اثری حاصل پژوهش میدانی

آلبوم «موسیقی عرب‌های خوزستان» اولین اثر منتشرشده از یک پژوهش میدانی است که توسط محمود مشهودی، پژوهشگر موسیقی گردآوری شده است. این اثر که از آثار هنرمندان مناطق عرب‌نشین است شامل چهار بخش اصلی موسیقی حَضْری(شهری)، موسیقی شَعبی-رِیفی (مردمی-روستایی)، موسیقی بَدَوی (صحرانشینان) و موسیقی زنان عرب است.

موسیقی کلاسیک عرب نوعی از موسیقی اصیل و هنری و مشترک در تمام مکاتب عرب است که در کل حوزه‌های موسیقایی عرب در جایگاه یک زبان رسمی رواج دارد. موسیقی نواحی خوزستان ازجمله موسیقی مردم عرب تاکنون به‌صورت علمی ثبت و ضبط نشده است و استقبال از این آلبوم نشان از جایگاه ویژه این‌گونه از موسیقی در بین علاقه‌مندان دارد.

شایان ذکر است آلبوم «موسیقی عرب‌های خوزستان» نتیجه پژوهش میدانی بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ در قالب مصاحبه‌های زندگینامه‌ای و ضبط آثار هنرمندان مناطق عرب‌نشین است.  در ایران، بیشترین تراکم جمعیتی قوم عرب واقع در جنوب غربی کشور و مناطق مرکزی، غربی و جنوبی استان خوزستان است.

قوم عرب ساکن استان خوزستان را می‌توان براساس نوع زیست، معیشت و فرهنگ، به پنج دسته عرب حَضْری (شهری)، رِیفی (روستایی)، بدوی (صحرانشین)، مِعدان (هورنشین) و جِبیلات (عرب بختیاری) تقسیم کرد.

موسیقیِ حَضْری (شهری) را می‌توان نوعی از موسیقی اصیل و هنری و مشترک در کل مکاتب عرب دانست. این نوع از موسیقی به‌مثابه یک زبان رسمی در کل حوزه موسیقایی اعراب رواج دارد.

همه کشورهای عربی، عرب‌زبان‌اند و به‌طورکلی نظام موسیقایی واحدی دارند که روایت‌های متفاوت آن، منطبق بر تقسیم‌بندی مشرق و مغرب عربی خیلی از هم فاصله ندارند. سازهای رایج در این‌گونه موسیقی شامل سنتور (۱۲ خرک)، قانون، نای، عود، تمپو (داربوکه) و رَقّ (دایره زنگی) است.

 بخش اعظمی از ساختار موسیقیِ رِیفی عرب‌های خوزستان را باید تحت‌تأثیر موسیقی و فرهنگ در دوران حکومت مشعشعیان و کعبیان در حوزه جغرافیایی بین مناطق عرب‌نشین خوزستان و مناطق جنوبی کشور عراق دانست.

درحال‌حاضر این موسیقی بیشتر در مناطق نیمه‌شهری و روستایی رواج دارد و به‌همین‌دلیل در طبقه موسیقی شَعبی-رِیفی قرار می‌گیرد. آنسامبلِ شَعبی-رِیفی عرب‌های خوزستان را «کِفچیه» یا «الخَشابِه» می‌نامند.

می‌توان گفت ساز سنتور (۱۲ خرک) مهم‌ترین ساز ملُدیک و کاسوره مهم‌ترین ساز ریتمیک این آنسامبل است. در اصل، وجه تسمیه خَشابِه وجود ساز کاسوره است که ساختار موسیقی رِیفی را از دیگر گونه‌های موسیقی اعراب خوزستان متمایز می‌کند؛ به‌صورتی‌که مهم‌ترین تمایز آنسامبل شَعبی-رِیفی با سایر گونه‌های موسیقی اعراب خوزستان ساختار‌های ریتمیک متفاوت در این آنسامبل‌هاست که توسط ساز کاسوره ایجاد می‌شوند.

مقامات مورد استفاده در موسیقی شَعبی-رِیفی به‌نوعی اشتراک زیادی با اَطوارِ (جمع: طور) موسیقی بدَوَی و مَقامات موسیقی عراق (مخصوصاً مناطق جنوبی آن) دارند. این مقامات شامل بِهیرزاوی، دشت، اورفا (مقام فرعی بیات)، حُویزاوی، مَدمی(مقام فرعی حجاز)، حَکیمی و مُخالف (مقام فرعی سِیکاه)، شرقی رَست (راست)، صبا، عَجم و نوی (نهاوند) هستند.

این موسیقی را می‌توان برخاسته از فرهنگ صحرانشینی مردمان عرب بَدَوی دانست. شاخصه اصلی این موسیقی آوازهایی با ساختار ساده و خاص هر قبیله است که به آن‌ها، به زبان محلی «طور»، به‌معنی «حالت» و «سبک» گفته می‌شود.

وسعت صوتی اَطوار معمولاً کمتر از یک اکتاو و در حدودِ عَقد (3/5پرده) است. این اَطوار در بین مردمان عرب با ساز رُبابه و در بین کولیان با ساز گَلِن نواخته می‌شود.

رُبابه جزو سازهای زهی کمانه‌ای با یک زِه است. این ساز از موادی بسیار ساده همچون پوستِ بز، دُمِ اسب، کُندر(برای اصطکاک بین کمان و زه)، چوب درخت سِدر(کُنار) یا انَار ساخته می‌شود.

گَلِن، ساز کولی‌های غَجَرِ خوزستان است. آن را می‌توان نوع دیگری از ساز ربابه دانست؛ به‌گونه‌ای‌که تنها وجه تمایز آن دو در جنس کاسه ساز است، در گَلِن، به‌جای چوب و پوست، از قوطی روغن(گالن) استفاده می‌شود.

از معروف‌ترین اَطوار موسیقی بدوی اعراب خوزستان می‌توان عَلوانی، ابِنیه، دورگی (منسوب به شهر شادگان)، ابَوذیه، عتابه و عَموری را نام برد. این آلبوم توسط موسسه فرهنگی هنری ماهور منتشر شده است.