اما و اگرهای یک طرح صلح/چرا طرح آمریکا برای پایان جنگ اوکراین با مخالفت کی‌یف روبه‌رو شد؟
در شرایطی که اوکراین طرح پیشنهادی واشنگتن برای پایان جنگ با روسیه را رد کرده، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، صبح روز شنبه ۲۶ آوریل اعلام کرد که در ادامه تلاش‌ها برای پایان جنگ روسیه و اوکراین، «بر سر خیلی از موضوعات اساسی توافق حاصل شده» و تأکید کرد حالا زمان آن رسیده است که مقام‌های روسیه و اوکراین در عالی‌ترین سطوح با یکدیگر دیدار و کار را تمام کنند.
در شرایطی که اوکراین طرح پیشنهادی واشنگتن برای پایان جنگ با روسیه را رد کرده، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، صبح روز شنبه ۲۶ آوریل اعلام کرد که در ادامه تلاش‌ها برای پایان جنگ روسیه و اوکراین، «بر سر خیلی از موضوعات اساسی توافق حاصل شده» و تأکید کرد حالا زمان آن رسیده است که مقام‌های روسیه و اوکراین در عالی‌ترین سطوح با یکدیگر دیدار و کار را تمام کنند.
استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا روز جمعه ۲۵ آوریل عازم مسکو شد و با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه دیدار کرد. این چهارمین دیدار ویتکاف با پوتین از زمان بازگشت ترامپ به کاخ سفید محسوب می‌شد.
هم مسکو و هم واشنگتن نتایج این دیدار را مثبت ارزیابی کرده‌اند. بر اساس گزارش خبرگزاری اینترفکس، یوری اوشاکوف، مشاور سیاست خارجی رئیس‌جمهور روسیه پس از این دیدار به خبرنگاران گفت که از نگاه کرملین این دیدار سه ساعته «سازنده و بسیار مفید» بوده و «به روسیه و آمریکا اجازه داد که دیدگاه‌هایشان را نه‌تنها در موضوع اوکراین بلکه درباره تعدادی از مسائل مهم بین‌المللی دیگر به هم نزدیک‌تر کنند.»
به گفته اوشاکوف، یکی از کلیدی‌ترین موضوعات مطرح‌شده در گفت‌وگوی ویتکاف و پوتین، گفت‌وگو پیرامون آغاز مذاکرات مستقیم روسیه و اوکراین بوده که از سال ۲۰۲۲ به این سو متوقف شده است.
واکنش دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا نیز نشان داد که او از نتیجه گفت‌وگوهای ویتکاف و پوتین رضایت دارد. او در پستی در شبکه اجتماعی تروث‌سوشال نوشت: «روز خوبی از نظر گفت‌وگوها و دیدارها با روسیه و اوکراین بود. دو طرف بسیار به توافق نزدیک شده‌اند و اکنون باید در سطحی بسیار بالا دیدار کنند تا کار را تمام کنند. بیشتر نکات اصلی مورد توافق قرار گرفته‌اند. خونریزی را همین حالا متوقف کنید. ما در هر مکانی که لازم باشد، آماده‌ایم تا به پایان دادن به این جنگ بی‌رحمانه و بی‌معنا کمک کنیم.»
به‌رغم ارزیابی مثبت مقام‌های ارشد آمریکایی و روسی از مذاکرات روز جمعه، تحولاتی در جریان است که نشان می‌دهد تنش‌ها میان روسیه و اوکراین نه‌تنها رو به کاهش نیست بلکه در صورت تداوم روند فعلی می‌تواند پروسه مذاکرات صلح را به آینده‌ای نامعلوم موکول کند.
