خاورمیانه ۲۰۲۴

آریا صدیقی

خبرنگار گروه بین‌الملل

با توجه به اینکه جنگ غزه و تاثیرات منطقه‌ای آن بر پوشش خبری، مجامع بین‌المللی و بحث‌های سیاستی در مورد خاورمیانه در چند ماه گذشته تسلط یافته، خیلی‌ها ممکن است فراموش کنند که چند سال گذشته، روند غالبی که منطقه را شکل می‌داد، یک تغییر گسترده‌تر به سمت تنش‌زدایی، نزدیک شدن و عادی‌سازی روابط میان کشورهای مختلف بود. بازیگران منطقه‌ای تا حدی به دلیل درک گسترده از دورشدن فزاینده ایالات متحده از خاورمیانه و افزایش غیرقابل اعتماد بودن واشنگتن، گام‌هایی برای رفع نگرانی‌های خود برداشتند. توافق عادی‌سازی ماه مارس سال ۲۰۲۳ بین عربستان و ایران که رقبای دیرینه منطقه‌ای هستند، شاید واضح‌ترین مثال برای این موضوع باشد. با این حال، این روند همچنین در نزدیکی ترکیه به عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و اسرائیل نیز مشهود بود. فشار بحث‌برانگیز برخی از کشورهای عربی برای بازگرداندن بشار اسد به اتحادیه عرب و گفت‌وگوهای جاری بین عربستان سعودی و حوثی‌های مورد حمایت ایران در یمن نیز نمونه‌های دیگری از این روند هستند. در عین حال، در بیشتر سال ۲۰۲۳، تداوم تنش‌ها بین برخی بازیگران کلیدی موجب شده بود که یک روند متقابل قوی نیز وجود داشته باشد. جنگ‌های داخلی در یمن، لیبی و سوریه ادامه یافت اما وضعیت‌شان در همان حد باقی ماند. درگیری جدیدی در سودان در اواسط آوریل آغاز شد و نیروهای مسلح سودان در مقابل نیروهای پشتیبانی سریع قرار گرفتند. جنگ داخلی در این کشور کلیدی شمال شرق آفریقا، تا به امروز بیش از ۱۲۰۰۰ کشته و ۶ میلیون و ۶۰۰ هزار آواره در داخل سودان و خارج از مرزهای این کشور بر جای گذاشته است. علاوه بر این، جنگ روسیه علیه اوکراین همچنان بر خاورمیانه و شمال آفریقا، به‌ویژه از نظر امنیت غذایی منطقه تأثیر می‌گذارد. قفقاز جنوبی نیز شاهد جنگی مجدد بود و جمهوری‌آذربایجان در ماه سپتامبر پس از یک محاصره چندماهه، قره‌باغ را در یک عملیات نظامی بازپس گرفت. این اقدامی است که احتمالاً نفوذ آنکارا، متحد نزدیک باکو را در منطقه تثبیت خواهد کرد و مسکو و ایران را به دردسر خواهد انداخت. اما حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر و جنگ متعاقب آن در غزه، علامت سوال‌های بزرگی را در مورد آینده خاورمیانه و در واقع سیاست ایالات متحده در قبال منطقه به‌طور گسترده‌تر ایجاد کرده است. درحالی‌که مشخص نیست سال جدید چه با خود خواهد داشت اما بعید به نظر می‌رسد که سال ۲۰۲۴ سالی آرام‌تر از سال ۲۰۲۳ باشد.

 

تاثیردرازمدت جنگ اسرائیل و حماس بر تحولات ۲۰۲۴

پل سالم/ رئیس و مدیرعامل انستیتو خاورمیانه

قبل از 7 اکتبر، منطقه به سمت تنش‌زدایی، عادی‌سازی و اولویت قرار دادن اقتصاد حرکت می‌کرد. امروز، درگیری اسرائیل و فلسطین به شدت در جریان است و همزمان، درگیری بین ایران و نیروهای مورد حمایتش از یک‌سو و ایالات متحده از سوی دیگر نیز تشدید شده است. چگونگی پایان دادن به جنگ غزه و آنچه پس از این جنگ رخ می‌دهد، تأثیر عمیقی بر روند تحولات منطقه در سال 2024 خواهد داشت. اگر جنگ با اشغال مجدد غزه توسط اسرائیل و گسترش سریع شهرک‌سازی‌ها در کرانه باختری به پایان برسد، روند عادی‌سازی بیشتر روابط کشورهای عربی با اسرائیل کند خواهد شد و افکار عمومی جهان عرب علیه این عادی‌سازی تثبیت خواهد شد. در عین حال، ایالات متحده در روابط منطقه‌ای خود با موانعی مواجه خواهد شد. ایران و گروه‌های مورد حمایتش و نیز گروه‌های افراطی سنی تندرو از این قطب‌بندی سود خواهند برد و طرفدار و نفوذ بیشتری به دست خواهند آورد. از سوی دیگر، اگر جنگ با یک تلاش صلح‌آمیز قوی به رهبری ایالات متحده به شمول بازیگران کلیدی جهانی و منطقه‌ای دنبال شود، منطقه می‌تواند در جهت مثبت‌تری قرار گیرد و رادیکال‌ها و خرابکاران در حاشیه قرار گیرند. در سطح ملی، به‌رغم سازماندهی انتخابات ملی - عمدتاً ساختگی - در مصر (دسامبر 2023)، تونس، الجزایر و ایران، تغییرات سیاسی کمی قابل انتظار است. در سال 2024 باید اسرائیل را به دقت زیر نظر داشته باشیم. بنیامین نتانیاهو و دولت راست افراطی او بعید است در سال 2024 در قدرت باقی بمانند. در ایران نیز مسائل زیادی در ساخت قدرت ممکن است رخ دهد.

از نظر اقتصادی، منطقه در شرایط فرازونشیب باقی خواهد ماند. صندوق بین‌المللی پول نرخ رشد کلی تولید ناخالص داخلی در خاورمیانه را 4/3درصد تخمین می‌زند که نسبت به عدد 2 در سال 2023 افزایش یافته است، اما نابرابری‌های اقتصادی و فاصله درآمدی زیاد بین کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس در رأس هرم و همسایگان نزدیکش مانند یمن یا سوریه باقی خواهد ماند. در این بین، کشورهایی که درآمد متوسط دارند، برای کاهش بیکاری و تورم تلاش خواهند کرد درحالی‌که بار بدهی‌های زیادی را به دوش می‌کشند. مصر و اردن، به‌طور ویژه، با ترکیبی از چالش‌های اجتماعی-اقتصادی و سیاسی مواجه خواهند شد. وقتی صحبت از جنگ‌های داخلی جاری در منطقه به میان می‌آید، لیبی، سوریه و یمن ممکن است تا حد زیادی در همین شرایط باقی بمانند، اما درگیری در سودان همچنان بدتر خواهد شد. در کنار تلاش‌های مهم برای مقابله با اثرات مناقشه اسرائیل و فلسطین توسط دیپلماسی قوی و جسورانه، تلاش‌ها برای کاهش تنش یا پایان دادن به چهار جنگ داخلی فوق‌الذکر نیز باید مضاعف شود.

