تراز منفی ۴۰۰ میلیون مترمکعبی آب تهران/وزارت نیرو پیشنهاد تعطیلی ساخت و ساز در پایتخت را داد
«تابستان سخت» امسال بد دامن تهران را گرفته و نه‌تنها تهران بلکه بیشتر شهرهای ایران را با بحران روبه‌رو کرده است.
«تابستان سخت» امسال بد دامن تهران را گرفته و نه‌تنها تهران بلکه بیشتر شهرهای ایران را با بحران روبه‌رو کرده است. آب قفل بزرگی بر پایتخت زده و مدیریت آن را دچار سردرگمی کرده است. تهران، پایتختی با بیش از ۹ میلیون نفر جمعیت، امروز با یکی از جدی‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی یعنی کم‌آبی درگیر است؛ بحرانی که ریشه آن تنها در کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی خلاصه نمی‌شود، بلکه سال‌ها مدیریت نادرست منابع، توسعه بی‌ضابطه شهری، فرونشست زمین و برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی نیز در آن موثر بوده که تصویر آینده‌ای نگران‌کننده را برای این شهر ترسیم می‌کند.
در حالی که سدهای اطراف تهران به کمترین میزان ذخیره طی دو دهه اخیر رسیده‌اند و مصرف آب در این کلان‌شهر همچنان بی‌رویه ادامه دارد، کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر سیاست‌های جدی در زمینه صرفه‌جویی، بازچرخانی آب و کنترل مصرف اتخاذ نشود، پایتخت ایران در سال‌های آینده با تنش‌های اجتماعی، اقتصادی و حتی مهاجرت‌های گسترده روبه‌رو خواهد شد.
براساس آمارهای رسمی تهرانی‌ها به‌طور میانگین بیش از دو برابر سرانه جهانی آب مصرف می‌کنند، درحالی‌که شبکه توزیع آب به دلیل فرسودگی لوله‌ها، بخش بزرگی از این منابع را به هدر می‌دهد. این وضعیت، همراه با ضعف در مدیریت مصرف، فقدان سیاست‌های بازدارنده و عدم سرمایه‌گذاری کافی در فناوری‌های نوین مانند شیرین‌سازی و بازچرخانی آب، آینده‌ای مبهم را رقم می‌زند.
کارشناسان معتقدند در صورت ادامه روند کنونی، پایتخت ایران نه‌تنها با محدودیت‌های شدید در تأمین آب شرب روبه‌رو میشود، بلکه بحران‌های اجتماعی از جمله مهاجرت اجباری، افزایش نابرابری‌های منطقه‌ای، و حتی تنش‌های سیاسی داخلی و بین‌حوزه‌ای دور از انتظار نیست. در حقیقت، بحران آب تهران دیگر تنها یک موضوع زیست‌محیطی نیست؛ بلکه یک تهدید امنیتی و استراتژیک برای آینده ایران به شمار می‌آید.
در چنین شرایط بحرانی شهرداران تهران در بخشنامه‌ای مصوب کردند که یک طبقه اضافه به ساختمان‌ها داده شود که حتماً به افزایش جمعیت در تهران دامن می‌زند و بحران آب را به فاجعه غیرقابل جبران تبدیل می‌کند. دولت چهاردهم نیز میراث‌دار بحران‌های بسیار عظیم باقی مانده از دولت‌های پیشین خود شده است و برای مدیریت از این شرایط یک بار «انتقال پایتخت» را مطرح می‌کند و بار دیگر از «ممانعت از مهاجرت به تهران» سخن می‌گوید. اما برای حل این معضل بزرگ، اقداماتی اشتباه را در پیش گرفته و به شهرداری اجازه می‌دهد با افزایش تراکم 40 تا 45 درصدی خانه‌های تخریب شده از جنگ، هزینه بازسازی آنها را تامین کند. از سوی دیگر با تصمیمات اشتباه درباره حریم تهران باعث ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم نداشته تهران شده است.
تهران آب دارد باید تدبیر کرد
علیرضا زاکانی، شهردار تهران دوشنبه‌شب با اشاره به این که امکانات و اقتضائات کشور امکان خدمت را فراهم کرده، تاکید کرد: «باید راه و زمینه خدمت را پیدا کنیم وگرنه کاستی وجود دارد. کاستی در بسیاری از کشورها وجود دارد اما باتدبیر قابل رفع است. به عنوان مثال موضوع آب تهران که یک دغدغه است.» او افزود: «ما به عنوان مسئولین سالیان سال است که به وظیفه خود عمل نکردیم. زیرساخت‌های شهر نیز نیاز به ترمیم دارد و بخش زیادی از آن دچار هدررفت آب است. از سوی دیگر داخل منازل نیاز به کاهنده‌هایی دارد که آب کمتر میشود. باید فرهنگ مصرف را در جامعه اصلاح کنیم.»