در شرق اوکراین، حمله پهپادی روسیه به شهر پاولوراد، باعث کشته شدن سه غیرنظامی و مجروح شدن ۱۰ غیرنظامی دیگر شد. یک پدر و فرزند هم در روستای یارووا در حملات موشکی و پهپادی روسیه کشته شدند. روز پنجشنبه نیز حمله موشکی گسترده روسیه به شهر کی‌یف، پایتخت اوکراین سبب شد ۱۲ نظامی جان خود را از دست بدهند و ۹۰ نفر نیز مجروح شوند.
روز پنجشنبه و پس از حمله موشکی و پهپادی روسیه به کی‌یف که منجر به کشته و زخمی شدن شماری از شهروندان اوکراین شد، ترامپ در اقدامی کم‌سابقه از پوتین انتقاد کرد و گفت که او از این حملات راضی نیست. رئیس‌جمهور آمریکا با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی خود، «تروث سوشال» نوشت: «از حملات روسیه به کی‌یف ناراحتم. ولادیمیر بس کن، هر هفته ۵ هزار سرباز کشته می‌شوند.» او نوشت: «اجازه دهید توافق صلح را انجام دهیم.»
در مقابل و در واکنش به حملات روسیه، درست ساعاتی پیش از رسیدن ویتکاف به مسکو، یک ژنرال ارشد ستاد کل ارتش روسیه به نام یاروسلاو ماسکالیک، بر اثر انفجار بمب در مسکو کشته شد. هنوز جزئیات زیادی درباره این حادثه منتشر نشده اما تصاویر منتشرشده از انفجار نشان می‌دهد شیوه استفاده‌شده در این عملیات، با عملیات ترور ایگور کریلوف، ژنرال روسی که دسامبر ۲۰۲۴ ترور شد، مشابه است.
اوکراین به طور رسمی مسئولیت این حمله را نپذیرفته؛ براساس برآوردها سرویس اطلاعاتی اوکراین اصلی‌ترین مظنون این اقدام به حساب می‌آید. ماسکالیک یکی از اعضای هیئت مذاکره‌کننده روسیه پس از اشغال شبه‌جزیره کریمه و بخش‌هایی از شرق اوکراین در سال ۲۰۱۴ بود. او سال ۲۰۱۹ نیز در نشست هیئت‌های روسیه و اوکراین به‌عنوان یکی از اعضای هیئت مذاکره‌کننده روسیه حضور داشت.
از طرح صلح ترامپ چه می‌دانیم؟
اواسط آوریل، پس از سومین دیدار ویتکاف و پوتین، ایالات متحده یک طرح صلح برای پایان دادن به جنگ در اوکراین آماده و در پاریس آن را به مقام‌های اروپایی و اوکراینی ارائه کرد. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده نیز اوکراینی‌ها را تهدید کرد که اگر سریعاً با طرح پیشنهادی آمریکا موافقت نکنند، ایالات متحده به تلاش برای میانجی‌گری پایان خواهد داد: «اگر تمام کردن این جنگ امکان‌پذیر نباشد، ما باید از آن عبور کنیم. ما باید خیلی سریع در این زمینه به نتیجه برسیم. صحبت من بر سر تنها چند روز است که دریابیم این کار انجام‌شدنی است یا نه. باید یادآوری کنم که این جنگ ما نیست؛ اگر این [پیشرفت در مذاکرات] قرار نیست اتفاق بیفتد، پس ما صرفاً از مذاکرات کنار می‌کشیم.»
بر مبنای اطلاعات درزکرده درباره این طرح صلح پیشنهادی، طرح آمریکا بخش اعظمی از خواسته‌های روسیه را پوشش می‌دهد اما در مقابل، به خواسته‌های اوکراین از جمله خواسته‌هایی که برای جلوگیری از تکرار تجاوز روسیه به اوکراین در آینده، مطرح شده است، توجهی ندارد.