 

اثر رقابت‌های حزبی بر سیاست خاورمیانه‌ای واشنگتن

برایان کاتولیس/ معاون سیاستگذاری

نگاهی گذرا به سال 2023، نشان می‌دهد که چالش‌های ایالات متحده در خاورمیانه بزرگ، اصلاً کم نخواهند شد: جنگ فعال و مداوم بین اسرائیل و حماس در نوار غزه، چالش‌های مزمن امنیت انسانی که ساختارهای دولتی منطقه را تحت فشار قرار داده است و تهدیدهای مداوم هم از سوی ایران و نیروهای مورد حمایتش و همچنین شبکه‌های تروریستی مانند بقایای داعش و غیره، از جمله چالش‌های آمریکا در سال 2024 خواهند بود. اما برخی از بزرگترین چالش‌های سیاست خارجی ایالات متحده در خاورمیانه در سال جدید ممکن است از داخل نشأت بگیرد. وقتی صحبت از پیشبرد استراتژی منسجم در منطقه در سه جبهه مهم در میان است، دستگاه سیاست و نظام سیاسی آمریکا ممکن است به یکی از بدترین دشمنان خودش تبدیل شود. نخست اینکه، دولت بایدن در دستگاه امنیت ملی خود با چالش‌های بزرگی در زمینه پهنای باند عملیاتی مواجه است. همراه با فقدان تمرکز استراتژیک و نبود اولویت‌های روشن در سیاست خارجی کلی آمریکا، این امر می‌تواند توانایی این کشور را برای پیشبرد استراتژی تعامل‌ در سراسر خاورمیانه بزرگ مختل کند. جنگ روسیه علیه اوکراین و اقدامات چین در آسیا و سراسر جهان همچنان زمان و توجه زیادی را به خود اختصاص خواهد داد. دوم، انگیزه اساسی دولت بایدن برای اجتناب از اتخاذ یک موضع پیشگیرانه‌تر در رویکردهای دیپلماتیک و نظامی در سراسر خاورمیانه است که تا حدی ناشی از محدودیت‌های پهنای باند است و این امر ممکن است درگیری‌هایی مانند جنگ اسرائیل و حماس را طولانی کند. همچنین این امر می‌تواند در کوتاه‌مدت فرصت‌ها را برای پیشبرد برخی از گام‌های تعامل فعال‌تری که دولت بایدن پیش از ۷ اکتبر دنبال می‌کرد، از جمله گسترش کار مجمع نقف، احتمال عادی‌سازی بین عربستان سعودی و اسرائیل و برداشتن گام‌هایی در جهت اجرای مفاهیمی مانند کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا را متوقف کند. در نهایت، سال 2024 سال انتخابات در آمریکا است و رقابت در انتخابات ریاست‌جمهوری، همراه با رقابت برای کرسی‌های کنگره و سنا در ماه نوامبر، باعث ایجاد خصومت‌های حزبی در مورد همه موضوعات، از جمله خط مشی آمریکا در خاورمیانه خواهد شد. انگیزه تبدیل شدن سیاست خارجی ایالات متحده به موضوعی جناحی در سیاست داخلی آمریکا همچنان قوی است. در واقع ممکن است به دلیل اختلافات درون‌حزبی شدید بین جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها در مورد برخی از مسائل سیاست خاورمیانه‌ای آمریکا، دشمنی‌ها پیچیده‌تر شود. صداهای متفاوتی که در این بحث سیاسی پیچیده ظاهر می‌شوند، پیام‌های متفاوتی را به دوستان و دشمنان خاورمیانه ارسال خواهند کرد و ترس از نوسان پاندول در قدرت آمریکا تا سال 2025 ممکن است بازیگران کلیدی در منطقه را تشویق کند تا بر روی این روند قمار کنند.

 

چشم‌انداز اقتصادی رو به افول در شامات

شاهرخ فردوست/ پژوهشگر غیرمقیم

صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی در چشم‌انداز اکتبر سال 2023 خود برای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، کاهش شدید رشد اقتصادی سالانه این منطقه را پیش‌بینی کرده‌اند که از نزدیک به 6 درصد در سال 2022 به 2 درصد کاهش می‌یابد. این کاهش رشد، در نتیجه کاهش تولید نفت در برخی از کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس برای جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت نفت، رخ داده است. هر دو مؤسسه پیش‌بینی می‌کنند، رشد تولید ناخالص داخلی در سال 2024 بسیار کمتر از سطح 2022 باقی می‌ماند و به 5/3درصد افزایش می‌یابد که عمدتاً ناشی از فعالیت‌های اقتصادی غیرنفتی است. جنگ غزه بر رشد اقتصادی و شرایط مالی چندین کشور تأثیر منفی می‌گذارد و چشم‌انداز اقتصادی منطقه را برای سال 2024 به میزان قابل‌توجهی تیره خواهد کرد. یادداشت اخیر صندوق بین‌المللی پول نشان داد که صندوق پیش‌بینی رشد خود را برای شامات کاهش داده و اضافه می‌کند که یک درگیری گسترده در مقیاس بزرگ احتمالاً شامل چندین کشور است، احتمالاً یک چالش اقتصادی بزرگ برای کل منطقه در سال 2024 و پس از آن خواهد داشت. اقتصاد کشورها و مناطقی که مستقیماً در جنگ درگیر هستند - اسرائیل و کرانه باختری و غزه - در حال حاضر به شدت آسیب دیده‌‌اند. گزارش اخیر برنامه توسعه سازمان ملل متحد نشان می‌دهد، اگر این جنگ سه ماه طول بکشد، مجموع تولید ناخالص داخلی کرانه باختری و غزه احتمالاً بیش از 12 درصد کاهش یافته و تعداد افراد فقیر ممکن است تا 45 درصد افزایش یابد. با توجه به اینکه نیمی از خانه‌ها در غزه ویران شده‌اند، سه‌چهارم جمعیت این منطقه آواره و بیش از 20 هزار نفر از ساکنان آن کشته شده‌اند، تأثیر اقتصادی بر غزه احتمالاً از 50 درصد کاهش تولید ناخالص داخلی فراتر رفته است. کل جمعیت غزه با یک فاجعه انسانی روبه‌رو است. پیش‌بینی می‌شود که اگر درگیری به سطح منطقه افزایش پیدا نکند، رشد اقتصادی اسرائیل تا حدودی کاهش می‌یابد که عمدتاً در نتیجه کاهش تقاضا در بخش خصوصی، رکود سرمایه‌گذاری و گردشگری است.

