مسائل روسیه فراتر از اوکراین

جورج فریدمن استراتژیست

هفته گذشته، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در واشنگتن با رهبران قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ترکمنستان و ازبکستان - که همگی اعضای سابق اتحاد جماهیر شوروی قبل از فروپاشی آن بودند - دیدار کرد. روابط مسکو پس از فروپاشی شوروی با این کشورها متنوع و پیچیده است، اما همه آنها به طور کلی روابط اقتصادی و نظامی خود را با مسکو حفظ می‌کنند.

برای درک زمینه جلسه واشنگتن، باید درک کنید که در منطقه قفقاز چه اتفاقی افتاده است. قفقاز جنوبی شامل ارمنستان، گرجستان و آذربایجان - که آنها نیز از کشورهای شوروی سابق هستند - می‌شود. روابط بین این کشورها و روسیه و بین خودشان از خصومت و جنگ تا سازش متغیر بوده است.

ارمنستان و آذربایجان بر سر کنترل منطقه قره‌باغ کوهستانی چندین جنگ علیه یکدیگر انجام دادند و روسیه در سال ۲۰۰۸ به دلیل تمایل گرجستان برای پیوستن به ناتو به این کشور حمله کرد و اگرچه گرجستان هنوز هیچ رابطه دیپلماتیکی با روسیه ندارد، اما روابط اقتصادی و سیاسی مهمی را با مسکو حفظ می‌کند. در شمال کوه‌های قفقاز، رشته‌ای از کشورها وجود دارد که هنوز بخشی از روسیه هستند، حتی اگر برخی (چچن) برای استقلال از روسیه جنگیده باشند. مسکو تا حد زیادی قفقاز شمالی را آرام کرده و بدین ترتیب یک منطقه حائل بین خود و قفقاز جنوبی ایجاد کرده است.

در سال‌های گذشته، توانایی اتحاد جماهیر شوروی در کنترل هر دو طرف قفقاز - که خود تا حد زیادی یک منطقه حائل در برابر یک دشمن تاریخی و عضو ناتو در ترکیه بود - هرگونه تهدیدی را برای روسیه از جنوب محدود می‌کرد. کشورهای قفقاز جنوبی اکنون به‌طور گسترده‌ای با ایالات متحده، متحد هستند، به‌ویژه در مسائل اقتصادی. تهدید ناشی از ترکیه تا حدودی به دلیل خصومت آن با ارمنستان کاهش یافته است، درحالی‌که گرجستان سیاست خارجی بسیار پیچیده‌تری با روسیه و غرب دارد. در طول یک سال گذشته، یک پروژه توسعه‌ای پدیدار شده است.

این پروژه که به عنوان مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی شناخته می‌شود، ارمنستان و آذربایجان - یک تولیدکننده بزرگ نفت - را به هم متصل خواهد کرد. این پروژه با پایان یافتن درگیری قره‌باغ کوهستانی امکان‌پذیر شد. این مسیر، به طور حیاتی، یک مشکل بزرگ برای ایران است. به عبارت دیگر، قفقاز جنوبی دیگر یک منطقه حائل برای روسیه نیست و به یک متحد برای ایالات متحده تبدیل شده است، البته یک متحد غیررسمی. و اکنون، ایالات متحده در حال جلب توجه آسیای مرکزی است.

در حالی که روسیه مشغول رسیدگی به مرزهای غربی خود با اوکراین بود، مرزهای جنوبی و جنوب شرقی‌اش ناامن‌تر شده‌اند. هیچ‌یک از این مناطق شاهد استقرار نظامی ایالات متحده نبوده است، اما روسیه نمی‌تواند این احتمال را رد کند. در همین حال، تحول جالبی در مرز جنوب شرقی روسیه با چین رخ داده است. پس از دیدار ترامپ با شی‌جین‌پینگ، ایالات متحده از چین خواست که واردات نفت از روسیه را متوقف کند؛ دو واردکننده بزرگ چینی موافقت کردند که این کار را انجام دهند.

این تلاشی جزئی از سوی پکن برای ایجاد روابط بهتر با واشنگتن بدون خصومت رسمی با مسکو بود. روسیه و چین بارها در طول تاریخ خود با هم خصومت داشته‌اند. آنها حتی در طول جنگ سرد با وجود اینکه هر دو کمونیستی بودند، با هم اختلاف داشتند. چین به قطعنامه سازمان ملل متحد که حمله روسیه به اوکراین را محکوم می‌کرد، رأی منفی نداد و در عوض رأی ممتنع داد و همچنین برای حمایت از روسیه نیرو اعزام نکرد.

در عین حال، دولت پکن نقشه‌هایی را منتشر کرده است که مناطقی از شرق روسیه - از جمله ولادی وستوک که در قرن نوزدهم توسط روسیه تصرف شد - را به عنوان بخشی از چین نشان می‌دهد. تمایل چین برای جلوگیری از خرید نفت روسیه توسط شرکت‌های چینی را باید به عنوان نشانه‌ای از حُسن‌نیت پیش از روابط بهتر با واشنگتن در نظر گرفت. این رفتار منطقی است زیرا اقتصاد چین به دسترسی به بازارهای ایالات متحده نیاز دارد.

چین با مشکلات اقتصادی قابل توجهی از جمله کاهش احتمالی صادرات، بحران املاک و مستغلات و بیکاری بالا در بخش‌های خاصی از جمعیت مواجه است. اگر چین تصمیمی بدیهی بگیرد و به این نتیجه برسد که تنش‌ها با آمریکا منجر به تعرفه‌های سنگین می‌‌شود، بنابراین به روابط بهتر با ایالات متحده نیاز خواهد داشت، احتمالاً روسیه را به حاشیه خواهد راند. به خصوص اگر این کار عواقب اقتصادی کمی داشته باشد.

همه اینها به این معنی است که وسواس روسیه در مورد مرز غربی خود به قیمت مرز جنوبی آن تمام شده است و کشورهایی که در امتداد مرز جنوبی روسیه هستند، علاقه‌مند به سازش با ایالات متحده هستند و روسیه نه توانایی دارد و نه علاقه‌ای دارد که در هر دو مرز به طور همزمان اقدام کند. 

منبع: GPF

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید