در اقتصاد ایران برچسب نئولیبرالیسم به هیچ‏‌کس نمی‏‌خورد

*‌نسبتی بین نئولیبرالیسم با اقتصاد ایران می‌بینید؟

وقتی رتبه تجارت آزاد بین‌المللی اقتصاد ایران ۱۶۰ از بین ۱۶۵ کشور است، یعنی جزو بسته‌ترین اقتصادهای دنیا است و این یعنی دولت فرمان می‌دهد که آن چیزی که من می‌خواهم را وارد کنید؛ آیفون ۱۵ ممنوع! لوازم خارجی استاندارد ممنوع! خودرو؟ اصلاً اجازه نداری ماشین ۲۰۲۰ سوار شوی و هر چه من می‌گویم را باید بخری! نام این رویکرد در علم اقتصاد هر چیزی می‌تواند باشد به جز نئولیبرالیسم. نئولیبرالیسم یعنی آزادی از تصمیم‌گیری تا اجرای بخش خصوصی، یعنی محدود شدن بسیار شدید حضور دولت در امور اقتصادی.

*‌ما در کشورمان در دهه‌های مختلف تجربه نزدیک شدن به نئولیبرالیسم را داشته‌ایم؟

اصولاً اقتصاد ایران از زمان قبل از انقلاب نیز نئولیبرالیسم نبود و حتی نمی‌خواستند که باشد. ما همه خاطرات آقای ابتهاج و آقای عالیخانی و یا کتاب تکنوکراسی آقای نیازمند و خاطرات اقتصاددانان در تاریخ شفاهی هاروارد را گوش داده‌ایم، تمام کارگزاران در آن زمان نیز می‌گفتند که دیدگاهی وجود دارد برای اینکه جاهایی را کنترل کنیم، مثلاً کنترل قیمت. هویدا دوست داشت که قیمت‌ها کنترل شود یا آقای عالیخانی معتقد بود که باید واردات کنترل شود، این را که دیگر نمی‌توان اقتصاد نئولیبرالیسم دانست.

نئولیبرالیسم یعنی اقتصاد از کل قید و بند دولت رها باشد پس نتیجه می‌گیریم اقتصاد ایران در هیچ دوره و زمانی نئولیبرالیسم نبوده و اصولاً نمی‌تواند باشد چون باید خیلی از نهادها مانند وزارت صمت و وزارت جهادکشاورزی حذف شود. به نظر من نئولیبرالیسم در ایران یک نوع مغالطه است و ما هم می‌توانیم در مقابل کسانی که چنین ادعایی دارند از واژه نئوکمونیسم استفاده کنیم در صورتی اقتصاد ایران حتی آن هم نیست چون همه ابزارهای کنترل دست دولت نیست. چیزی که اکنون با آن روبه‌رو هستیم خیلی‌ها دوست ندارند و خجالت می‌کشند بگویند اما یک اقتصاد شدیداً ذینفعانه است که هزاران ذینفع بزرگ و میلیون‌ها ذینفع کوچک دارد که آنها اجازه تغییر در این اقتصاد را نمی‌دهند چون نمی‌توان زمین نبردی که ذینفعان در اقتصاد ایران برای کسب سود و درآمد دارند را از آنان گرفت، مثلاً نمی‌توان به آنها گفت یک مدت انحصار خودرو را برمی‌داریم و کمی تحمل کنید چون ذینفعان خواهند گفت اگر برنامه را تغییر دادی من را کجا قرار می‌دهی. اگر ماکیاولیستی به قضیه نگاه کنیم و هدف بخواهد وسیله را توجیه کند آنها خواهند گفت ما از شرایط راضی هستیم و اجازه تغییر نمی‌دهیم مگر اینکه مشخص کنید کجا قرار است برویم.

‌*با توجه به شرایط کشور، دولت و تیم اقتصادی آقای پزشکیان اصولاً می‌تواند به نئولیبرالیسم فکر کند؟

برچسب نئولیبرالیسم در اقتصاد ایران به هیچ‌کس نمی‌خورد. نکته‌ای که وجود دارد این است که آقای پزشکیان یا هر کس دیگری، اگر بتواند این بازی را درست درک کند و از سیستم تقابلی پرهیز کند و در یک دوره گذار به سمت تغییر زمین بازی برود و بتواند مذاکراتی انجام دهد که اقتصاد ایران با برداشته شدن تحریم‌ها بزرگ شود، می‌توان امید داشت. به‌هرحال ذینفعان نیز عقل، دانش، مشاور و ثروت دارند و برای اینکه از رشد جا نمانند اجازه تغییرات را در حالت اقتصادی و تغییر از این رتبه اقتصادی را خواهند داد، در غیر این صورت در همین رتبه اقتصادی ۱۶۰ خواهیم ماند.

*‌اگر بخواهیم ایده‌آلیستی نگاه کنیم آیا نئولیبرالیسم به درد اقتصاد ما خواهد خورد و می‌تواند نجات‌بخش باشد؟

ما در یک دوره‌هایی می‌توانستیم اقتصاد خیلی آزاد و لیبرال و حتی نئولیبرال داشته باشیم ولی احساس من این است که ذات ذهنیت و تفکر ایرانی همیشه این است که دولت در خیلی جاها حضور داشته باشد. برداشت من این است که اقتصاد نئولیبرال نمی‌توانیم داشته باشیم و برای اینکه به آن نقطه برسیم باید حداقل درآمد سرانه ما نزدیک به ۱۵هزار دلار برسد و تولید ناخالص داخلی کشور ۴ برابر شود که خیلی دور از دسترس است. ما در حوزه آموزش فاجعه هستیم و ۹۰۰ هزار نفر بازمانده از تحصیل داریم که در اقتصاد نئولیبرال نمی‌توانیم به آن کمکی کنیم بلکه باید توسط نهادی که در کشور ما دولت است به آن کمک شود.

در سیستم بهداشت اگر پول نداشته باشیم بیمارستان پذیرش نمی‌کند و حتی برای ورزش معمولی نیز باید در ایران هزینه گزافی بکنیم. به نظر من در برخی حوزه‌ها مثل ورزش یا آموزش و پرورش اتفاقاً احتیاج داریم که دولت خریدخدمت انجام دهد و خدمت ارائه دهد که با نئولیبرالیسم امکان‌پذیر نیست و ما با آن خیلی فاصله داریم. ما در بین 165 کشور، 160 هستیم، ترکیه که 112، روسیه که 100 و چین که 120 هستند هم نئولیبرالیسم نیستند و فقط 40 کشور اول را می‌توان نئولیبرالیسم دانست.