اقتصاد جهانی نسبت به اوایل دهه 1970 در موقعیت بهتری برای جذب شوک بزرگ قیمت نفت قرار دارد. اما گسترش جنگ اسرائیل و حماس می‌تواند منجر به کاهش قابل توجه (البته موقت) عرضه نفت و گاز از سوی  یک یا چند تولیدکننده در منطقه شود. انسداد موقت کانال سوئز یا تنگه هرمز یا آسیب به تاسیسات انرژی می‌تواند تولید ناخالص داخلی تولیدکنندگان عمده نفت و گاز در منطقه را به میزان قابل‌توجهی کاهش داده و عواقب سختی برای اقتصاد جهانی داشته باشد. حتی کاهش موقت عرضه نفت و گاز می‌تواند منجر به افزایش شدید قیمت انرژی شود. چنین افزایش‌هایی که در کنار اختلالات عرضه انرژی و مواد غذایی ناشی از تهاجم روسیه به اوکراین در سال 2022 رخ می‌دهد، می‌تواند بازارهای جهانی کالاها را مختل کند. براساس آخرین چشم‌انداز بانک جهانی، این اختلال در مقایسه با تحریم نفتی اعراب در سال 1973 می‌تواند عرضه جهانی نفت را 6 تا 8 میلیون بشکه در روز کاهش دهد و در ابتدا قیمت‌ها را 56 تا 75 درصد (به 140 تا 157 دلار در هر بشکه) افزایش دهد.

 

تأثیر جنگ غزه بر سیاست داخلی و روابط منطقه‌ای

نمرود گورن/ کارشناس ارشد در امور اسرائیل

سال 2023 پس از استقرار راست‌گراترین کابینه در تاریخ اسرائیل، چشم‌اندازی تلخ برای اسرائیل داشت. انتظارات برای تشدید تنش میان اسرائیل و فلسطین، عقب‌گرد دموکراسی و کاهش سرعت روابط اسرائیل و اعراب، همگی به واقعیت پیوسته‌اند. سال 2024 نیز در شرایط دشواری آغاز خواهد شد، زیرا اسرائیل به روند بازسازی خود پس از حمله تروریستی وحشیانه حماس در 7 اکتبر ادامه می‌دهد، درحالی‌که در بحبوحه جنگ در غزه قرار دارد.

نگاه به آینده، نشان می‌دهد که سناریوها متفاوت خواهد بود. مارپیچ نزولی تحولات ممکن است ادامه یابد، اما واقعیت تلخ کنونی فرصت‌های جدیدی را برای مسیری متفاوت در داخل اسرائیل، با فلسطینی‌ها و در منطقه‌ ایجاد می‌کند. هر سناریویی که در نهایت محقق شود، تأثیر بلندمدتی بر رفاه، هویت ملی و روابط خارجی اسرائیل خواهد داشت. عوامل کلیدی که مسیر اسرائیل را شکل می‌دهد، سرنوشت جنگ غزه و پیامدهای آن، تحولات احتمالی در سیاست داخلی و تحول روابط با کشورهای عربی است. تحولات جهانی نیز نقش کلیدی ایفا خواهند کرد، به‌ویژه در پیش و پس از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در ماه نوامبر. جنگ غزه احتمالاً با آغاز سال 2024 همچنان در مرحله نبرد شدید خود قرار خواهد داشت. اهداف اسرائیل شامل اطمینان از عدم حکومت حماس بر نوار غزه و از بین بردن تهدید امنیتی و همچنین آزادی گروگان‌ها است. اگر اسرائیل در دستیابی به این اهداف موفق شود، احتمالاً یک مرحله گذار آغاز خواهد شد. بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی - در هماهنگی با اسرائیل - تلاش خواهند کرد تا روشی را ایجاد کنند که امکان اداره و بازسازی نوار غزه، احیای تشکیلات خودگردان فلسطین و بازگشت آن به غزه را فراهم کند. اگر اسرائیل در دستیابی به اهداف اصلی خود موفق نشود، در بحبوحه بی‌ثباتی منطقه‌ای و خطر تشدید بیشتر تنش، احتمالاً جنگ، هرچند با شدت‌ متفاوت، ادامه خواهد یافت. اسرائیل احتمالاً شاهد تحولات سیاست داخلی نیز خواهد بود. افکار عمومی پیش از 7 اکتبر با افزایش نارضایتی از دولت نتانیاهو به دلیل تلاش‌هایش برای بازنگری در قوانین قوه قضائیه در حال تغییر بود. پس از 7 اکتبر، این خشم تشدید شد و اکثریت بزرگی از اسرائیلی‌ها اکنون از بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر می‌خواهند تا استعفا دهد. جنگ ذهنیت افکار عمومی اسرائیل را بیشتر به سمت راست تغییر داده و در عین حال اشتیاق به رهبری میانه‌رو و مسئولانه‌تر را ایجاد کرده است. احتمالاً پیکربندی‌ها و رهبران سیاسی جدید چه در جناح چپ و چه در جناح راست ظهور خواهند کرد. رقبای سیاسی، خود را در اهدافی نظیر برکناری نتانیاهو، مقابله با احزاب راست افراطی، بازگرداندن اسرائیل به مسیر اصلی، ایجاد فرصت‌های جدید برای همکاری و احتمالاً ایجاد اتحادهای غیرمنتظره متحد خواهند یافت. در سطح منطقه‌ای، جنگ غزه تاکنون بر انعطاف‌پذیری روابط اسرائیل با کشورهای عربی که با آنها توافق‌نامه‌های صلح و عادی‌سازی امضا کرده است، تاثیر گذاشته است. در سال 2024، اسرائیل مجبور است توجه ویژه‌ای به روابط راهبردی خود با مصر و اردن داشته باشد. اسرائیل احتمالاً تلاش خواهد کرد تا همکاری با امارات متحده عربی و بحرین را تقویت کرده و به پیشرفت تدریجی روابطش با عربستان سعودی ادامه داده و با قطر در میانجیگری در خصوص آزادی گروگان‌ها تعامل کند. به‌طور خاص، با توجه به روابط نزدیک قطر با حماس، اسرائیل امیدوار است شاهد مشارکت بیشتر امارات و عربستان در شکل دادن به آینده غزه و رهبری فلسطین باشد.

 

چشم‌انداز تیره برای فلسطینی‌ها

 خالد الگیندی/ مدیر برنامه فلسطین

چشم‌انداز وضعیت فلسطین و فلسطینی‌ها هرگز تا این حد تیره و تار نبوده است و این شرایط در سال 2024 هم ادامه خواهد داشت؛ حمله اسرائیل به غزه، که اکنون وارد سومین ماه خود شده و هیچ نشانه‌ای از پایان یافتن نشان نمی‌دهد و در حال حاضر مرگبارترین رویداد و بزرگترین آوارگی اجباری فلسطینیان در تاریخ است. در این جنگ بیش از 20 هزار نفر کشته شده‌اند که اکثر آنها غیرنظامی از جمله 7200 کودک هستند. 8/1میلیون نفر از جمعیت 3/2میلیونی غزه به واسطه خشونت‌های جنگ، آواره شده‌‌اند. این جنگ منجر به تخریب بیشتر زیرساخت‌های غیرنظامی و خانه‌های فلسطینی‌ها شده است. در همین حال، قطع آب، غذا، سوخت و تجهیزات پزشکی توسط اسرائیل برای مردم غزه، همراه با فروپاشی سیستم مراقبت‌های بهداشتی، باعث شده که مقامات سازمان ملل شرایط غزه را یک «فاجعه انسانی بزرگ» توصیف کنند.