بر اساس گزارش اکسیوس، در این طرح ایالات متحده ضمن تعهد به شناسایی رسمی و حقوقی الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه از اوکراین هم می‌خواهد تا اقدام مشابهی انجام دهد. کنترل روسیه بر مناطق اشغال‌شده فعلی در اوکراین شامل تقریباً تمام استان لوهانسک و بخش‌هایی از استان‌های دونتسک، خرسون و زاپرویژیا نیز به صورت دوفاکتو به رسمیت شناخته می‌شود. علاوه بر این، ایده پیوستن اوکراین به ائتلاف ناتو کنار گذاشته می‌شود. همچنین، به‌عنوان یک امتیاز دیگر به روسیه، آمریکا متعهد به گسترش همکاری‌های اقتصادی با روسیه به‌ویژه در دو حوزه انرژی و صنایع خواهد شد.
آنچه به اوکراین در این طرح وعده داده شده بسیار متفاوت است. در طرح آمریکا آمده است که اوکراین تضمین امنیتی معتبر از سوی تعدادی از کشورهای اروپایی و احتمالاً چند کشور غیراروپایی دریافت خواهد کرد اما جزئیات این تضمین امنیتی کاملاً مبهم است. ضمن اینکه به اوکراین وعده داده شده که نیروهای نظامی روسیه از بخش‌های کوچکی از استان‌های خارکیف و سومی که در حال حاضر در اشغال روسیه قرار دارد، خارج خواهند شد. در ادامه این طرح آمده است که امکان دریافت غرامت و کمک برای بازسازی برای اوکراین فراهم خواهد شد و کی‌یف این فرصت را خواهد داشت تا فرایند عضویت در اتحادیه اروپا را دنبال کند.
چرا اوکراین مقاومت می‌کند؟
ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین روز سه‌شنبه هفته گذشته اعلام کرد که کی‌یف طرح پیشنهادی آمریکا را نمی‌پذیرد و به‌هیچ‌وجه حاضر نیست الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه را به رسمیت بشناسد. اوکراینی‌ها معتقدند حملات روسیه که همچنان در جریان است، نشان می‌دهد کرملین در مذاکره برای پایان جنگ جدی نیست.
این موضع زلنسکی باعث شد تا در روزهای اخیر ترامپ به او حمله کرده و اوکراین را مقصر تداوم جنگ نشان دهد. رئیس‌جمهور آمریکا روز پنجشنبه در اتاق بیضی کاخ سفید در پاسخ به خبرنگارانی که درباره گفت‌وگوها پیرامون پایان جنگ اوکراین می‌پرسیدند، گفت: «اگر بتوانم این مسئله را به خاطر یک توانایی خاص حل کنم، فوق‌العاده خواهد بود و اگر این اتفاق نیفتد، باید بگویم که فکر می‌کنم روسیه آماده است. خیلی‌ها گفتند روسیه می‌خواهد همه چیز را تصاحب کند. اما من فکر می‌کنم ما با روسیه به توافق رسیده‌ایم.
حالا باید با زلنسکی به توافق برسیم، و امیدوارم که زلنسکی... فکر می‌کردم مذاکره با زلنسکی راحت‌تر باشد، اما تا اینجا سخت‌تر بوده. اشکالی ندارد، اما به نظرم با هر دو طرف به توافق خواهیم رسید. امیدوارم که این اتفاق بیفتد، چون هدفم نجات دادن است. ما پول زیادی خرج کرده‌ایم، اما مسئله فراتر از این‌هاست، مسئله انسانیت است. این بدترین حالت ممکن است. عکس‌ها را می‌بینم، عکس‌های ماهواره‌ای... هیچ‌وقت چیزی مثل آن ندیده‌ام؛ تصاویر زمین‌هایی بعد از برخی نبردها... وحشتناک است که این جنگ دارد بی‌نتیجه ادامه پیدا می‌کند. اگر من رئیس‌جمهور بودم، هرگز این مشکل به وجود نمی‌آمد. مطمئن باشید آن جنگ هیچ‌گاه رخ نمی‌داد.»
