«من امیرو 79 سال دارم»

پیش‌درآمد فیلمسازی‌اش در ایران؛ ورود به جرگه عکاسان فیلم و عکاسی آثار مطرحی همچون «بیگانه بیا»، «قیصر»، «حسن کچل» و «رضا موتوری» بود. ترکیبی از عشق و علاقه دوران کودکی‌اش به سینما که خانه دوم او بود (به‌عنوان تخمه‌فروش، کنترلچی، آپاراتچی و مهمتر از همه تماشاچی) و تجربه کار در عکاسخانه‌ها که در پیوند با هم و ارتباط با علیرضا زرین‌دست، پای او را به درست‌ترین جایی که می‌توانست در آن قرار بگیرد، باز کردند!

قطعاً همکاری با فیلمسازان صاحب سبک آن مقطع سینمای ایران که دستی بر آتشِ موج نو داشتند؛ همچون مسعود کیمیایی و زنده‌یاد علی حاتمی که تابع جریان رایج نبودند، در شکل‌دادن به سلیقه و نگاه این جوان نوجوی جنوبی که رویای پرواز در سر داشت، نقش بسزایی داشت او که چندسال بعد، خود بدل به یکی از پیشبرندگان موج نو سینمای ایران در دهه ۵۰ شد.

همچنان‌که وقتی گام در مسیر فیلمسازی گذاشت، دچار خودباختگی نشد و همواره ردِپای خود، گذشته و رویاهایش را در فیلم‌هایش دنبال کرد؛ آن‌هم در شمایل قهرمانی تک‌افتاده و سرکش که تا پای جان برای رسیدن به هدف، خود را به مخاطره می‌اندازد... از نوجوانی تا بزرگسالی.

به همین واسطه چه‌بسا تمرکز بر شمایل قهرمان نوجوانی که در فیلم‌ها و فیلمنامه‌هایش ثبت کرد، راه معقول‌تری برای واکاوی کاراکتر این فیلمساز خستگی‌ناپذیر باشد... او که برای پرواز فراتر از مرزهای سینمای شهر، کشور و سرزمین‌اش آنقدر پافشاری کرد که بالاخره گام در مسیر آن گذاشت، اما این برای او آغاز راهی بود که تا امروز ادامه دارد.

امیر نادری یک‌سال بعد از ساخت اولین فیلم‌اش؛ «خداحافظ رفیق» که فراتر از انتظارها از یک فیلمساز جوان و تازه‌کار و نقطه‌ای قابل تأمل بر پیشانی سینمای موج نو بود، سال ۱۳۵۱ فیلمنامه «تجربه» را با همکاری مشترک زنده‌یاد عباس کیارستمی نوشت. تهیه‌کنندگی این فیلم با کارگردانی کیارستمی را کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به‌عهده گرفت. قصه‌ای ملهم از تجربه‌های شخصی نادری که زندگی روزمره یک نوجوان تنها و بی‌کس‌وکار را که در یک عکاسی کار می‌کند، در پیوند با عشقی افلاطونی به تصویر می‌کشد. قهرمان نوجوانی که می‌تواند پیش‌درآمد تولد امیروی «سازدهنی» و «دونده»، نوجوان فیلم کوتاه «انتظار» و حتی کاراکتر محوری «آب، باد، خاک» باشد. همه این قهرمانان نوجوان، نسبتی با خالق خلاق خود دارند که زیسته‌های خود را محملی برای شکل‌گیری درام زندگی انسان در پرمخاطره‌ترین مقطع حیات قرار داد؛ نوجوانی و بلوغ در تنهایی و تک‌افتادگی و فقر که کودکی را می‌بلعد و یک انسان بالغ تحویل جامعه می‌دهد با رویاهای تحقق‌نیافته!

این تصویری است که می‌توان امیر نادری را از ابتدا تا همین امروز در آن قاب کرد؛ فیلمسازی که هیچ‌گاه از خود عبور نکرد، بلکه درام فیلم‌هایش را از خود عبور داد تا خاک، ریشه، جغرافیا، سرزمین، بوم‌شناسی و... از مولفه‌های همیشگی آثارش به‌خصوص با تمرکز بر آثار نوجوانانه‌اش باشند.

هرچند فیلم‌های نوجوانانه او در نگاه اول در دسته‌بندی کلیشه‌ای (درباره کودک/ نوجوان) قرار می‌گیرند اما در نگاهی عمیق‌تر؛ (برای کودک) و (درباره کودک) را پشت‌سر گذاشته و تبدیل به یک سرفصل جدید در سینمای کودک و نوجوان می‌شوند؛ فیلم‌هایی که هر دو سویه را با نگاهی ظریف به‌هم پیوند می‌دهند.

فیلم‌هایی که در یک دایره بسته محدود نمی‌مانند و فراتر از ترسیم جهان کودک/ نوجوان از زاویه نگاه یک بزرگسال، قد می‌کشند و به وسعت جهان انسان‌ها بزرگ می‌شوند... آن‌هم فقط و فقط به این دلیل مهم که خالق آنها؛ نوجوانی پرشور با رویاهایی بزرگ در پوسته یک بزرگسال است که به مخاطب امکان تجربه همزمان این دو سویه را می‌دهد. به همین واسطه است که زیر پوست فیلم‌هایش گرما، شور و جنون ملموس نوجوانی موج می‌زند و فاصله زاویه‌دید فیلمساز و قهرمان حس نمی‌شود؛ چراکه فاصله‌ای وجود ندارد و او خود در منظر نوجوانی‌اش به نظاره درامی نشسته که ناظر بر گذشته و حال‌اش است.

این دریافت به‌واسطه قیاس قهرمانان نوجوان فیلم‌های امیر نادری با نوجوانان فیلم‌های ماندگار آن دهه و دهه‌های بعد سینمای ایران - تا امروز که دیگر جانی در کالبد سینمای کودک و نوجوان نمانده – برجسته‌تر می‌شود. از «باشو غریبه کوچک» تا «خانه دوست کجاست»، از «بدوک» تا «نیاز»، از «به خاطر هانیه» تا «مسافر جنوب»، از «تیک تاک» تا «بازی بزرگان» و...

امیر نادری فیلمسازی است که در طول شش‌ دهه فیلمسازی در آستانه ۸۰ سالگی هنوز از حرکت خلاف‌جهت جریان آب دست برنداشته؛ چه آن هنگام (تا پایان دهه ۶۰) که در سینمای ایران فیلم می‌ساخت و فیلم‌هایش بازخورد جهانی خوبی داشتند، چه پس از آن که در سینمای آمریکا و بعدتر اروپا شروع به فیلمسازی کرد... تا امروز که فاصله خود را با سینمای تجاری و جریان روز حفظ کرده است.

هرجا که باشد او همواره همان امیرو؛ نوجوان پرشور با رویاهایی به وسعت تجربه‌های ناکرده‌اش برای ما باقی خواهد ماند... امیروی سینمای ایران امروز ۷۹ ساله شد.