تفاوت حقوقی یادداشت و فرمان/چرا ترامپ قالب حقوقی یادداشت را به جای فرمان اجرایی برای فشار حداکثری انتخاب کرد؟
جدای از بحث‌ها پیرامون محتوای اجرایی این یادداشت ممکن است این سوال پیش بیاید که چرا این بار دونالد ترامپ دستور خودش را در قالب یادداشت ریاست‌جمهوری مطرح کرده است و نه دستور اجرایی و اصولاً چه تفاوتی میان این مفاهیم در نظام حقوقی ایالات متحده وجود دارد.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، روز سه‌شنبه 4 نوامبر 2025 برابر 16 بهمن‌ماه 1403 یادداشت ریاست‌جمهوری Presidential memorandum را امضا کرد که ناظر بر به‌کارگیری همه اهرم‌های اجرایی برای تداوم فشار حداکثری بر ایران است. یادداشت اجرایی عملاً تاکیدی بر احیای دستور اجرایی Execurtive order ترامپ در سال 2018 مبنی بر خروج آمریکا از برجام و اعمال فشارحداکثری بر ایران است.
جدای از بحث‌ها پیرامون محتوای اجرایی این یادداشت ممکن است این سوال پیش بیاید که چرا این بار دونالد ترامپ دستور خودش را در قالب یادداشت ریاست‌جمهوری مطرح کرده است و نه دستور اجرایی و اصولاً چه تفاوتی میان این مفاهیم در نظام حقوقی ایالات متحده وجود دارد.
به‌طور کلی در نظام حقوق اساسی آمریکا سه نوع از این دستورات حائز اهمیت هستند و بیشتر هم مورد استفاده قرار می‌گیرند که مختصراً به توضیح آنها می‌پردازم:
دستور اجرایی ریاست‌جمهوری
1- دستورات اجرایی ریاست‌جمهوری آمریکا(Executive order) بیشتر ماهیت و فرمت قانون‌گذاری دارند و به همین دلیل هم معمولاً تیمی از حقوقدانان ریاست‌جمهوری در تدوین آن به‌ویژه از نظر عدم تعارض آن با قانون اساسی و سایر قوانین موضوعه دخالت دارند. دایره و نفوذ اجرایی این دستورات تا اندازه‌ای است که به آن Instant laws یعنی قوانین فوری هم می‌گویند. اما این دستورات در صورت عدم مطابقت با قانون اساسی و سایر قوانین موضوعه قابل چالش در دادگاه‌های آمریکا خواهند بود و ممکن است که در نهایت در دیوان عالی آمریکا نقض یا به نحوی تعدیل یا شامل استثنائاتی بشوند. دستورات اجرایی عمدتاً دارای عنوان هستند که گویای محتوای آن دستورات هستند و این عناوین به نحوی آنها را از سایر موارد یعنی اعلامیه‌ها و یادداشت‌های ریاست‌جمهوری جدا می‌کند. در سال‌های اخیر این قدرت اجرایی- تقنینی ریاست‌جمهوری بسیار مورد انتقاد و توجه حقوقدانان قرار گرفته است زیرا برخی از این دستورات مستقیماً با نقض حقوق مدنی مرتبط بوده‌اند.
اعلامیه ریاست‌جمهوری presidential proclamations
2- ماهیت اعلامیه ریاست‌جمهوری (presidential proclamations) بیشتر اعلام شروط، اعلام و به رسمیت شناختن یک حق، به رسمیت شناختن رویدادها و شرایطی خاص که موجد حق هستند، اعلام شرایطی که برای وظایف خارج از مرزها تعریف می‌شوند یا اعلام نظر دولت نسبت به یک رویداد مشخص خارجی است.
بنابراین در مقایسه با دستورات اجرایی ریاست‌جمهوری می‌توان گفت که اعلامیه‌های ریاست‌جمهوری عمدتاً جنبه سمبولیک و بیان دیدگاه و نظر ریاست‌جمهوری است؛ هرچند که برخی از این اعلامیه‌ها واجد آثار حقوقی بعدی هم شده‌اند. برای مثال اولین اعلامیه ریاست‌جمهوری متعلق به جورج واشنگتن، نخستین رئیس‌جمهور آمریکا در سال 1793 بود که در آن بی‌طرفی آمریکا در جنگ بین انگلیس و فرانسه اعلام شد و سپس کنگره آمریکا قانون مربوط به بی‌طرفی را در سال 1794 به تصویب رساند. مثال دیگر در این مورد اعلامیه رئیس‌جمهور آبراهام لینکلن در سال 1862 بود که طی آن لینکلن آزادی بردگان را اعلام کرد و این اعلامیه مشهور به Emancipation Proclamation است و متعاقباً در سال 1865 طی اصلاحیه سیزدهم قانون اساسی آمریکا نیز برده‌داری لغو شد.
یادداشت ریاست‌جمهوری
3- یادداشت‌های ریاست‌جمهوری (Presidential memorandum) کمتر از دستورات اجرایی رسمی هستند و همیشه در ثبت فدرال منتشر نمی‌شوند. آنها هنوز هم نیروی قانونی دارند، اما اغلب برای اهداف اداری یا تداوم و راهنمایی سیاست خاص و یا دستور اجرایی خاص استفاده می‌شوند (همچنان که در مورد حاضر نیز بر اجرای همان دستور اجرایی سال 2018 تاکید می‌کند). این یادداشت‌ها در عین حال قدرت اجرایی قانون را دارند و به ارگان‌های ذی‌‌ربط یادآور می‌شوند که چگونه وظایفی را انجام بدهند یا برعکس چه کارهایی را انجام ندهند.
برخلاف دستورات اجرایی، یادداشت ریاست‌جمهوری از نظر قانونی الزامی به ثبت در ژورنال رسمی دولت آمریکا ندارد ولی عموماً برای اطلاع مردم چاپ می‌شوند. در واقع تفاوت مختصر بین دستورات اجرایی و یادداشت‌های ریاست‌جمهوری در همین قسمت برجسته می‌شود که فدرال رجیستر Federal Register اولویت را به چاپ دستورات اجرایی و اعلامیه‌های ریاست‌جمهوری می‌دهد و انتشار یادداشت‌های ریاست‌جمهوری در مرحله بعد قرار می‌گیرند. البته یادداشت‌ها که حاوی برنامه‌های ریاست‌جمهوری هستند نیز ممکن است در سیستم قضایی آمریکا به چالش کشیده شده و در نهایت در دیوان عالی آمریکا نقض بشوند یا به نحوی تعدیل یا شامل استثنائاتی بشوند.
به‌طور خلاصه اگر بخواهم ترجمه و پیام حقوقی از فرمت یادداشت حاضر رئیس‌جمهوری آمریکا داشته باشم قالب این یادداشت به ما می‌گوید که هنوز سیاست و دستور جدیدی صادر نشده ولی محور قبلی تحریمی صادره در سال 2018 دنبال می‌شود و به عبارتی در حال حاضر مذاکره و معامله بیشتر برای ترامپ اولویت دارد و نه اجرای سیاست تحریمی جدید. این ترجمه و پیام مطابق با اظهارات دونالد ترامپ در هنگام امضای یادداشت هم بود که اظهار داشت ما نمی‌خواهیم سخت‌گیری زیادی بر ایران اعمال کنیم.
