رایزنی در استانبول/اولین دور مذاکرات ایران و اروپا بعد از جنگ ۱۲ روزه انجام شد
مذاکرات ایران، تروئیکای اروپایی و اتحادیه اروپا در استانبول، روز جمعه به مدت حدوداً چهار ساعت برگزار شد.
مذاکرات ایران، تروئیکای اروپایی و اتحادیه اروپا در استانبول، روز جمعه به مدت حدوداً چهار ساعت برگزار شد. مذاکرات استانبول، نخستین رایزنی دیپلماتیک میان ایران و کشورهای غربی پس از جنگ ۱۲ روزه است. به طور طبیعی، با توجه به شرایط و همچنین اظهارات پیشین مقامات اروپایی و ایرانی، این گفت‌وگوها بر موضوع اسنپ‌بک و بازگشت قطعنامه‌های تحریمی ایران توسط این کشورها متمرکز بود. در حال حاضر پرسش اصلی این است که قطعنامه ۲۲۳۱ تمدید می‌شود، اروپایی‌ها ماشه را می‌چکانند یا شرایط به نحوی تغییر می‌کند که نیازی به استفاده از این مکانیسم نیست؟
رایزنی در استانبول
ساعت از ۱۰.۳۰ صبح روز جمعه به وقت تهران گذشته بود که رسانه‌های خارجی مستقر مقابل کنسولگری ایران، خبر ورود هیئت اروپایی به محل مذاکرات را مخابره کردند. این گفت‌وگوها در ساختمان دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران برگزار شد و سطح آن نیز معاونت وزیر بود. ساعت حدود 14:30 به وقت تهران بود که خبرگزاری فرانسه خروج هیئت اروپایی را اعلام کرد.
کاظم غریب‌آبادی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه درباره این گفت‌وگوها در توئیتر نوشت: «دکتر تخت‌روانچی و من گفت‌وگویی جدی، صریح و مفصل با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی/اتحادیه اروپا داشتیم. آخرین تحولات مربوط به لغو تحریم‌ها و موضوع هسته‌ای مورد بحث و بررسی قرار گرفت. ضمن انتقاد جدی از مواضع آنها در مورد جنگ تجاوزکارانه اخیر علیه مردم ما، مواضع اصولی خود، از جمله در مورد مکانیسم موسوم به اسنپ‌بک را توضیح دادیم. هر دو طرف با ایده‌های مشخصی به جلسه آمدند که جنبه‌های مختلف آن مورد بررسی قرار گرفت. توافق شد که رایزنی‌ها در این مورد ادامه یابد.»
مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه نیز در یک فایل ویدئویی که از سوی سینرژی منتشر شد، به تشریح جزئیات این مذاکرات پرداخت. تخت‌روانچی گفت: «این جلسه در ادامه مباحث قبلی بود که هر چند وقت یکبار (با کشورهای اروپایی) درباره موضوع هسته‌ای صحبت می‌کنیم. در فاصله این دو جلسه تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه کشورمان را شاهد بودیم. طبیعی بود که در این جلسه به صورت تفصیلی درباره حمله اسرائیل و آمریکا به کشورمان صحبت کردیم. مواضع خود را گفتیم که این اقدام آمریکا و رژیم صهیونیستی خلاف حقوق بین‌الملل بود و خلاف منشور ملل متحد بود. این موضوع را تشریح کردیم و انتقاداتی داشتیم نسبت به مواضع این کشورها در مقابل تجاوز آشکاری که به ایران شده بود.»
او اضافه کرد: «مسئله بعدی موضوع بازگشت تحریم‌ها یا مکانیسم ماشه بود. صحبت‌هایی از سوی برخی از این کشورها مطرح شده بود. خیلی واضح مخالفت خود را با این موضوع اعلام کردیم. اخیراً آقای عراقچی نامه‌ای نوشتند به دبیرکل سازمان ملل و مواضع حقوقی ما را تشریح کردند که این کشورها نمی‌توانند به مکانیسم ماشه متوسل شوند. این نامه در سازمان ملل ثبت شده و در اختیار اعضای شورای امنیت قرار گرفته است. موضوع بعدی نیز حقوق ایران در چارچوب NPT بود. از جمله اینکه غنی‌سازی جزو حقوق ماست و این فعالیت باید در ایران ادامه داشته باشد. همچنین در خصوص رفع تحریم‌ها صحبت کردیم.»