ترامپ در سخنان خود مدعی شد که روسیه برای پایان دادن به جنگ اوکراین «امتیاز بسیار بزرگی» داده، زیرا از تصرف «همه اوکراین» صرف‌نظر کرده است. رئیس‌جمهور آمریکا افزود فشارهای او بر روسیه باعث شده است که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به گفت‌وگو و مذاکره تمایل نشان دهد. ترامپ در ادامه گفت: «فکر می‌کنم که او (پوتین) می‌خواهد توافق کند اما برای رقص تانگو به دو نفر نیاز است.»
مقام‌های اوکراینی برای برون‌رفت از فشار آمریکا تلاش کرده‌اند طی این مدت طرحی جایگزین را برای ارائه به واشنگتن آماده کنند. مایکل شوارتز و آدام انتوس، خبرنگاران روزنامه نیویورک‌تایمز که نسخه‌ای از این طرح را مشاهده کرده‌اند در گزارشی پیرامون این موضوع نوشته‌اند: «ذیل این طرح که به رویت نیویورک‌تایمز رسیده هیچ محدودیتی برای ارتش اوکراین وجود نخواهد داشت، کشورهای اروپایی با پشتیبانی آمریکا تضمین‌های امنیتی را به اوکراین ارائه خواهند کرد و دارایی‌های مسدودشده روسیه به منظور بازسازی اوکراین مورد استفاده قرار خواهد گرفت.»
هرچند اوکراین تلاش دارد این طرح را به‌عنوان طرحی جایگزین معرفی کند اما هر سه موارد مورد اشاره نیویورک‌تایمز برخلاف خواسته‌های روسیه به شمار می‌روند.
زلنسکی روز جمعه اعلام کرد که طی روزهای آینده دیداری بسیار مهم با رئیس‌جمهور آمریکا خواهد داشت. در صورت برگزاری، این دیدار نخستین دیدار میان رؤسای‌جمهور اوکراین و آمریکا بعد از بحث و جدل جنجالی آنها در مقابل خبرنگاران خواهد بود.
به نوشته نیویورک‌تایمز، در طرح پیشنهادی اوکراین هیچ درخواستی برای پیوستن به ناتو وجود ندارد و این موضوع بیانگر آن است که اوکراین از یکی دیگر از خطوط قرمز خود عقب نشسته است. در ماه‌های گذشته اوکراینی‌ها به صورت غیررسمی پذیرفته بودند تا با فریز شدن خطوط مقدم موافقت کنند. این عقب‌نشینی اوکراین از پیوستن به ناتو در حالی اتفاق افتاده است که هفته گذشته در مذاکراتی که در لندن و پاریس اتفاق افتاد، هیئت آمریکایی به رهبری مارکو روبیو به اوکراینی‌ها اعلام کردند که هرچند آمریکا در حال حاضر پیوستن اوکراین به ناتو را رد می‌کند اما در آینده رئیس‌جمهور بعدی آمریکا ممکن است تصمیم متفاوتی بگیرد. یک مقام آگاه در این خصوص گفته: «دولت آینده آمریکا می‌تواند تصمیم بگیرد که آیا اوکراین می‌تواند بخشی از ناتو باشد یا نه.»
طرح ترامپ در درون آمریکا هم با مخالفت‌هایی روبه‌رو شده است. تام نیکلاس، تحلیلگر نشریه آتلانتیک نوشت: «پیشنهاد ترامپ عملاً به نابودی اوکراین منجر خواهد شد. در صورت پذیرش این پیشنهاد، اوکراین به کشوری ضعیف و آسیب‌پذیر تبدیل می‌شود که حدود ۲۰ درصد از خاک خود و میلیون‌ها نفر از شهروندانش را از دست خواهد داد. اگر کی‌یف این پیشنهاد را بپذیرد، بقایای دولت اوکراین به هدفی آسان برای کرملین تبدیل خواهد شد. با بهبود اقتصاد روسیه و بازسازی نیروهایش، پوتین با شدت و خشونت بیشتری به فتح کامل اوکراین اقدام خواهد کرد. زمان و فضا به سود مسکو است و ترامپ قصد دارد هر دو را سخاوتمندانه به پوتین واگذار کند.»