شهردار تهران با بیان اینکه اگر آب داشتیم هم نباید بی‌محابا مصرف کنیم، گفت: «اگر همه ملت و مسئولان دست به دست هم دهند راحت می‌توان از چالش‌ها عبور کرد. یک سال و نیم است که شهرداری دنبال آن است که در خدمت دولت قرار گیریم و متولی‌گری آب تهران را بر عهده بگیریم تا معلوم شود که تهران آب دارد. امیدوارم جلساتی که در این مورد داشتیم به نتیجه خوبی برسد تا مدیریت شهری در این جهت هم خدمتگزار خوبی باشد. من تشکر می‌کنم از لطفی که آقای رئیس‌جمهور داشت (بازسازی‌های شهر تهران را به شهرداری سپرد) این سقف را می‌توانیم بالاتر ببریم.»
آب برای غیرمجاز در حریم دارند؟
مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران نیز روز گذشته با اشاره به این که شهردار و وزیر نیرو نشستی داشتند که مشکلات را حل و فصل کردند و امیدوارم که هر چه سریعتر نتایج آن را شاهد باشیم، خبر داد: «متاسفانه وزارت نیرو به شورای‌عالی معماری و شهرسازی گفته برای اینکه تهران آب ندارد کسی 2 سانت ساختمان نسازد.» او افزود: «سال‌ها می‌دانستند که آب نداریم و باید آب تهیه می‌کردند. وقتی حریم شهر تهران را در اختیار عده‌ای می‌گذارند تا ساخت و ساز کنند، آب دارند؛ حریم را دست عده‌ای می‌دهید که هر طور دوست دارند ساخت و ساز کنند اما در تهران ساختمان‌سازی نشود چون آب نداریم. این استدلال‌ها آبکی و ضعیف است.»
ورود سازمان بازرسی به بخشنامه شهرداران
مهدی عباسی، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران درباره بحران آب در تهران به هم‌میهن گفت: «مسئله زیست محیطی آب و ظرفیت زیستی تهران یک مسئله جدی است و مختص تهران نیست. استان تهران و استان البرز طبیعت و منابع مشترکی دارند. آب طالقان را به تهران می‌آوریم، اما این فرصت‌های طبیعی تا چه زمانی وجود دارد؟ این منابع طبیعی وابسته به شرایط اقلیمی‌اند و تغییرات اقلیمی به‌هیچ‌وجه به نفع ما نیست. منطقه غرب آسیا درگیر خشکسالی مفرط است و ما نیز بخشی از این منطقه‌ایم.
بنابراین باید بپذیریم که در تنش آبی هستیم و شرایط ممکن است بدتر هم بشود. پس لازمه مدیریت این وضعیت، داشتن یک برنامه جامع است؛ برنامه‌ای که از اصلاح الگوی مصرف آغاز شود، تا مدیریت پساب، جلوگیری از هدررفت و بهینه‌سازی در کشاورزی و صنعت ادامه پیدا کند.» رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران تأکید کرد: «یکی از مسائل مهم شهری، بحث جمعیت‌پذیری است. ما باید در مناطقی استقرار یابیم که ظرفیت زیستی دارند و مراقب باشیم فراتر از ظرفیت بارگذاری جمعیتی انجام نشود.
ظرفیت زیستی تهران و کل استان تهران بسیار مهم است. در سال‌های اخیر از این موضوع غفلت شد و حریم تهران آسیب دید. امروز حدود ۶۰ درصد تأمین آب شرب تهران از طریق چاه‌های عمیق و برداشت از سفره‌های زیرزمینی انجام میشود و این رقم در حال افزایش است. در دشت‌های تهران اکنون تراز منفی ۴۰۰ میلیون مترمکعب وجود دارد؛ یعنی برداشت بیش از حد.» او گفت: «در حال حاضر شهر تهران سالانه یک میلیارد و سیصد میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کند که دست‌کم ۳۰۰ میلیون مترمکعب آن قابلیت صرفه‌جویی در مبدأ دارد.
اگر این صرفه‌جویی اتفاق بیفتد، می‌توان بخش قابل‌توجهی از کسری ۴۰۰ میلیون مترمکعبی و تبعاتی همچون فرونشست زمین را کنترل کرد. بنابراین همه ما، اعم از مسئولان، رسانه‌ها، هنرمندان و مردم باید موضوع آب را به‌عنوان اولویتی حیاتی بپذیریم. این موضوع نه سیاسی است و نه محل اختلاف. اگر بی‌آبی گریبان شهر را بگیرد، همه دچار مشکل می‌شوند. آخرین گزارش‌های سازمان نقشه‌برداری نشان می‌دهد میزان فرونشست در برخی نقاط تهران تا ۲۴ سانتیمتر هم رسیده است که رقم کمی نیست.»