فلسطینی‌ها در کرانه باختری اشغالی نیز با خشونت‌های بی‌سابقه و فزاینده‌ای از سوی ارتش اسرائیل و شهرک‌نشینان افراطی یهودی مواجه هستند. از 7 اکتبر، حملات ارتش اسرائیل و روند دستگیری‌های گسترده در سراسر کرانه باختری تشدید شده است و همین مسئله منجر به کشته شدن 265 فلسطینی و دستگیری بیش از 3000 نفر شده است. بر اثر حملات شهرک‌نشینان اسرائیلی دست‌کم 9 فلسطینی کشته و بیش از هزار فلسطینی مجبور به ترک خانه‌های خود در کرانه باختری شده‌‌اند. حمله اسرائیل به غزه و خشونت‌های ارتش اسرائیل و شهرک‌نشینان در کرانه باختری، احتمالاً در سال 2024 ادامه خواهد یافت. اسرائیل وعده داده که جنگ را حداقل برای چندین هفته دیگر ادامه دهد. با تصمیم دولت بایدن در 8 دسامبر مبنی بر وتوی قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد که خواستار آتش‌بس فوری بشردوستانه شده بود، اسرائیل قادر است که جنگ را همچنان ادامه دهد. چندین هفته دیگر بمباران، همراه با گسترش بیماری و گرسنگی، می‌تواند به‌عنوان بدترین سناریو، تعداد زیادی از ساکنان غزه را مجبور به عبور از مرز و ورود به مصر کند. این تحولی است که با تمایلات بنیامین نتانیاهو هم‌راستا است. این جابه‌جایی دسته‌جمعی فلسطینی‌ها به خارج از سرزمین‌شان لایه جدیدی به مناقشه اسرائیل و فلسطین می‌افزاید که احتمالاً منجر به بروز چندین دهه خشونت و بی‌ثباتی خواهد شد و امیدها برای حل‌وفصل صلح‌آمیز بحران را از بین می‌برد.

در هر صورت، جنگ اسرائیل علیه غزه بعید است که حماس را از بین ببرد یا به‌طور کامل توانایی‌های نظامی‌اش را خنثی کند. حتی پس از پایان بمباران کنونی و خاتمه یافتن عملیات زمینی در غزه. جنگ احتمالاً وارد مرحله جدیدی از شورش طولانی‌مدت و سطح پایین بین نیروهای اسرائیلی و گروه‌های مسلح فلسطینی خواهد شد که تلاش‌های امدادی بشردوستانه را پیچیده کرده و احتمالاً تلاش‌ها برای بازسازی بین‌المللی غزه و بازگشت تشکیلات خودگردان به غزه را از مسیر خود خارج می‌کند. علاوه بر این، ویرانی‌های انسانی و فیزیکی وارد شده به غزه، سال‌ها و بلکه دهه‌ها طول می‌کشد تا از بین برود. درحالی‌که پیامدهای سیاسی آن احتمالاً برای نسل‌ها باقی خواهد ماند. درحالی‌که تشکیلات خودگردان در حال حاضر در وضعیت فروپاشی قرار دارد، فاجعه‌ای که در غزه در حال رخ دادن است و سرکوب فزاینده فلسطینی‌ها در کرانه باختری بر ناتوانی فزاینده رهبری کنونی فلسطین می‌افزاید. به‌طور خلاصه، فلسطینی‌ها در سال 2024 در شرایط آسیب‌های جمعی بی‌نظیر، تحولات سیاسی و فقدان رهبری قرار دارند.

 

بحران لبنان در حال افزایش است

 فادی نیکلاس نصار/  مدیر برنامه لبنان

برای نزدیک به پنج سال، لبنان از بحران‌های همزمان رنج برده است. در سال 2019، این کشور دچار بدترین سقوط مالی و اقتصادی در تاریخ خود و همچنین یک خیزش اجتماعی و سیاسی گسترده شد. لبنان در سال 2020، با گسترش اپیدمی جهانی کووید 19 و انفجار ویرانگر بندر بیروت، مواجه شد. در سال‌های بعد، کشوری که زمانی شادی زندگی در آن زبانزد بود، در سیاه‌چال ناامیدی فرو افتاد. اکثریت قریب به اتفاق مردم لبنان در فقر فرو رفتند و با دسترسی محدود به خدمات عمومی اولیه مانند برق و آب سالم زندگی می‌کنند. در یک سال گذشته شاهد این بودیم که لبنان تنها با یک دولت موقت و بدون رئیس‌جمهور، رئیس بانک مرکزی و رئیس ارتش، شرایط اضطراری ملی را پشت سر گذاشته است. حالا جنگ غزه و سرریز سریع آن به لبنان، یک بحران جدید دیگر را به مصیبت‌های طاقت‌فرسای این کشور اضافه کرده است. این جنگ خطر یک درگیری فعال و تمام‌عیار با اسرائیل را پیش روی لبنان قرار داده است. در سال 2024 احتمالاً لبنان به مرحله ویرانگرتر بحران نزدیک می‌شود و این مرحله رنج بیشتری را برای لبنان به همراه خواهد داشت.

پیش‌بینی جنگ‌ها کار بسیار سختی است. شروع جنگ آسان است و پایان دادن به آن بسیار دشوار. خطر یک جنگ تمام‌عیار بین حزب‌الله و اسرائیل همچنان بالاست و خویشتن‌داری نسبی که تاکنون مانع از وقوع چنین جنگی شده، نباید کسی را به اشتباه بیاندازد. هدف اخیر وزیر دفاع اسرائیل برای تضمین عقب‌نشینی کامل حزب‌الله از رودخانه لیتانی از طریق دیپلماسی یا زور، نشانه‌ای مهم از این واقعیت است که درگیری‌های جاری ممکن است به‌رغم «قوانین تعامل شکننده اما نامعین» به یک جنگ تمام‌عیار تبدیل شود. احتمال درگیری تمام‌عیار، چه به واسطه اثرات مستقیم جنگ در غزه و چه در آینده، در صورتی که لبنان به‌طور کامل به یک کشور شکست‌خورده تبدیل شود، موضوعی حیاتی برای صلح و امنیت بین‌المللی است.

از آنجایی که لبنان بحران جدیدی را به بحران‌های قبلی خود افزوده است، شواهد کمی وجود دارد که ثابت کند پیشرفت و توانایی این کشور در مدیریت هر یک از این بحران‌ها، قابل‌توجه است.  بدون حل و فصل بحران اقتصادی، بدون مدیریت بحران و در فقدان واکنش متناسب به اثرات انفجار بندر بیروت و قربانیان خشونت سیاسی در این کشور، همچنان هیچ طرح اصلاحی معتبری در لبنان دیده نمی‌شود. در نتیجه، لبنان بیشتر به سمت بی‌قانونی حرکت کرده و به‌عنوان پناهگاه فراریان از چنگال عدالت و تبدیل شدن به یک دولت مافیایی-شبه‌نظامی مطرح خواهد شد. در چنین شرایطی وضعیت می‌تواند از این هم بدتر شود.  یقیناً ورود به هر جنگی با اسرائیل فاجعه‌بار خواهد بود. 

وضعیت دشوار مصر در سال ۲۰۲۴

 مریت مبروک/ مدیر برنامه مصر

پیش‌بینی آینده در بهترین حالت غیرقابل اعتماد و در بدترین حالت گمراه‌کننده است. در مورد مصر، هر امیدی برای پیش‌بینی دقیق وضعیت این کشور در یک سال آینده، درست از روزی که روسیه دوباره به اوکراین حمله کرد، از بین رفت. در آن زمان، اقتصاد مصر به تدریح تحت فشار قرار گرفت اگرچه جنگ به ظاهر از مصر دور بود، اما نقص‌های جدی در اقتصاد این کشور که پیشتر به واسطه پس‌لرزه‌های همه‌گیری کووید-19 ایجاد شده بود را آشکار کرد. مصر بزرگترین واردکننده غلات جهان است و 80 درصد نیازش به غلات را از روسیه و اوکراین وارد می‌کند. این جنگ عرضه غلات به مصر را مختل کرد و قیمت غلات را به میزان 1/33درصد افزایش داده و تقریباً 2میلیارد دلار به بودجه 2/3میلیارد دلاری یارانه غلات مصر اضافه کرد و قاهره را مجبور کرد تا از ذخایر ارز خارجی خود بیشتر استفاده کند تا این کسری را جبران کند. جنگ روسیه و اوکراین اتکای مصر به سرمایه را آشکار کرد و این کشور به‌سرعت به سراغ بازارهای امن‌تر و توسعه‌یافته‌تر حرکت کرد. وام 3 میلیارد دلاری صندوق بین‌المللی پول که چهارمین وامی است که در شش سال گذشته به مصر داده می‌شود، اثر پنی‌سیلین‌وار مورد انتظار را نداشته است. دلیل اصلی این است که این وام مشروط به شناور شدن نرخ ارز و کاهش شدید نقش دولت در اقتصاد مصر بوده است. پس از چندین کاهش شدید ارزش پول ملی، پوند مصر دیگر نمی‌تواند بیش از این کاهش داشته باشد. تورم مصر در سپتامبر سال 2023 به بالاترین حد خود یعنی 38 درصد رسید و بار بزرگی را بر دوش جمعیتی که تقریباً 30 درصدش زیر خط فقر زندگی می‌کنند، گذاشت. افزایش محدودیت‌های دسترسی به ارز منجر به احتکار و ایجاد یک سیستم مبادله دلاری موازی و غیررسمی در این کشور شد. مصر مجبور است برای افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، سخت تلاش کند. به احتمال زیاد اوضاع مصر، قبل از اینکه بهتر شود، بدتر خواهد شد و بعید است تا قبل از سه‌ماهه سوم سال 2024 بهبود یابد. به گفته صندوق بین‌المللی پول، نسبت بدهی ناخالص به تولید ناخالص داخلی مصر در حال حاضر بالاترین میزان در میان اقتصادهای نوظهور جهان است.

مصر که روابط خوبی با اسرائیل دارد، اوضاع در مرزهای خود را با وحشت زیر نظر دارد. برخلاف گزارش‌های بی‌شمار، گذرگاه مرزی رفح در سمت مصر بسته نشده است. با این حال، اسرائیل چندین بار آن را از سمت خود بمباران کرده و عبور کامیون‌های کمک‌رسانی را تقریباً غیرممکن کرده است. اگرچه از سال 2006، مصر در مواقعی به‌طور مؤثر در محاصره مردم غزه با اسرائیل مشارکت کرده اما در جریان درگیری اخیر، بی‌وقفه برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به غزه تلاش کرده است اما اسرائیل مانع از ارسال این کمک‌ها می‌شود.

مصر این تلاش‌ها را صرفاً با هدف نوع‌دوستی انجام نمی‌دهد. حمایت عمومی از فلسطینی‌ها در مصر بسیار زیاد است و این شور و شوق، همراه با وخامت اوضاع اقتصادی در یک سال گذشته، یک وضعیت امنیتی بسیار ناپایدار ایجاد کرده است. مصر همچنین مراقب تعداد فلسطینی‌هایی است که هر چه بیشتر به مرزهایش نزدیک می‌شوند. اسرائیل، در اوایل درگیری، تمایل دیرینه خود را برای سوق دادن فلسطینی‌ها به مصر ابراز کرده بود و از چندین کشور غربی به‌عنوان ابزاری برای قانع کردن دولت مصر استفاده می‌کرد و با هدف انگیزه دادن به مصری‌ها برای پذیرش فلسطینی‌ها، وعده کاهش بدهی‌های مصر را مطرح می‌کرد اما مصر، همراه با هر کشور عربی دیگر، با قاطعیت با جابه‌جایی اجباری فلسطینی‌ها مخالفت کرده است. با این وجود، اگر پناهجویان به دلیل ترس، گرسنگی و ناامیدی، از مرز عبور کنند، مصر که در حال حاضر میزبان بیش از 5/9میلیون پناهنده از چندین کشور همسایه است، به دلایل بشردوستانه راهی جز پذیرش آنها نخواهد داشت. جدا از فشار مالی، یک خطر امنیتی بسیار واقعی از جانب افراطگرایان نیز وجود دارد و ممکن است مقاومت مسلحانه در برابر اسرائیل به مصر منتقل شود.

 

سال سخت روابط آمریکا و قطر

 فراس مکساد/ مدیر توسعه راهبردی

حمله شوک‌آور حماس به اسرائیل در 7 اکتبر، ضربه بدی به وجهه و جایگاه قطر در غرب، به‌ویژه در میان بسیاری از آمریکایی‌ها وارد کرد و روابط جنجالی این کشور عربی حاشیه خلیج‌فارس با این گروه مبارز فلسطینی را برجسته کرد. با این حال، نگرانی فزاینده در مورد رابطه قطر با بازیگران ضدآمریکایی در خاورمیانه احتمالاً با نقش حیاتی این کشور در میانجیگری برای آزادی گروگان‌های اسرائیلی و کاهش تنش‌های منطقه‌ای کاهش خواهد یافت. این شکافت بین برداشت افکار عمومی آمریکا از قطر در مقابل نقش کلیدی منطقه‌ای این کشور و نحوه حرکت قطر بین این خطوط، جایگاه این کشور را به‌عنوان مهمترین متحد استراتژیک آمریکا در سال 2024 تعیین خواهد کرد. قطر به احتمال زیاد مجبور خواهد شد تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری و کنگره آمریکا در ماه نوامبر، با طیف گسترده‌ای از انتقادات مقابله کند، زیرا سیاستمداران آمریکایی برای جلب رضایت حامیان مالی با نفوذ خود و رای‌دهندگان تحت فشار قرار می‌گیرند. روابط آمریکا و قطر زیر ذره‌بین قرار خواهد گرفت و احتمالاً با چالش‌های متعددی مواجه خواهد شد؛ از جمله امکان برگزاری جلساتی در کنگره و درخواست‌های مجدد برای بازنگری در ارائه تضمین‌های امنیتی ایالات متحده برای این کشور کوچک اما فوق‌العاده ثروتمند. می‌توان انتظار داشت که برخی از سیاست‌گذاران آمریکایی و کارشناسان طرفدار اسرائیل بار دیگر نیاز پنتاگون به حفظ پایگاه منطقه‌ای و بزرگترین پایگاه خود در خاورمیانه در قطر را زیر سوال ببرند. برخی از رقبای عربی قطر در خلیج‌فارس ممکن است سعی کنند از این فرصت استفاده کرده و بی‌سروصدا پیشنهاد پایگاه جایگزین نظامی آمریکا را همراه با مشوق‌های مالی و لجستیکی ارائه دهند. به‌ویژه جمهوری‌خواهان، همراه با برخی از دموکرات‌های شدیداً طرفدار اسرائیل، ممکن است درخواست‌های خود را برای بازنگری در وضعیت قطر به‌عنوان متحد اصلی غیرناتو آمریکا و همچنین بازنگری توافق تجارت آزاد این کشور با ایالات‌متحده را بار دیگر مطرح کنند. با این حال، قطر این فرصت را خواهد داشت که با نشان دادن ارزش خود برای آمریکا، از روابط ویژه خود با ایالات متحده به‌عنوان یک شریک منطقه‌ای دفاع کند؛ به‌ویژه در شرایطی که دولت آمریکا به‌دنبال راه‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ در غزه است. در ماه‌های آینده، خستگی و دلزدگی از جنگ، در اسرائیل و منطقه به ناچار آغاز خواهد شد و به قطر فرصتی می‌دهد تا از منابع مالی گسترده و روابط متنوع خود - از جمله با ایران، حماس و حزب‌الله - در ابتدا به نفع مهار جنگ استفاده کند و سپس نتیجه‌ای را برای مذاکره و پایان جنگ، تضمین کند.