شواهدی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد روس‌ها تنها به مناطق اشغالی فعلی راضی نیستند. ولادیمیر سالدو، فرماندار منطقه اشغالی خرسون در اوکراین (منصوب روسیه) به خبرگزاری تاس گفته است که «بازگشت» کرانه غربی رود دنیپرو به روسیه از اهمیت زیادی برخوردار است و اولویت مهمی به شمار می‌رود. او افزوده است که نیروهای مسلح اوکراین از رود دنیپرو به عنوان اهرمی برای فشار آوردن بر نیروهای روسیه استفاده می‌کنند و تا زمانی که آنها کنترل غرب رودخانه را در اختیار داشته باشند، امکان کشتیرانی در دنیپرو فراهم نمی‌شود.
واکنش‌های متناقض در اروپا
همزمان با تحولات دیپلماتیک در روسیه و اوکراین، صداهای متفاوت و متناقضی در اروپا به گوش می‌رسد. برخی از رهبران اروپایی از طرح ترامپ برای پایان جنگ حمایت می‌کنند و برخی دیگر می‌گویند این طرح، امنیت اروپا را نادیده گرفته است.
آندژی دودا، رئیس‌جمهوری لهستان در مصاحبه‌ای با یورونیوز گفت که تنها آمریکا است که توان مقابله با روسیه را دارد. رئیس‌جمهوری لهستان همچنین اظهار داشت که اوکراین باید برای پایان جنگ دست به مصالحه بزند و دو طرف از جمله کی‌یف باید به یکدیگر امتیاز بدهند. آندژی دودا گفت: «تنها فشار آمریکا است که واقعاً می‌تواند به این جنگ پایان دهد و کمک کند صلحی که برای هیچ کدام از دو طرف آسان نیست برقرار شود. اما شاید این همان چیزی باشد که صلح را پایدار می‌کند.» او افزود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا و دولتش می‌توانند به جنگ اوکراین پایان دهند.
در همین حال ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه با اشاره به مسائلی که اروپا درباره آنها کوتاه نخواهد آمد گفت: «تنها هدفی که به ما مربوط می‌شود دفاع از منافع فرانسه و امنیت اروپا است. به دلیل اینکه ایالات متحده تصمیم می‌گیرد خود را در موقعیت میانجی قرار دهد، ما خطوط قرمز خودمان را به آنها گوشزد کردیم.»
اروپایی‌ها از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ و آغاز گفت‌وگوهای مستقیم واشنگتن و مسکو تلاش زیادی کردند تا بتوانند جایی برای خود در میز مذاکره باز کنند. یکی از مهم‌ترین ابتکارات لندن و پاریس در این زمینه، تشکیل «ائتلاف کشورهای داوطلب» به منظور حمایت از اوکراین و ارائه تضمین‌های امنیتی به این کشور است.
براساس گزارش‌ها، صدها کارشناس نظامی و امنیتی در اروپا در گفت‌وگوهای «ائتلاف کشورهای داوطلب» برای طراحی گزینه‌های نظامی به منظور حمایت از اوکراین و ارائه تضمین‌های امنیتی دخیل بوده‌اند و پیشنهادهای مهمی در این زمینه مطرح شده است. نشریه تلگراف نوشته است که بریتانیا طرحی برای استقرار ۵ ساله نیرو در اوکراین در نظر دارد. واشنگتن‌پست گزارش داده است که اروپا امیدوار است بتواند بین ۲۵ تا ۳۰ هزار نیرو در اوکراین مستقر کند و شرایطی را رقم بزند که بر روی محاسبات روسیه برای حمله دوباره به اوکراین اثر بگذارد.
