آینده میراث ایران/لزوم اقدام فوری برای حفاظت از موزه‌ها آثار هنری، تاریخی و بناهای ملی
روزهای ناآرام ایران، تنها میدان نبرد نظامی نبود. آنچه در سایه تجاوزات رژیم اسرائیل به‌خطر افتاده، فراتر از مرزها و خاک، میراث فرهنگی، آثار هنری، تاریخی و حافظه هویتی ملت ایران بود.
روزهای ناآرام ایران، تنها میدان نبرد نظامی نبود. آنچه در سایه تجاوزات رژیم اسرائیل به‌خطر افتاده، فراتر از مرزها و خاک، میراث فرهنگی، آثار هنری، تاریخی و حافظه هویتی ملت ایران بود. با تجربه این جنگ، حالا مشخص است که موضوع حفاظت از موزه‌ها، اشیای تاریخی، آثار هنری و بناهای ملی، از یک دغدغه تخصصی، به یک اولویت ملی و امنیتی است.
تجربه تلخ کشورهایی مانند عراق، سوریه، افغانستان و فلسطین بارها نشان داده است که در جریان جنگ‌ها و بحران‌های نظامی، علاوه بر زیرساخت‌های عمرانی و اقتصادی، هویت فرهنگی و آثار تمدنی نیز در معرض آسیب‌های گسترده و بعضاً جبران‌ناپذیر قرار می‌گیرند. غارت موزه بغداد، تخریب آثار تاریخی در شهر باستانی حلب، نابودی گسترده بناهای فرهنگی و مذهبی فلسطین، تنها نمونه‌های آشکاری است که نشان می‌دهد در جنگ، نخستین قربانی پس از انسان‌ها، فرهنگ و تاریخ یک ملت است. کارشناسان و دلسوزان میراث فرهنگی، بارها هشدار داده‌اند که ایران با انبوهی از موزه‌ها، گنجینه‌های تاریخی، هنری و بناهای ارزشمند، امروز نیازمند برنامه‌ای سریع، جامع و هماهنگ برای حفاظت از این دارایی‌های بی‌بدیل است.
موزه ملی ایران، موزه ایران باستان، موزه فرش، موزه رضا عباسی، موزه هنرهای معاصر تهران، موزه گلستان، کاخ‌موزه نیاوران، کاخ‌موزه سعدآباد، و دیگر موزه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی کشور، همگی شناسنامه‌های فرهنگی و هنری و سندهای زنده تمدن و هویت ایرانی‌اند. این مجموعه‌ها میزبان آثار هنری ارزشمندی هستند که جلوه‌هایی از تاریخ، هنر و فرهنگ ایرانی را به نمایش می‌گذارند. واقعیت این است که زمان برای حفاظت از آثار فرهنگی، هنری، اشیای تاریخی و بناهای ملی بسیار محدود است و هرگونه تعلل یا بی‌برنامگی، بهایی سنگین و گاه جبران‌ناپذیر در پی دارد.
نخستین گام، انتقال اضطراری و ایمن‌سازی آثار ارزشمند موزه‌ای و هنری است. این آثار باید به‌سرعت به فضاهای زیرزمینی امن، مخازن پنهان و مکان‌های محافظت‌شده منتقل شوند. اشیای باستانی، آثار هنری و گنجینه‌های نفیس، نباید در معرض مستقیم خطر باقی بمانند. در کنار این اقدامات، مستندسازی دقیق، عکاسی، فیلم‌برداری و دیجیتال‌سازی اطلاعات مربوط به تک‌تک آثار، از اولویت‌های فوری است. با این اقدامات، حتی در صورت آسیب فیزیکی، بخشی از اطلاعات و هویت آثار حفظ خواهد شد و امکان بازسازی و پیگیری سرنوشت آن‌ها فراهم می‌شود.
از سوی‌دیگر، حفاظت فیزیکی از بناهای تاریخی، موزه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی و هنری، استقرار تیم‌های حفاظتی و امدادی و طراحی سازه‌های محافظ موقت در اطراف این اماکن، ازجمله موارد ضروری است که باید با جدیت دنبال شود. تجربه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز نشان داد که با تدبیر، هوشیاری و اقدام سریع، می‌توان بسیاری از آثار تاریخی و هنری کشور را از گزند ویرانی نجات داد. کارشناسان معتقدند که این مسئولیت صرفاً بر دوش وزارت میراث فرهنگی و مدیران موزه‌ها نیست؛ بلکه نهادهای نظامی، امنیتی، شهرداری‌ها، هلال‌احمر و دیگر دستگاه‌های اجرایی نیز موظف‌اند در این جبهه حساس و ملی، مشارکت فعال داشته باشند.
حفاظت از میراث فرهنگی و هنری، صرفاً یک وظیفه فرهنگی نیست، بلکه بخشی از امنیت ملی و هویت تاریخی کشور است. ایران، با سابقه‌ای چندهزار ساله و تمدنی درخشان، یکی از غنی‌ترین دارندگان گنجینه‌های تاریخی، فرهنگی و هنری جهان است. اگر این آثار تحت‌تأثیر جنگ و حملات دشمن آسیب ببینند یا از میان بروند، خسارتی وارد می‌شود که نه‌تنها ملت ایران، بلکه تمام بشریت را متضرر خواهد کرد. زیرا این گنجینه‌ها، نه‌تنها متعلق به ایران، بلکه بخشی از میراث مشترک بشری هستند.
در شرایط فعلی که جنگ و تهدید نظامی سایه سنگینی بر کشور انداخته، غفلت از میراث فرهنگی و هنری، خطایی استراتژیک، نابخشودنی و خسارتی غیرقابل جبران خواهد بود. این آثار و بناها، تنها دارایی‌های مادی نیستند؛ آن‌ها حافظه تاریخی، هویت فرهنگی و سرمایه معنوی یک ملت‌اند که اگر آسیب ببینند یا نابود شوند، بازسازی آن‌ها گاه ممکن نیست و اگر هم ممکن باشد، بسیار دشوار و پرهزینه خواهد بود.
تجربه تلخ کشورهای جنگ‌زده به ما می‌گوید که تاریخ، نظاره‌گر رفتار ملت‌ها در روزهای بحرانی است. فردای این سرزمین، بستگی کامل به آن دارد که امروز، چقدر هوشمندانه و مسئولانه از فرهنگ خود دفاع کرده‌ایم. موزه‌ها، بناهای تاریخی و گنجینه‌های فرهنگی و هنری در خط‌مقدم این دفاع مقدس قرار دارند. اکنون زمان آن رسیده است که حفاظت از میراث فرهنگی و هنری کشور، نه یک توصیه یا شعار، بلکه اولویتی ملی و بخشی از اقدامات فوری و اضطراری باشد.
