رویدادی اقتصادی و نه برای هنر

برگزاری نمایشگاه‌های موسیقی در ایران سابقه‌ی چندانی ندارد و عمری کمتر از 20 سال دارد. در سال‌های دور، از آنجایی که ساخت ساز شاخه‌ای از صنایع دستی محسوب می‌شد و همچنان می‌شود؛ برخی سازندگان ساز که عضو سازمان صنایع دستی بودند در نمایشگاه‌های صنایع دستی در پایتخت و دیگر شهرها حاضر می‌شدند و در کنار دیگر صنایع دستی، غرفه‌ای هم به سازندگان ساز اختصاص داشت.

وجود موسیقی همواره با اما و اگرها و فتاوی متفاوت در کشور همراه بوده و برگزاری نمایشگاه موسیقی حتی از برگزاری کنسرت نیز دشوارتر بوده است و نیاز به توجیه نهادها و مسئولان ذی‌ربط داشته و دارد. به همین دلایل، برپایی نمایشگاه موسیقی توسط بخش خصوصی در دهه‌های گذشته کاری دشوار و گاه بعید بود. 

اما نهادی که توانست دولت بر مسند زمان خودش را مجاب کند تا اولین نمایشگاه موسیقی را برگزار کند، انجمن موسیقی ایران در زمان دولت نهم بود. این رویداد با عنوان «نخستین نمایشگاه موسیقی و آثار شنیداری» همزمان با جشنواره‌ی موسیقی فجر در مرکز آفرینش‌های هنری و فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد. اتفاقی که به پشتوانه‌ی دولتی بودنش توانست اکثر محدودیت‌ها و نگاه‌های نامتناسب با هنر موسیقی را کنار بزند تا رویدادی تاریخی در اذهان اهالی موسیقی نقش ببندد.

حضور موسیقی‌دانان برجسته‌ای نظیر محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان، حسین علیزاده، مجید کیانی، داریوش طلایی، شهرام ناظری و... و شرکت در سخنرانی‌ها و میزگرد‌های این نمایشگاه در کنار حضور پررنگ سازندگان ساز، همچنین ناشران آثار شنیداری و کتب موسیقی از ویژگی‌های برجسته‌ی نمایشگاه بود. این اولین و تاکنون آخرین نمایشگاه موسیقی بود که توسط دولت برگزار شده و بعد از آن نهادهای موسیقایی دولت هیچ‌گاه به سمت برگزاری چنین رویدادی نرفته‌اند. 

خانه‌ی موسیقی نیز به‌عنوان یک نهاد موسیقی که قصد دارد مستقل از دولت عمل کند، در برهه‌های زمانی مختلف با امکانات بسیار کم اقدام به برگزاری چند نمایشگاه ساز و دو نمایشگاه آثار شنیداری کرد که این تلاش‌ها به دلیل عدم وجود امکانات برگزاری، هیچ‌گاه فراگیر نشد و در هر نمایشگاه تنها بخش‌هایی از موسیقی که عمدتاً جنبه‌ی هنری داشتند مورد توجه قرار گرفتند. برگزاری دو نمایشگاه سازهای ابداعی توسط خانه‌ی موسیقی که یکی از آن‌ها مستقلاً به ساز‌های ابداعی استاد محمدرضا شجریان اختصاص داشت، از ماندگارترین رویدادهای نمایشگاه ساز خانه‌ی موسیقی است.   به موازات خانه‌ی موسیقی از دهه‌ی 90 تاکنون چند مؤسسه و شرکت خصوصی اقدام به برگزاری نمایشگاه‌های مختلف موسیقی کرده‌اند که آن‌ها نیز با وجود جذب حمایت مالی و اخذ مجوزهای فراوان، به دلیل عدم وجود دیدگاه هنری و نگاه صرفاً اقتصادی و تجاری هیچ‌گاه در برگزاری یک رویداد ماندگار موفق عمل نکردند. 

واقعیت این است که تجربه‌های موفق و ناموفق پیشین در امر برگزاری نمایشگاه موسیقی در ایران، این مسئله را نشان داده که تنها یک نهاد هنری با حمایت همه‌جانبه‌ی دولت، اعم از اختصاص سالن‌های وسیع و متناسب با هنر موسیقی، همچنین اعطای مجوزهای لازم می‌تواند برپایی یک نمایشگاه موسیقی جامع که در برگیرنده‌ی تمام جنبه‌های فعال در عرصه‌ی موسیقی باشد، رقم بزند. جنبه‌هایی نظیر نشر آثار شنیداری موسیقی، کتاب‌های موسیقی، حوزه‌ی پژوهش، تهیه‌کنندگی و صنعت در موسیقی، سازهای موسیقی، رسانه‌های موسیقی، برگزاری میزگرد درباره‌ی موضوعات پژوهشی و اتفاقات روزِ موسیقی و... همه و همه باید در یک نمایشگاه جامع مورد توجه قرار گیرد. 

نگاه هنری به مقوله‌ی نمایشگاه موسیقی یکی از رمزهای ماندگاری این رویداد است زیرا همان‌طور که پیش‌تر دیده شده؛ بخش تجاری و صعنت موسیقی همواره با امکانات مالی که در اختیار داشته در نمایشگاه‌های خصوصی حضور پررنگی را تجربه کرده اما بخش‌های هنری در بسیاری از موارد به دلیل عدم حمایت مالی حتی از حضور در چنین نمایشگاه‌هایی بازمانده‌اند. سخن آخر این‌که باوجود برگزاری چندین نمایشگاه موسیقی در سال‌های اخیر، هیچ‌کدام از این رویدادها نتوانستند یک نمایشگاه جامع موسیقی را برپا کنند و این از دست رفتن هزینه و انرژی درنهایت به یک رویداد ماندگار بدل نشد.