سال پیش رو احتمالاً همچنان برای روابط حیاتی قطر و آمریکا، به‌ویژه از نظر برداشت افکار عمومی، دشوار خواهد بود، اما به‌رغم چالش‌های کوتاه‌مدت، قطر همچنان با اهداف بلندمدت آمریکا، یعنی تنش‌زدایی در منطقه، همسو است. ثبات در خاورمیانه به نفع استقرار منابع بیشتر ایالات‌متحده در منطقه و توجه به تهدیدهای رو به رشد ناشی از چین و روسیه است. عملگرایان در واشنگتن و دوحه قادر به تثبیت، حفظ و حتی تعمیق این رابطه مهم هستند؛ به‌ویژه هنگامی که انتخابات ایالات متحده به پایان می‌رسد.

 

تاثیرات اختلافات سیاسی و منطقه‌ای بر عراق

 راندا اسلیم/ مدیر برنامه حل تعارض‌ها و گفت‌وگوهای Track II

تا زمانی که جنگ اسرائیل علیه غزه تا سال 2024 ادامه داشته باشد، شبه‌نظامیان عراقی مورد حمایت ایران به کارزار هدف قرار دادن منافع ایالات متحده در عراق و سوریه ادامه خواهند داد. این شبه‌نظامیان اخیراً خواستار خروج ارتش ایالات متحده از عراق شده‌ و متعهد شده‌اند که تا رسیدن به هدف‌شان، به هدف قرار دادن تاسیسات نظامی ایالات متحده ادامه دهند. واکنش آمریکا به این حملات تاکنون باعث کشته شدن تعداد کمی از شبه‌نظامیان شده است اما اگر حملات آتی آمریکا به این شبه‌نظامیان منجر به تلفات بالای عراقی‌ها شود، فشار بر دولت بغداد برای فراخوان خروج نیروهای آمریکایی از عراق افزایش می‌یابد و همزمان وضعیت حضور نظامی آمریکا در شمال شرق سوریه را به خطر می‌اندازد. دولت السودانی، نخست‌وزیر عراق، احتمالاً تا انتخابات پارلمانی بعدی که در سال 2025 برگزار می‌شود، در قدرت باقی خواهد ماند. انتخابات استانی که پس از 10 سال تأخیر در 18 دسامبر 2023 برگزار خواهد شد، انتظار نمی‌رود این انتخابات منجر به تغییرات قابل توجهی در توزیع کنونی قدرت در سطح ملی شود. با این حال، نتیجه این انتخابات شاخص مهمی درباره جایگاه احزاب سیاسی عراق در سطح محلی خواهد بود، بنابراین به تعیین شکل اتحادهای سیاسی در آستانه انتخابات ملی 2025 کمک می‌کند. عراق قرار است در اول ژانویه سال 2024، در اقدامی هماهنگ با مقامات ایالات متحده، برداشت نقدی و تراکنش‌های دلاری را ممنوع کند. این آخرین فشار مقامات عراقی برای جلوگیری از استفاده از ذخایر ارزی این کشور در تراکنش‌های غیرقانونی مانند دور زدن تحریم‌های آمریکا توسط ایران یا انتقال دلار به سوریه و ایران است. به‌رغم تعهد دولت عراق به مبارزه سخت با فساد، کارنامه نخست‌وزیر این کشور در این زمینه در سال 2023 ناامیدکننده بوده و احتمالاً در سال 2024 نیز به همین منوال خواهد ماند. انتظار می‌رود در اواخر سال 2024، فاز اول پروژه اتصال جریان برق که عراق را به شورای همکاری خلیج‌فارس متصل می‌کند، تکمیل شود. این خط انتقال 500 مگاوات برق در سال به جنوب عراق ارسال خواهد کرد و به این ترتیب به رفع خاموشی‌های مزمن این کشور و کاهش وابستگی آن به منابع انرژی ایران کمک می‌کند. در نهایت، روابط بین بغداد و اربیل در سال 2024 مانند سال 2023 به همین شکل خواهد بود و معادله قدرت بین دو طرف همچنان به نفع مرکز متمایل خواهد شد. انتخابات پارلمانی کردستان که دو بار به تعویق افتاده، قرار است در فوریه سال 2024 برگزار شود. این انتخابات اختلافات سیاسی موجود بین دو حزب اصلی سیاسی کُردی را عمیق‌تر کرده و باعث تضعیف بیشتر خودمختاری کردستان و افزایش تسلط اقتصادی و سیاسی قابل توجه بغداد در منطقه می‌شود.

 

چالش‌های مداوم ترکیه برای حاکمیت قانون و وضعیت اقتصادی دشوار

 گونول تول/ مدیر برنامه ترکیه

سال 2023 سال سختی برای ترکیه بود. زمین‌لرزه ویرانگری که در ماه فوریه این کشور را لرزاند ده‌ها هزار نفر را به کام مرگ فرو برد. تورم سالانه 5/73درصد افزایش یافت که بالاترین نرخ در 23 سال گذشته بود. افزایش قیمت مواد غذایی و حامل‌های انرژی زندگی را برای میلیون‌ها نفر در ترکیه چالش‌برانگیزتر کرد. حملات رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به حاکمیت قانون، حقوق و آزادی‌های مدنی، بی‌وقفه ادامه یافت. برای کسانی که برای حل همه این مشکلات به یک رهبر جدید امید بسته بودند، انتخابات ریاست‌جمهوری ماه مه خبرهای ناامیدکننده‌تری داشت. آیا سال 2024 بهتر خواهد بود؟ سال جدید برای ترکیه چگونه خواهد بود؟

