که رنج غربت را با قلمی روان به نثر درآورد تا در آرشیو تاریخ برای آیندگان باقی بماند. اگرچه نام علی سعید بدوان برای ایرانی‌ها شناخته‌شده نیست، اما برای بخش اعظمی از جهان عرب، نام و چهره شناخته‌شده‌ای داشت. 

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید