توسعه در گرو آموزش تخصصی است

سن و سال‌تان اگر یاری کند و اهل مطبوعات و خبر خواندن بوده باشید، می‌دانید در دوره‌ای فصل مشترک نگاه بالادستی، زمانی‌که پای آموزش به میان می‌آمد، «کم کردن فاصله صنعت و دانشگاه» بود. صنعت در آن دوره بیشتر به کارخانجات، پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها و امثالهم اطلاق می‌شد و خبر چندانی از صنعت فناوری اطلاعات به این وسعت، لااقل در داخل کشور نبود.

این عبارت کلیدی «فاصله صنعت و دانشگاه» سال‌ها در خبرها دنبال می‌شد و هربار دانشگاه‌ها از یک طرف، اهالی صنعت از سمتی دیگر و حاکمیت از دیگر سو، تلاش داشتند با سیاست‌گذاری‌ها و اعمال تغییراتی، این فاصله را کم کنند. موفق بودند؟ احتمالاً موفقیت‌هایی هم به دست آمده، اما عبور از این مفهوم زمانی پررنگ شد که به‌مرور زمان و با گسترش زیرساخت‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات، آموزش تخصصی از انحصار دانشگاه درآمد و بستر اینترنت به جایی بدل شد که فرد می‌توانست از طریق آن کسب دانش کند.

حالا افراد با حجم عظیمی از اطلاعات مواجه بودند. یوتیوب به ابزاری قدرتمند در حوزه آموزش بدل شد و بعضاً از آن با عنوان بزرگ‌ترین دانشگاه یاد می‌کردند. در سال‌های اخیر و با ورود هوش مصنوعی به ساحت زندگی روزمره و افزایش نرخ نفوذ اینترنت نیز دستیابی به مفاهیم و داده‌ها راحت‌تر از گذشته دنبال می‌شود و به نظر می‌رسد شاهد شکستن انحصار آموزش باشیم.

اما این دانش به‌دست‌آمده چقدر معتبر است؟ اگر شخص بخواهد دانشی در حوزه‌های لبه تکنولوژی کسب کند و مسیر شغلی‌اش را در آن حوزه پی بگیرد، چه؟ باز هم دستیابی به این دانش کاری سهل است؟ اگر بخواهیم این مسئله را در ایران که تحت تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های داخلی است، بررسی کنیم، باز هم به نتایج مطلوبی دست پیدا می‌کنیم؟ حداقل در مورد برخی حوزه‌های دانشی با محدودیت‌های بسیاری روبه‌رو هستیم.

توجه به استارتاپ‌های حوزه آموزش، زمانی که جهان با ویروس کرونا درگیر بود، به‌دلیل اجبار به آموزش آنلاین گسترش بیشتری یافت و اتفاقاً ایده آروان‌آکادمی هم زمانی به ذهن آروان‌کلاد رسید که کشور همچنان درگیر همه‌گیری کرونا بود؛ پلتفرمی که تمرکزش روی آموزش تخصصی در حوزه دانش ابری است. هرچند این آکادمی آنلاین کارش را رسماً از زمستان ۱۴۰۲ آغاز کرده، اما چرایی و دلایل پرداختن به این حوزه و مراحل پیش‌تولید آن ماجرایی مفصل دارد.

چرایی اول؛ مسئله بغرنج مهاجرت

در کشور به پرورش نیروی انسانی متخصص و بهره‌مندی بیشتر از ظرفیت سرمایه انسانی نیاز داریم. این گزاره می‌تواند در مورد همه کشورها صادق باشد، اما وقتی آمار مهاجرت را مرور می‌کنیم، این نیاز در ایران اهمیت ویژه‌ای می‌یابد.

ایران همواره با موضوع خروج نیروی انسانی متخصص از کشور مواجه بوده، اما به‌نظر می‌رسد در سال‌های اخیر این وضعیت بغرنج‌تر شده است. هرچند در کشورهای توسعه‌یافته روند مهاجرت نیروی متخصص بومی وجود دارد، اما شکل آن متفاوت است. درواقع مهاجرت در این کشورها مانند چرخه‌ای عمل می‌کند که با خروج متخصصان داخلی، جذب نیروی متخصص از دیگر کشورها و حتی بازگشت بخشی از این متخصصان به کشور اتفاق افتاده و باعث می‌شود این مسئله با خارج‌شدن از امری طبیعی و اجتماعی، به بحران تبدیل نشود.

ما در ایران به‌دلیل شرایط خاص اقتصادی و اجتماعی، در به‌کارگیری نیروی متخصص از سایر کشورها اقبالی نداریم و از طرفی میزان مهاجرت دائمی نیروهای متخصص داخلی نیز رقم بالایی را نشان می‌دهد.

حالا شاید بتوانیم آن گزاره ابتدایی را طور دیگری هم تغییر دهیم؛ «ما به پرورش نیروی انسانی متخصص و بهره‌مندی بیشتر از ظرفیت سرمایه انسانی به‌خصوص در حوزه فناوری اطلاعات نیاز داریم.»

چرایی دوم؛ آموزش به‌مثابه ابزار توسعه

هرچند به‌نظر می‌رسد هنوز مانده تا در ابعاد کلان، مسئله خروج سرمایه انسانی از کشور را درک کنیم، اما درگیری کسب‌و‌کارهای خصوصاً نوآور در جذب و نگهداشت سرمایه انسانی نشان می‌دهد که با یک خطر جدی مواجه هستیم. خطری که گسترش آموزش تخصصی بدون محدودیت جغرافیایی و جنسیتی می‌تواند از تأثیرات آن بکاهد.

بانک جهانی در یکی از گزارش‌های خود، قرار گرفتن یک کشور در مسیر توسعه را با میزان متخصصان دانش ابری آن کشور مرتبط می‌داند. درواقع مهاجرت سرمایه انسانی و مشکلات جدی کسب‌و‌کارهای اکوسیستم نوآوری در این زمینه، همچنین اهمیت موضوع آموزش تخصصی فراگیر، محرک آروان‌کلاد برای راه‌اندازی بخش جدید آموزشی با عنوان آروان‌آکادمی بوده است. این پلتفرم آموزشی مشخصاً توسعه آموزش دانش ابری را دنبال می‌کند؛ دانشی که هرچند در جهان به سبب ماهیت و اثرگذاری آن یکی از روندهاست، اما در ایران آن‌طور که باید و شاید به آن پرداخته نشده و محتوای آموزشی به زبان فارسی درباره این دانش، بسیار کم و محدود است.

با وجود اینکه زمستان ۱۴۰۲ نقطه آغاز رسمی فعالیت آروان‌آکادمی بوده، اما مراحل پیش‌تولید آن، از یکی، دو سال پیش‌تر آغاز شده بود. در این روند، ابتدا مسیرهای شغلی مشخص، سپس مراحل آموزشی آن تعیین شده است. در ادامه برای هر مرحله طرح درسی نوشته شده و پس از آن یافتن اساتید مجرب و فیلمبرداری دوره‌ها به انجام رسیده است. تدوین فیلم‌ها و بالا آمدن وب‌سایت، با سختگیری‌های بسیاری برای انطباق با استانداردها و درنهایت در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.

به گفته سپیده رحمانی، مسئول واحد آموزش آروان‌کلاد، تا امروز بیش از ۷۰۰۰ نفر عضو آروان‌آکادمی شده‌اند که بیش از ۸۰ درصد این افراد در حال پیشبرد دوره‌های خود هستند. ۵۰ درصد از این تعداد نیز بیش از دو‌سوم ویدئوهای آموزشی را دیده‌اند. زمان بازدید از ویدئوها درمجموع بیش از ۱۰ هزار ساعت بوده است که نقطه اوج آن در اردیبهشت‌ماه رقم خورده که افراد حدود چهارهزار ساعت برای دیدن ویدئوهای آروان‌آکادمی زمان گذاشته‌اند.

آروان‌آکادمی در فاز نخست، دو دوره ابتدایی مسیرهای آموزشی «DevOps Engineer» و «Cloud Architect» را ارائه داده و رحمانی می‌گوید، دوره دوم به‌زودی به‌صورت فصل‌به‌فصل در حال انتشار است. همچنین دوره سوم هر‌کدام از این آموزش‌ها نیز تا پایان سال منتشر خواهند شد. کل مسیر آموزشی دو رشته‌ای که در آروان‌آکادمی در دسترس علاقه‌مندان است، شامل ۱۶۰ ساعت آموزش و ۷۰۰ ساعت تمرین است.

چرایی سوم؛ تخصص در کنار دانش

در نگاهی کلان، آموزش باکیفیت و فراگیر می‌تواند بر شاخص‌های اقتصادی یک کشور اثرگذار باشد. به همین دلیل هم یکی از اهداف توسعه پایدار سازمان ملل به تأمین آموزش باکیفیت و فراگیر تأکید دارد و برنامه آموزشی جهانی یونسکو (Global Education 2030 Agenda) بر همین اساس طرح‌ریزی شده است. در این میان نمونه‌های موفقی در توجه به امر آموزش وجود دارند که پژوهش‌های کلی را تأیید می‌کنند. به‌عنوان مثال، فنلاند سالانه حدود 6/2 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف موضوع آموزش می‌کند که روی اقتصاد دیجیتال این کشور تأثیر چشمگیری گذاشته و سبب‌شده این کشور در رتبه‌بندی شاخص جهانی نوآوری در میان کشورهای برتر باشد.

در سال 2023 رتبه فنلاند از میان 132 کشور، 8 بود. یکی از موفقیت‌های بزرگ فنلاند در حوزه اقتصاد دیجیتال، صنعت بازی‌سازی است. شرکت‌های مشهوری مانند Rovio سازنده بازی Angry Birds و Supercell سازنده بازی Clash of Clans  از نمونه‌های موفق این صنعت هستند. کره جنوبی نیز حدود 5/1 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به آموزش اختصاص می‌دهد. این کشور همواره در رتبه‌بندی شاخص توسعه ICT اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) جزو کشورهای برتر قرار دارد. در سال 2023، کره جنوبی رتبه اول این شاخص را به خود اختصاص داد. سنگاپور نیز حدود 3 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف آموزش می‌کند، اما به‌دلیل مدیریت و بهره‌وری بالا، تأثیر بسیار مثبتی بر نظام آموزشی دارد و این کشور به‌عنوان یکی از مراکز فناوری و نوآوری در آسیا شناخته می‌شود.

از طرفی دسترسی برابر به آموزش تخصصی می‌تواند به کاهش نابرابری‌ها، افزایش نوآوری و رشد اقتصادی پایدار کمک کند. به‌عنوان مثال، سیستم آموزش دوگانه آلمان که ترکیبی از آموزش‌های عملی و نظری است، به‌تربیت نیروی کار ماهر در حوزه‌های تخصصی کمک کرده است. این سیستم در رشته‌های فناوری اطلاعات و مهندسی عملکرد مناسبی از خود نشان داده است. در هند نیز مؤسساتی مانند  IIT (Indian Institutes of Technology) وIIIT (Indian Institutes of Information Technology)  برنامه‌های تخصصی پیشرفته‌ای در زمینه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات ارائه می‌دهند. این مؤسسات نقش مهمی در تربیت نیروی کار ماهر برای صنایع دیجیتال هند دارند.

در نبود برنامه‌های جامعی که از سوی نهادهای متولی آموزش طرح‌ریزی می‌شوند، شرکت‌های بزرگ با استفاده از تخصص و دانش انباشته‌شان در مسیر آموزش نیروی انسانی می‌توانند به گسترش آموزش باکیفیت و فراگیر در کشور کمک کنند. رحمانی نیز چرایی اقدام آروان‌کلاد را بسیار مرتبط با نگاه و جایگاه این شرکت در حوزه دانش ابری می‌داند.

او می‌گوید: «در حال حاضر آروان‌کلاد در ایران می‌تواند این ادعا را مطرح کند که به‌عنوان قطب دانش و تخصص ابری شناخته شود و در این راستا هم فعالیت کرده و ارائه آموزش تخصصی در این زمینه نیز در راستای سایر فعالیت‌ها قرار می‌گیرد. درواقع ما در آروان‌کلاد به دانشی مجهز و مسلط هستیم که گسترش آن به امر توسعه کشور کمک می‌کند؛ دانشی که منابع آموزشی آن به زبان فارسی محدود است. ما در آروان‌آکادمی نه‌تنها محتوای به‌روز و تخصصی دانش ابری را به زبان فارسی ارائه می‌دهیم، بلکه این دانش از دل تجربه این شرکت و ارتباط بی‌وقفه‌اش با دانش جهانی در حوزه ابری بیرون آمده است.»

درواقع به گفته رحمانی، آروان‌کلاد می‌خواهد از مسیر آروان‌آکادمی، دانش و تجربه‌ی انباشته‌ای را که در حوزه ابری در شرکت دارد، انتقال و به علاقه‌مندان آموزش دهد.

چرایی چهارم؛ آموزش در راستای موقعیت شغلی

کسانی که دوره‌های آموزشی را حتی در دانشگاه‌های برتر کشور می‌گذرانند، چقدر آمادگی ورود به موقعیت‌های شغلی را به‌صورت جدی دارند؟ این سؤالی است که بحث‌های متعددی را شکل می‌دهد؛ از قدیمی و کاربردی نبودن آموزش در دانشگاه‌ها گرفته تا ارائه آموزش‌هایی در فضای مجازی که نمی‌توانند افراد را برای ورود به دنیای کسب‌و‌کار آماده کنند و بیشتر روی مباحث نظری تمرکز دارند. آروان‌آکادمی معتقد است، با درک این ضعف‌ها و فاصله‌ها، محتوایی ارائه می‌دهد که کاملاً متناسب با موقعیت‌های شغلی در حوزه دانش ابری است.

رحمانی درباره این آموزش‌ها که قرار است در سه سطح پایه، حرفه‌ای و تخصصی در اختیار افراد علاقه‌مند به یادگیری در حوزه دانش ابری قرار گیرد، می‌گوید:«چیزی که آروان‌آکادمی برای آن حساسیت ویژه‌ای قائل شده این است که اولاً از اساتید مجرب و حرفه‌ای درخصوص این آموزش‌ها کمک بگیرد و ثانیاً آموزش‌ها به‌گونه‌ای باشد که با نیاز بازار کار هماهنگی داشته باشد. اساساً بر شاخص‌های تولید ویدئوهای منتشرشده از سرفصل‌های تخصصی گرفته تا مراحل اجرا و ضبط نظارت سختگیرانه‌ای داریم و در این مورد از استانداردهای روز دنیا تبعیت می‌کنیم.»

همان‌طور که گفته شد، تمرکز این وب‌سایت بر ارائه آموزش در حوزه دانش ابری است. رحمانی در پاسخ به این سؤال که آیا ممکن است در آینده آموزش در حوزه‌های دیگر نیز روی این پلتفرم قرار بگیرد، می‌گوید: «ما در حوزه دانش ابری متخصص هستیم و ادعا می‌کنیم که در این زمینه جزو بهترین‌ها هستیم. بنابراین هر آموزشی که در راستای این تخصص باشد، ارائه می‌دهیم، اما به حوزه‌های دیگر وارد نمی‌شویم. البته این را در نظر گرفته‌ایم که باتوجه به مسیرهای شغلی و مسیرهای رشد، یکسری دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت تعریف کنیم که به گسترش دانش افراد در این حوزه کمک کند. در اصل این دوره‌های جانبی، تکمیل‌کننده مسیرهای آموزشی دانش ابری هستند که پیش‌تر تعریف کرده‌ایم.»

آروان‌کلاد Shell ابری رایگان نیز در اختیار افراد قرار می‌دهد تا بتوانند بدون پرداخت هزینه و در محیطی ساده و یکپارچه با محصولات مختلف ابری کار کنند و با انجام تمرین‌های متنوع، مهارت‌های خود را بهبود بخشند.

رحمانی در این باره توضیح می‌دهد: «کلاس‌های آموزشی ما، ویدئوهای ضبط‌شده‌ای هستند که در آن کلاس‌ها تمرین‌هایی هم به افراد داده می‌شود. به هر حال کل این مسیر 700 ساعت تمرین نیاز دارد. شل ابری یکی از محصولات آروان‌کلاد است که با ارائه محیطی آماده برای توسعه و ابزارهای متعدد برنامه نویسی و زیرساختی برای developer‌ها و sre‌ها کمک می‌کند در کمترین زمان کار خود را شروع کنند. شل ابری در فرآیند آموزش نیز به افراد کمک می‌کند تا تمرین‌های خود را در محیطی ایزوله، موقت و از پیش تنظیم‌شده انجام دهند. در راستای تکمیل دوره‌های آموزشی، هرازگاهی دوره‌های آنلاین و رفع اشکال نیز تعریف می‌کنیم و با فناپ کمپس در این زمینه همکاری داریم.»

چرایی پنجم؛ توجه به مسئولیت اجتماعی

شاید - و اگر اصولی انجام شود - کاشتن درخت و توجه به محیط‌زیست یا انجام اقداماتی در راستای کاهش معضلات اجتماعی بتواند در فعالیت شرکت‌ها در راستای مسئولیت اجتماعی تعریف شود، اما احتمالاً اثراتی پایدار نخواهد داشت. فاصله میان فعالیت تخصصی شرکت‌ها و این دست اقدامات معمولاً سبب می‌شوند، با وجود صرف هزینه‌های بسیار،

فعالیت‌ها ابتر بمانند و به‌شکل مقطعی دنبال شوند. اما چنانچه مسئولیت اجتماعی همگام با تخصص و توانمندی آن شرکت تعریف شود، نتایجی پایدار به‌بار خواهد آورد.  

برگزاری دوره‌های آموزشی در حوزه دانش ابری، دقیقاً در مسیر حرکت و اهداف آروان‌کلاد قرار دارد و به همین دلیل آروان‌آکادمی ذیل مسئولیت اجتماعی این شرکت تعریف می‌شود. بر همین اساس، تمام دوره‌های آروان‌آکادمی رایگان هستند.

طبق گزارش اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU)، نرخ نفوذ اینترنت در ایران در سال 2020، حدود 84 درصد بوده که نشان‌دهنده افزایش دسترسی به اینترنت و زیرساخت‌های دیجیتال است. با وجود اینکه اینترنت در سال‌های اخیر با فیلترینگ گسترده، کاهش سرعت و اختلال همراه بوده، اما همچنان دسترسی به این امکان در بیشتر نقاط کشور می‌تواند به گسترش دسترسی به آموزش‌های آنلاین باکیفیت کمک کند. آموزش‌های آنلاین از این حیث که محدودیت‌های جغرافیایی و جنسیتی را کنار می‌زنند، می‌توانند در ارتقای سطح عدالت آموزشی در کشور راهگشا باشند. درواقع به‌نظر می‌رسد ظرفیت اینترنت، می‌تواند در برابر محدودیت آموزشی بایستد. ظرفیتی که آروان‌آکادمی از آن بهره برده است. ولی از آنجا که آروان‌کلاد آموزش را جزئی از مسئولیت اجتماعی خود می‌داند و هدفش از این کار گسترش دانش ابری در کشور و توانمندسازی افراد در این حوزه است و نه درآمدزایی، تصمیم گرفت این دوره‌ها را به‌صورت رایگان و آنلاین در اختیار افراد قرار دهد.»

در سال‌های اخیر، کاهش قدرت خرید مردم سبب شده سهم آموزش در سبد مصرف خانوار با کاهش شدید مواجه شود. براساس گزارش اکو ایران، سقوط این سهم در راستای کاهش سهم تمام اقلام غیرخوراکی و خدمات (به‌جز مسکن، لوازم خانگی و تعمیرات آن) روی داده است. این گزارش نشان می‌دهد درحالی‌که در سال 1395، سهم آموزش از سبد مصرف خانوار حدود 3 درصد بوده، در سال 1400 به کمتر از 2 درصد رسیده است. باتوجه به رشد 143درصدی قیمت سبد مصرفی خانوار از سال 1400 تا 1403، احتمالاً در حال حاضر سهم آموزش از این هم کمتر شده باشد. به همین سبب گسترش آموزش رایگان باکیفیت می‌تواند اقدام مهمی در جهت دستیابی به عدالت آموزشی باشد.

چرایی ششم؛ آموزش به سود اکوسیستم

نگاهی به تعداد افرادی که در آروان‌آکادمی در بازه زمانی کوتاه شش‌ماهه ثبت‌نام کرده‌اند و درصد قابل توجهی که با جدیت این آموزش‌ها را دنبال می‌کنند، نشان می‌دهد جامعه نیز مشتاق یادگیری است.

از طرفی پای درد‌دل مدیران عامل کسب‌و‌کارهای بزرگ و کوچک که بنشینید، حتماً یکی از دشواری‌های‌شان که به‌مرور وضعیتی بحرانی‌تر نیز پیدا می‌کند، یافتن نیروی متخصص در جایگاه‌های شغلی گوناگون است. هرچه این کسب‌و‌کارها به لبه تکنولوژی نزدیک‌تر باشند، درک بیشتری از این بحران دارند. به همین دلیل، آماده‌سازی افراد علاقه‌مند برای قرار گرفتن در جایگاه‌های شغلی به‌واسطه آموزش استاندارد می‌تواند به حل بحران این کسب‌و‌کارها یاری رساند. شاید متخصصانی که در آروان‌آکادمی یا در برنامه‌های مشابه پرورش می‌یابند، هیچ‌گاه در این شرکت‌ها کار نکنند، اما افزایش تعداد متخصصان به قدرتمند شدن اکوسیستم نوآور و فناور در کشور می‌انجامد و افزایش ظرفیت این اکوسیستم هم به سود شرکت‌ها خواهد بود، هم به سود جامعه‌ای که کاربر نهایی محصولات و خدمات این شرکت‌ها به‌حساب می‌آید.