در زمینه اقتصادی، اردوغان به دلیل تلاش واقع‌بینانه‌تر برای مقابله با تورم فزاینده پس از سال‌ها پیگیری سیاست‌های غیرمتعارف، مورد تشویق تحلیلگران قرار گرفت. با این حال، تصویر اقتصادی ترکیه در آینده نزدیک تیره و تار به نظر می‌رسد. بانک مرکزی ترکیه پیش‌بینی می‌کند نرخ تورم در سال 2024 به روند صعودی خود ادامه داده و در ماه می ‌به 70 تا 75 درصد برسد و تا پایان سال به 36 درصد کاهش ‌یابد. انتظار می‌رود نرخ بیکاری نیز افزایش یابد. برای میلیون‌ها آسیب‌دیده از زلزله فوریه سال ۲۰۲۳، در سال جدید نیز اتفاق خوشایندی رخ نخواهد داد. بیش از 3 میلیون نفر آواره شدند و صدها هزار نفر از آنها هنوز در کمپ‌های کانتینری زندگی می‌کنند. اردوغان قول داده بود شهرهای ویران‌شده را ظرف یک سال بازسازی کند. تا قبل از انتخابات ماه مه، روند بازسازی سریع بود، اما پس از انتخابات این روند کند شده است. افزایش هزینه‌های بازسازی، در کنار مشکلات اقتصادی ترکیه و افزایش چشمگیر قیمت اجاره مسکن، احتمالاً زندگی قربانیان را در سال 2024 پیچیده‌تر خواهد کرد. سال جدید احتمالاً سال سخت دیگری برای حاکمیت قانون و حقوق بشر خواهد بود. ترکیه در ماه مارس انتخابات شهرداری را برگزار خواهد کرد. اردوغان مصمم است استانبول و آنکارا را پس بگیرد. اینها دو شهر مهمی هستند که حزب اردوغان در انتخابات سال 2019 به حزب اصلی اپوزیسیون جمهوری‌خواه خلق واگذار کرد. این رقابت، به اردوغان انگیزه بیشتری برای سرکوب بیشتر مخالفت‌ها و محدود کردن گفتمان عمومی می‌دهد. نتیجه انتخابات در رای‌گیری پیش رو هنوز نامشخص است. تحولات اخیر خبرهای خوبی را هم برای مخالفان و هم برای ائتلاف حاکم ارائه می‌دهد. حزب جمهوری‌خواه خلق، یک رهبر جوان و پرانرژی جدید به نام اوزگور اوزل دارد که پس از شکست در انتخابات ماه مه روحیه طرفدارانش را تقویت کرده است. شهرداران مخالف اردوغان در آنکارا و استانبول نیز همچنان محبوب هستند. اما حزب عدالت و توسعه اردوغان همچنان می‌تواند این شهرها را بازپس بگیرد. افزایش شانس حزب حاکم، به تصمیم «حزب خوب» بستگی دارد و اینکه آیا از نامزدهای اردوغان حمایت می‌کند یا خیر. از سوی دیگر، حزب عدالت و توسعه با شریک راست افراطی خود، حزب اقدام ملی در رای‌گیری آتی متحد خواهد شد. اخبار نگران‌کننده دیگر برای نیروهای دموکراسی‌خواه ترکیه، این است که اردوغان در حال تلاش برای ایجاد قانون اساسی جدیدی است که دیدگاه محافظه‌کارانه او را منعکس می‌کند. مهمتر اینکه او می‌خواهد قانون اساسی را به‌گونه‌ای اصلاح کند که به او اجازه دهد اکثریت «۵۰ درصد به علاوه یک» را که برای انتخاب رئیس‌جمهور لازم است، حذف کند. این شرط که در سال 2019 پذیرفته شد، پیروزی در انتخابات را دشوارتر کرده است. حزب اپوزیسیون این تغییر را رد کرده است. اما بحث‌های آتی درباره قانون اساسی جدید قطعاً عزم و توانایی احزاب مخالف را برای ایستادگی در برابر تلاش‌های اردوغان برای تحکیم قدرتش به محک خواهد گذاشت.

 

چالش‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی برای پاکستان

 ماروین جی واینبام/ مدیر برنامه مطالعات افغانستان و پاکستان

پاکستان با عبور از پیچ‌وخم چالش‌های داخلی و خارجی، به آینده امیدوار است اما با ورود به سال 2024، این کشور با خطرات بیشتر مواجه خواهد شد. با وجود توافق 3 میلیارد دلاری با صندوق بین‌المللی پول در اواسط سال 2023 و دریافت تضمین‌های اخیر مبنی بر میلیاردها سرمایه‌گذاری از سوی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، اقتصاد پاکستان همچنان در وضعیت نابسامان باقی خواهد ماند. مهمتر از همه، پاکستان با تعهدات بدهی خارجی 21 میلیارد دلاری برای سال مالی 2024 دست‌وپنجه نرم می‌کند، که اگر بخواهد از تجدید بدهی‌ها جلوگیری کند، به امتیازات وام‌های سخاوتمندانه و بخشش طلبکاران نیاز دارد. علاوه بر این، این کشور از ذخایر ضعیف ارز خارجی، کاهش ارزش روپیه و صادرات اندک رنج می‌برد. انتظار می‌رود قیمت‌های بالای وارداتی مواد غذایی و سوخت نیز بر اقتصاد این کشور تاثیر بسزایی داشته باشند. در عرصه سیاسی، انتخابات سراسری آتی که در فوریه سال 2024 برگزار می‌شود، به‌عنوان آزمونی حیاتی برای انتقال دموکراتیک قدرت در پاکستان و برهه‌ای مهم برای داینامیک در این کشور تبدیل خواهد شد. به حاشیه راندن عمران خان و تشدید رقابت بین احزاب سیاسی اصلی، از جمله حزب مسلم‌لیگ پاکستان (نواز) و حزب مردم پاکستان، که هر کدام به‌دنبال سرمایه‌گذاری بر خلأ سیاسی در این کشور هستند، می‌تواند شکاف سیاسی در این کشور را بیشتر کند. پیش‌بینی می‌شود هیچ حزبی به پیروزی قاطع در انتخابات نائل نشود و برای تشکیل دولت نیاز به ائتلاف درون‌حزبی داشته باشد. فقدان یک نیروی سیاسی قوی و متحد و چشم‌انداز یک رژیم ائتلافی پس از فوریه سال 2024 نیز نقش مهمی در تعیین داینامیک روابط نظامی این کشور ایفا خواهد کرد. سابقه تاریخی نشان می‌دهد که دولت‌های ائتلافی معمولاً دچار تزلزل خواهند شد و یا از مسئولیت‌پذیری طفره می‌روند یا به ارتش اجازه می‌دهند تا قدرت خود را گسترش دهد. جهت‌گیری چالش‌های امنیتی پاکستان نیز به همان اندازه مهم است. این کشور در سال 2024 با یک شورش اسلامی مواجه است. تحریک طالبان پاکستان بدون شک با پیروزی طالبان افغانستان در سال 2021 جسورتر شده است. حملات تروریستی افزایش یافته و در فاصله یک سال پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان این حملات افزایش 50 درصدی داشته است. تعداد فزاینده‌ای از جنگجویان طالبان موفق به نفوذ به منطقه قبیله‌ای پاکستان شده‌اند و به نظر می‌رسد که شورش بلوچ‌های پاکستان نیز در سال 2024 گسترش یابد. در مجموع، مشکلات اقتصادی فزاینده، خشم مردم نسبت به تسلط بیش از حد دولت بر روند انتخابات و ناامیدی از جنگ در غزه می‌تواند پاکستان را بیشتر در معرض رادیکال شدن قرار دهد. با توجه به سوابق گذشته، این احتمال وجود دارد که پاکستان در سال آینده پیشرفت زیادی در معکوس کردن مشکلاتی که مدت‌ها بر کشور سایه افکنده است، داشته باشد. اگر یک دولت باثبات و شایسته در انتخابات آتی ظهور نکند و دولتی بر سر کار نیاید که بتواند جهت‌گیری سیاسی روشنی ارائه کرده و قاطعانه عمل کند، مسائل اقتصادی، سیاسی و امنیت ملی که پاکستان را آزار می‌دهند، می‌توانند بدتر شوند.

 

بحران انسانی در سوریه

 چارلز لیستر/ مدیر برنامه‌های سوریه و مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی

در سطح بشردوستانه، چشم‌انداز سوریه و مردم این کشور در سال 2024 بدتر از همیشه خواهد بود. از اول ژانویه سال 2024، برنامه جهانی غذا به‌طور کامل به برنامه کمک به سوریه پایان خواهد داد و شرکای آمریکایی و اروپایی این نهاد سازمان ملل در نظر دارند بودجه کمک خود به سوریه را 20 تا 40 درصد کاهش دهند. این کاهش قریب‌الوقوع و فاجعه‌بار کمک‌ها در حالی اتفاق می‌افتد که نیازهای بشردوستانه در سراسر سوریه بیش از هر زمان دیگری است، به‌طوری‌که 90درصد سوری‌ها زیر خط فقر زندگی می‌کنند و تقریباً 65 درصد از آنها از امنیت غذایی برخوردار نیستند. با توجه به اینکه شرایط انسانی در سوریه در حال حاضر بسیار وخیم است، تصور اینکه این شرایط چقدر می‌تواند بدتر شود، دشوار است. این شرایط انگیزه‌ سوری‌ها برای فرار از کشور و حرکت به سمت اروپا در جست‌وجوی آینده‌ای پایدارتر را بیشتر خواهد کرد.

با توجه به اینکه پوند سوریه در حدود 14000 دلار در نوسان است، دولت سوریه، حتی اگر بخواهد هم هیچ ظرفیت در راستای بهبود وضعیت ندارد. پس از آنکه ابتکار منطقه‌ای برای تعامل مجدد و عادی‌سازی روابط با سوریه، هیچ تاثیر بسزایی در بهبود وضعیت سوریه نداشت، همچنان هیچ دلیلی وجود ندارد که باور کنیم ابتکار عادی‌سازی روابط با سوریه در سال 2024، تاثیر مثبتی خواهد داشت. اگرچه آن تلاش‌های منطقه‌ای ناموفق باعث تجدید گفت‌وگوهای چندجانبه پشت درهای بسته در اواخر سال 2023 بر سر چشم‌انداز حرکت دیپلماتیک در سوریه شد، اما هیچ ایده جدیدی ظاهر نشده و اگر هم ایده‌ای وجود داشت بیشتر به اختلافات دامن زد. با توجه به حواس‌پرتی روسیه به واسطه جنگ در اوکراین، بعید است مسکو در سال 2024 اقدام دیپلماتیک جدیدی در خصوص سوریه صورت دهد. این بدان معناست که روند سیاسی سوریه همچنان معلق باقی خواهد ماند؛ خطوط درگیری احتمالاً به همان شکل باقی خواهند ماند.  با فرض اینکه جنگ اسرائیل در غزه برای مدتی تا سال 2024 ادامه یابد، سوریه همچنان یک جبهه ثانویه برای خصومت‌های ژئوپلیتیکی خواهد بود و نیروهای تحت حمایت ایران در سوریه، به دنبال اخراج نیروهای آمریکایی از طریق حملات پهپادی و موشکی خواهند بود. اگر این حملات ادامه یابند یا ماهیت قوی‌تری پیدا کنند، دوام استقرار نیروهای ایالات متحده در شمال شرق سوریه کاملاً زیر سوال خواهد رفت.

 

سراب صلح در یمن

 ندوه الدوسری/ دانش‌پژوه غیرمقیم

حملات اخیر نیروهای یمنی به کشتی‌ها در دریای سرخ نگرانی‌هایی را در مورد آزادی دریانوردی و امنیت آب‌های بین‌المللی برانگیخته است. طی دو ماه گذشته، ارتش ملی یمن، یک کشتی باری را توقیف کرده و به چهار کشتی تجاری دیگر آسیب رسانده است. نیروی دریایی ایالات متحده حداقل شش موشک شلیک‌شده توسط یمنی‌ها را رهگیری کرده است.

حملات یمنی‌ها اعتماد به ایالات متحده، سازمان ملل و تلاش‌های بین‌المللی برای دستیابی به یک راه‌حل صلح‌آمیز برای پایان دادن به درگیری در یمن را کاهش داده است. این کشور از زمانی که حوثی‌ها پایتخت صنعا را در سپتامبر 2014 تصرف کردند، درگیر جنگ بوده است. یک ائتلاف به رهبری عربستان سعودی در ماه مارس سال 2015 در یمن مداخله نظامی کرد اما نتوانست حوثی‌ها را شکست دهد. اخیراً، ریاض در تلاش است تا از درگیری‌ها در یمن فاصله بگیرد. این کشور در آوریل سال 2022 توافق آتش‌بسی را با حوثی‌ها امضا کرد و تعامل دیپلماتیک خود را با حوثی‌ها برای دستیابی به توافق تشدید کرد. ائتلاف به رهبری عربستان سعودی همچنین شورای رهبری ریاست‌جمهوری (PLC) را برای متحد کردن نیروهای ضدحوثی تشکیل داد. با این حال، تنش بین سعودی‌ها و اماراتی‌ها به اختلافات در PLC دامن زده و موقعیت آن را در برابر حوثی‌ها تضعیف کرده است. PLC در مورد تحولات مذاکرات عربستان‌سعودی و حوثی‌ها در بی‌خبری نگه داشته شده است. حوثی‌ها هنوز با عربستان مصالحه نکرده‌اند و خواستار خروج بی‌قیدوشرط ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی از یمن، به رسمیت شناختن انحصاری انصارالله به‌عنوان نیروی قانونی در یمن و دریافت غرامت قابل توجه و ارائه پیشنهاد بازسازی یمن هستند. آنها بسیج خود را تشدید کرده‌اند و حدود 50 هزار جنگجو را خارج از شهر مارب مستقر کرده‌‌اند. ارتقای توان موشکی آنها و موقعیت ضعیف رقبای آنها، باعث تقویت انگیزه این گروه شده است. چشم‌انداز یمن در سال 2024 بد است. صرف‌نظر از توافق احتمالی، تحولات اخیر حاکی از آن است که قدرت حوثی‌ها در داخل یمن بیشتر خواهد شد. حملات آنها در دریای سرخ علیه اسرائیل ممکن است موجب تحریم‌ها و مداخله نظامی بین‌المللی شود؛ مسیر صلح در یمن بسیار طولانی و پر از مشکلات به نظر می‌رسد.