عباسی با اشاره به اینکه ساخت‌وسازهای بی‌رویه و تراکم‌های نامتناسب و بخشنامه شهرداران، افزود: «ما مخالف بخشنامه‌های غیرقانونی و فاقد مبنای علمی هستیم. ما فراتر از قانون را قبول نکردیم. طبق مطالعات جمعیت تهران پیش‌بینی شده و ما اجازه نداریم به دلیل منافع آنی مسائل آتی را تخریب کنیم. توسعه شهری باید بر پایه مطالعات و ظرفیت‌های زیستی انجام شود.
هرگونه تصمیم غیرکارشناسی در حوزه تراکم و ساخت‌وساز، انضباط شهر را به‌هم می‌زند و عارضه‌های جدی برای آینده تهران ایجاد می‌کند. سازمان‌های مختلف، از جمله وزارت کشور و شورای شهر، در این زمینه مکاتبات متعددی داشته‌اند و تأکید کرده‌اند که این بخشنامه‌ها مبنای قانونی ندارند. باید برنامه‌ها به نفع کشور پیش برود. وقتی تراکم‌ها به هم‌می‌ریزد، عارضه‌هایی برای شهر تهران به وجود می‌آورد. سازمان‌های مختلفی نامه زدند، وزارت راه و شهرسازی، سازمان بازرسی کل کشور و وزارت کشور درباره این بخشنامه نامه زده‌اند. ریاست شورای شهر هم دوبار مکاتبه کرده است.
امیدواریم جلوی این کار را بگیریم. اما آن چیزی که صادر میشود از نظر ما یک اشتباه است و باید به سرعت جلوی آن را بگیرند و آن را جبران کنند. این بخشنامه قانونی نیست و چارچوب آن درست نبود و مبنای قانونی ندارد.» او در پاسخ به این سوال که پیشنهاد وزارت نیرو مبنی بر توقف ساخت و ساز در تهران رانت ایجاد می‌کند؟ بیان کرد: «مسئله را نباید اینطور حل کنیم. باید برای ساخت و سازها از پساب استفاده کرد یعنی نوع آب را مدیریت کنیم. هر چیزی که تصمیم به انحصار و توقف گرفته میشود، جای دیگری عارضه‌ای را به وجود می‌آورد. به جای آن که صورت مسئله را پاک کنیم، اشکالات مسئله را حل کنیم.»
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران در واکنش به سخنان زاکانی، گفت: «مشکل آب تهران بسیار اساسی است و منابع وجود ندارد. بارش‌ها کم بوده و سدها خالی است. می‌توان از سفره‌های زیرزمینی برداشت کرد اما 5 سال دیگر چه باید کرد؟ اقدام یک‌جانبه در بحران آب نباید کرد، چندجانبه باید به این موضوع نگاه کرد. اگر بخواهم دو محور کلیدی را نام ببرم، نخست اصلاح مصرف در مبدأ و دوم بازچرخانی آب است.
امروز انتقال آب از طالقان یا منابع دیگر چاره‌ساز نیست چراکه اصراف منابع و استفاده از حقابه دیگران است. اما تنها با اصلاح ۱۰ تا ۱۵ درصدی الگوی مصرف رقم بزرگی از آب ذخیره میشود. از سوی دیگر، اگر در تهران بتوان حدود ۱۱۰ میلیون مترمکعب آب را تصفیه و بازچرخانی کرد و این میزان را صرف آبیاری فضای سبز کند، معادل یک‌چهارم کسری کنونی سفره‌های آب زیرزمینی جبران خواهد شد. این تصمیم بزرگی است که نیاز به عزم ملی و همراهی مردم دارد.»
او با تأکید بر ضرورت تغییر نگرش عمومی نسبت به مصرف آب، تاکید کرد: «در نهایت این شهروند است که تصمیم می‌گیرد شیر آب را چند دقیقه یا چند ثانیه باز بگذارد. بنابراین مهم‌تر از ابزارهای کاهنده، ذهنیت مصرف‌کننده است. ما در شرایط جنگ هم دیده‌ایم که مردم تصمیم گرفتند شکست نخورند و همین اراده سرنوشت را تغییر داد. امروز هم باید چنین تصمیمی در قبال آب گرفته شود.
مدیریت منابع به معنای ایجاد باران نیست، اما می‌تواند زمان بخرد و از بحران عبور کند. تصمیماتی گرفتیم که شاید به این دوره مدیریت شهری نرسد اما زیرساخت‌هایی برای شهر تهران فراهم میشود.» عباسی در پایان گفت: «بحران آب تهران با اقدامات یک‌جانبه حل نمی‌شود. باید سیاستی ترکیبی و چندلایه اجرا شود. بخشی از اقدامات باید همزمان و بخشی به‌صورت مرحله‌ای پیش برود. تصمیمات امروز ما امانتی برای نسل‌های آینده است و نباید به‌خاطر منافع آنی، منابع حیاتی شهر را از بین ببریم. هر اقدام زیرساختی در این حوزه اگرچه ممکن است در دوره ما نتیجه ندهد، اما سرمایه‌ای ماندگار برای آینده تهران خواهد بود.»
