شعر در مدار الگوریتم‌ها/نگاهی به شماره ۳۴ فصلنامه وزن دنیا

شماره ۳۴ فصلنامه‌ شعر «وزن دنیا» ویژه‌ پاییز ۱۴۰۳ با پرونده‌ای درباره‌ شعر و هوش مصنوعی، همچنین جست‌وجوی نقاط تمایز کارنامه شهرام شیدایی در شعر، ترجمه و تازه‌ترین اشعار از ۴۱ شاعر معاصر منتشر شد.  ازجمله مطالب پرونده‌ ویژه‌ این شماره از «وزن دنیا» می‌توان به واکاوی تفاوت‌های خلاقیت انسانی و ماشینی و امکان تبدیل تولیدات AI به آثار ادبی در میزگردی با حضور فرشاد سنبل‌دل شاعر و پژوهشگر ادبیات و نقد ادبی، احسان مهتدی شاعر، منتقد ادبی و مترجم، الهام میزبان شاعر و زبان شناس و بهزاد طبیبیان متخصص هوش مصنوعی اشاره کرد.

میزگردی که به‌صورت آنلاین برگزار شده است و در ابتدای آن هر یک از شرکت‌کنندگان از دریچه‌‌ تخصص و رویکرد خود، نسبت‌شان را با پدیده‌ هوش مصنوعی تبیین کرده‌ و ملاحظات نظری و فکری‌شان را در این زمینه به اشتراک گذاشته‌اند. در ادامه مباحث گوناگونی پیرامون فصل مشترک هوش مصنوعی و شعر مطرح شده است که ازجمله می‌توان به چیستی ماهیت آن‌چه هوش مصنوعی تحت عنوان شعر تولید می‌کند، اشاره کرد. دراین میزگرد با عنوان «شعر در مدار الگوریتم‌ها» همچنین کوشش شده است به سوالاتی دشوار پاسخ داده شود.

سوالاتی ازقبیل این‌که آیا می‌توان به نوعی از زیبایی‌شناسی دست یافت که تولیدات شعری هوش مصنوعی در آن، به منزله‌ اثر هنری تلقی شود؟ و آیا کار به جایی می‌رسد که هوش مصنوعی بدون مطالبه‌ انسان، خودش به ضرورت هستی‌شناختی تولید هنر برسد؟  پرونده شماره ۳۴ «وزن دنیا» درباره شعر و هوش مصنوعی با عنوان «شاعران صفر و یک» که گردآورندگان آن امیدوارند بتواند به درک بهتر چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی شعر فارسی در مواجهه به هوش مصنوعی کمک کند و راهی به سوی گفت‌وگویی سازنده میان سنت و نوآوری در عرصه شعر بگشاید، شامل مطالب دیگری هم هست.

مطالبی ازجمله بررسی تاریخچه استفاده از هوش مصنوعی در خلق شعر تا تجربه‌های نوآورانه‌ای چون شعرهای تعاملی و شخصی‌سازی‌شده، از کاربرد پردازش زبان طبیعی در نقد شعر فارسی تا نقش هوش مصنوعی در ترجمه شعر و از تجربه موفق اِی‌دا Ai-da، ربات شاعری که در پاسخ به «کمدی الهی» دانته شعر سرود تا چالش‌های اخلاقی و حقوقی این حوزه. همچنین در بخش ترجمه به جدیدترین مباحث جهانی در این زمینه، ازجمله واکاوی مفهوم اصالت در شعر هوشِ مصنوعی و تاثیر این فناوری بر درک انسان از هنر نگاه شده است.

«شاعران صفر و یک» شامل مطالبی از علیرضا بهنام، محمد آزرم، مهتاب جودکی، فرزین پارسی‌کیا، احمد تباتبایی، الیاس براهویی‌‌نژاد، علی شاکر، صدف سرداری و... است. یادداشت‌هایی از جاش مورگنتاو، کیث هولی‌اوک و دان لاکمو که ترجمه آن‌ها به ترتیب برعهده محمدرضا عبادی‌صوفلو، نیما جم و شبنم کاظمی بوده و  گفت‌وگوی شوکا حسینی درباره امکان شبیه‌سازی احساسات انسانی در شعر با هوش مصنوعی، با چت‌جی‌پی‌تی دیگر بخش‌های این پرونده است.  «شاعرتر از شعرهای ما»، دیگر بخش شماره ۳۴ فصلنامه «وزن دنیا» را شکل می‌دهد که به شهرام شیدایی اختصاص دارد.

شهرام شیدایی (۱۳۸۸-۱۳۴۶) در عمر کوتاهش آثار گوناگونی در حوزه شعر، داستان، ترجمه شعر و رمان، پژوهش ادبی و گردآوری آنتولوژی از خود به‌جا گذاشت. در پرونده «شاعرتر از شعرهای ما» کوشش شده است به زوایای گوناگون کارنامه او در زمینه شعر و ترجمه شعر پرداخته و این‌گونه جایگاه شهرام شیداییِ شاعر ارج گذاشته شود.

بررسی جنبه‌هایی از شعر شیدایی ازجمله زبان و زیبایی‌شناسی، گفتمان و محتوا، تبار و عقبه و مروری بر اشعار او به زبان ترکی و نیز اشعاری که او از زبان‌های دیگر به فارسی ترجمه کرده است، بخش‌های دیگر پرونده پیش رو را شکل می‌دهد. در انتهای این پرونده که با ۶ شعر و ۲ ترجمه تاکنون منتشرنشده از شهرام شیدایی به پایان می‌رسد، نامه‌ای از شمس لنگرودی خطاب به او نیز آمده است. شماره ۳۴ «وزن دنیا»، در ۲۶۴ صفحه و با قیمت ۳۰۰ هزار تومان در دسترس مخاطبان شعر است.