براساس گزارش لوموند، اختلاف‌نظرهای زیادی هنوز میان اعضای ائتلاف وجود دارد و همین امر باعث شده تا طرح اروپا فاصله زیادی با نهایی شدن داشته باشد. فرانسوی‌ها ترجیح می‌دهند که تمرکز اصلی بر روی حضور سربازان اروپایی در اوکراین و استقرار یک نیروی زمینی قوی در این کشور باشد، اما بریتانیایی‌ها معتقدند باید بر روی حضور هوایی و دریایی قدرتمند در کنار حضور زمینی محدود تمرکز کرد.
در کنار این موارد، اروپایی‌ها هنوز باید به یک پرسش مهم درباره ایده‌های خود در این زمینه پاسخ دهند: «آیا آنها آماده پذیرش ریسک یک درگیری نظامی مستقیم با روسیه بر سر موضوع اوکراین هستند؟». فرانتس استفان گادی، تحلیلگر نظامی اروپایی در این باره در شبکه اجتماعی ایکس نوشته است: «در جریان بحث‌های جاری درباره احتمال اعزام نیروهای اروپایی به اوکراین پس از برقراری آتش‌بس، برخی رهبران اروپایی یا سکوت اختیار کرده‌اند یا از پاسخ‌گویی به پرسش‌های اساسی در محافل عمومی خودداری می‌کنند.
یکی از این پرسش‌های کلیدی این است: آیا کشورهای منتخب اروپایی حاضرند برای حمایت از اوکراین خطر رویارویی نظامی مستقیم با روسیه را بپذیرند؟ ابهام در پاسخ به این پرسش، به دو دلیل، نه‌تنها فضیلت نیست، بلکه می‌تواند تبعات جدی به دنبال داشته باشد. عدم پاسخ صریح و مثبت به این پرسش ممکن است اعتبار هرگونه نیروی اروپایی را در نگاه روسیه تضعیف کند. اگر پاسخ مثبت باشد، رهبران اروپا موظفند به‌طور شفاف به افکار عمومی توضیح دهند چرا مخاطرات جنگ با روسیه در مقایسه با تهدید تسلط روسیه بر اوکراین – که خطر بزرگ‌تری برای امنیت اروپا به شمار می‌رود – کمتر است.
روزنامه تلگراف بامداد شنبه گزارش داد، آمریکا با ارائه ضمانت‌های امنیتی به طرح «ائتلاف داوطلبان» حامی اوکراین برای اعزام نیروی خارجی به این کشور موافقت کرده است.
به نقل از تلگراف، مقام‌های آمریکایی زمینه را برای ارائه حمایت اطلاعاتی و لجستیکی از سربازان اروپایی به منظور پشتیبانی از توافق صلح در اوکراین فراهم کرده‌اند.
کی‌یر استارمر نخستوزیر انگلیس در دو ماه گذشته در تلاش بوده است تا این ضمانت‌ها را از دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا دریافت کند. انگلیس این وعده آمریکا را تحولی مهم می‌داند.
اما اینکه در صورت حمله احتمالی روسیه به سربازان غربی، آمریکا تمایلی برای ورود خواهد داشت یا خیر، همچنان در ابهام قرار دارد. سران اروپایی اعلام کرده‌اند که ترامپ تمایلی برای اعزام نیرو به اوکراین ندارد. همچنین رئیس‌جمهور آمریکا اغلب درخواست‌ها برای ارائه ضمانت‌های امنیتی را رد کرده است.
روزنامه انگلیسی تلگراف گزارش داد که مذاکره‌کنندگان آمریکایی در هفته‌های اخیر در جلسات محرمانه تصریح کرده‌اند مایل هستند به حضور نیروهای غربی در اوکراین کمک کرده و از آن حمایت کنند. یکی از روش‌های کمک، اشتراک اطلاعات تجسسی و روش دیگر ارائه حمایت لجستیکی است. نخستوزیر انگلیس از پیشرفت در مذاکرات با آمریکا خبر داده اما هنوز هیچ توافقی نهایی نشده است.
