قصه عبرت‌آموز خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان

آنچه در این ستون می‌خوانید، دیدگاه‌های رسانه‌های خارجی است که صرفا جهت اطلاع‌رسانی منتشر می‌شود و این دیدگاه‌ها موضع روزنامه «هم‌میهن» نیست.

براساس گزارش رسانه‌های پاکستان ایران به‌تازگی به دولت پاکستان اعلام کرده‌است که قصد دارد اسلام‌آباد را به دلیل عدم اجرای تعهداتش در تکمیل خط لوله انتقال گاز در خاک پاکستان در ماه جاری میلادی به یک دادگاه حل اختلاف در پاریس بکشاند.

این پروژه بیش از ۱۰ سال است که به دلیل نگرانی‌های پاکستان از تحریم‌های آمریکا به تاخیر افتاده‌است. این پروژه ناکام که محصول توافق سال ۲۰۰۹ است که به نماد مشکلات بغرنج ژئوپلیتیک و اقتصادی پاکستان تبدیل شده‌است، نشان می‌دهد که چگونه این مشکلات در مسیر منافع ملی این کشور قرار گرفته‌اند.

هواداران این خط لوله در پاکستان می‌گویند که این پروژه می‌تواند جریان پایدار انرژی را به سمت پاکستان که به شدت با کمبود مزمن انرژی مواجه است، برقرار کند، به اضافه اینکه قیمت آن هم از واردات نفت خام ارزان‌تر است. انتظار می‌رود در ۱۲ سال آینده ذخایر اثبات‌شده گاز پاکستان پایان می‌یابد. به گفته ایران در صورت تکمیل این پروژه، خط لوله انتقال گاز می‌تواند روزانه ۷۵۰ میلیون تا یک میلیارد فوت مکعب گاز به پاکستان برساند.

هرچند ایران بخشی از خط لوله را به طول ۶۸۴ مایل در خاک خود تکمیل کرد، پاکستان هنوز سهم ۴۸۵ مایلی خود را تکمیل نکرده‌است. در ماه فوریه سال جاری میلادی پاکستان وعده داد که نخستین قطعه ۵۰ مایلی از این خط لوله را تکمیل کند، اما هنوز زمین مورد نیاز برای این کار را ابتیاع نکرده‌است. پاکستان به شدت نگران ناخشنود شدن عربستان سعودی، متحد اسلام‌آباد و رقیب راهبردی ایران است و در عین حال از تحریم‌های ایالات متحده آمریکا وحشت دارد. (واشنگتن منبع کلیدی تجارت، کمک‌های توسعه‌ای و حمایت اقتصادی برای پاکستان است.) با توافق آشتی ایران و عربستان سعودی ممکن است که برخی نگرانی‌های پاکستان کمرنگ شده‌باشد. اما تنش‌های آمریکا با ایران همزمان با بی‌ثباتی در خاورمیانه تشدید شده‌است و به همین دلیل ممکن است صدور معافیت تحریمی از سوی آمریکا (که هنوز از سوی پاکستان رسماً درخواست نشده‌است) غیرمحتمل باشد.

مقام‌های آمریکایی مخالفت خود را با اجرای این پروژه اعلام کرده‌اند و گفته‌اند که اجرای آن پاکستان را در خطر تحریم قرار می‌دهد. برخی از دولت‌هایی که روابط نزدیکی با واشنگتن دارند، از جمله هند که به توسعه بندر در ایران ادامه می‌دهد، توانسته‌اند بدون مواجه شدن با عواقب منفی به روابط تجاری با ایران ادامه دهند. اما پاکستان گرفتار وضعیت ژئوپلیتیک و اقتصادی خود شده‌است و نمی‌تواند شرکای درجه یک خود را ناخشنود کند و به دلیل نفوذ جهانی محدودش نمی‌تواند امتیازهای ویژه‌ای مانند معافیت تحریمی دریافت کند.

علاوه بر این آسیب‌پذیری‌های اقتصادی پاکستان به شدت این کشور را به منابع مالی خارجی از جمله صندوق بین‌المللی پول، وابسته کرده‌است و به همین دلیل نمی‌تواند دسترسی‌اش به این منابع را به خطر بیاندازد. پاکستان فقط در رویا می‌تواند تصور کند که استقلال سیاست خارجی را که هندوستان از آن بهره‌مند است، تجربه کند، چراکه هند کشوری اثرگذارتر در عرصه جهانی است و وابستگی‌های بسیار کمتر به خارج دارد.

چین به دلیل نگرانی‌های امنیتی و اقتصادی تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری جدید در پاکستان ندارد و روسیه هم که از سال گذشته خودش فروش نفت به پاکستان را آغاز کرده‌است به دلیل گرفتاری‌‌های اقتصادی ناشی از جنگ اوکراین، توان مالی چندانی ندارد. اما خروج پاکستان از این قرارداد هم هزینه‌های زیادی دارد که پاکستان از پس آن بر نمی‌آید. در بدترین حالت ممکن است پاکستان حدود ۱۸ میلیارد دلار به دلیل عدم تکمیل پروژه جریمه شود. در روزهای اخیر اسلام‌آباد گفته‌است که مذاکراتی با تهران برای پیدا کردن یک راه‌حل جدید در جریان است.

این مذاکرات می‌تواند فرصت خروج پیروزمندانه به پاکستان بدهد. پاکستان نباید دنبال خریدن وقت بیشتر باشد، این کشور تاکنون ۱۰ سال فرصت اضافه گرفته‌است و بعید است که بتواند فرصت بیشتری بگیرد. شاید بهتر این باشد که پاکستان بتواند بر روی جریمه کمتری توافق کند که بتواند آن را پرداخت کند و از این تعهد خلاص شود.

شاید در کوتاه‌مدت معامله‌های ارزان‌تر و بهتری مانند خرید گاز از قطر برای پاکستان امکان‌پذیر باشد. پاکستان در صورت برطرف شدن نگرانی از تحریم‌های آمریکا بعدها دوباره می‌تواند به تهران مراجعه کند. در حال حاضر پروژه خط لوله گاز یک قصه عبرت‌آموز برای پاکستان است: این کشور نمی‌تواند بر فرصت‌های امنیت انرژی سرمایه‌گذاری کند؛ وقتی آن فرصت بیش از آنکه درمان کند، زخم می‌زند.