ادعاها درباره تمدید ماشه
با توجه به مرکزیت داشتن موضوع بازگرداندن قطعنامه‌های فصل هفتی ایران، گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای نیز در این خصوص ادامه داشت. رویترز مدعی شد که ایران در مذاکرات استانبول درباره پیشنهاد تمدید شش‌ماهه قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل درباره برجام، تمایل چندانی از خود نشان نداده است؛ ادعایی که یک رسانه نوظهور به نام سینرژی که احتمالاً نزدیک به وزارت امور خارجه است، آن را غیردقیق دانست.
از سوی دیگر، لارنس نورمن خبرنگار وال‌استریت ژورنال نیز در توئیتر نوشت: «برداشت من از مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی از دید یک دیپلمات اروپایی: امروز نه پیشرفت عمده‌ای در مذاکرات حاصل شد و نه شکست خاصی. گفت‌وگویی معنادار با ایران انجام شد، همراه با یک پیشنهاد مشخص از سوی سه کشور اروپایی/اتحادیه اروپا برای دنبال‌کردن مسیر دیپلماسی. سه کشور اروپایی آماده‌اند از مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌هاsnapback استفاده کنند، اما در صورتی که ایران گام‌هایی بردارد، به تمدید هم بازگردند. ایران این پیشنهاد را رد نکرد.
این بخش آخر مهم است. تا همین دیروز، دیپلمات‌های اروپایی احساس می‌کردند که ایران علاقه‌ای به هیچ‌گونه تمدیدی ندارد. اما امروز به نظر می‌رسد که این موضع تغییر کرده. نه، ایران آن را رد نکرد. این به‌نوعی نشان می‌دهد که گفت‌وگویی درباره محتوای احتمالی چنین تمدیدی در جریان است. بنابراین یک تغییر جزئی در موضع ایران دیده می‌شود. این نکته با حدس خودم هم همخوانی دارد که تصمیم درباره تمدید تا پایان ماه اوت (آگوست)، با وجود تمام پیچیدگی‌ها، در واقع ممکن است به یک احتمال واقعی تبدیل شود. این موضوع را دنبال کنید.»
این در حالی است که اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه روز گذشته در گفت‌وگویی با ایرنا، ضمن صحبت درباره ابعاد مختلف وضعیت پرونده هسته‌ای، درباره موضوع تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ نیز گفته بود: «اساساً وقتی اصل موضوع بازگرداندن تحریم‌ها فاقد هرگونه دلیل و وجاهت قانونی و منطقی است و طرف‌های اروپایی به دلیل عملکردشان صلاحیت و مجوز چنین کاری ندارند، صحبت‌کردن از تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را نیز به‌طور مضاعف بی‌معنا و بی‌مبنا می‌دانیم و با آن مخالفیم.»
کمیته موازی؟
دور از انتظار نبود که اقدامات دیپلماتیک دولت، با واکنش‌های تند جریان تندرو داخلی مواجه شود. با گذشت یک ماه از پایان جنگ، فعالیت‌های وزارت امور خارجه بار دیگر در معرض توجه و حمله قرار گرفته. در حال حاضر رسانه‌ها و شبه‌رسانه‌های تندرو از تعابیری مانند عقب‌نشینی دیپلماتیک یا دور زدن قانون مصوب مجلس (درباره تعلیق همکاری با آژانس) استفاده می‌کنند. آنها حتی شیوه و ابزار دیپلماسی را نفی نمی‌کنند، بلکه اصل دیپلماسی را مورد هدف قرار می‌دهند. در لایه ظاهری وقایع، حملات رسانه‌ای به وزارت خارجه ساماندهی شده و با انتشار هر خبری، شدت می‌گیرد.
مثلاً طی چند هفته آینده یک تیم فنی از آژانس به ایران می‌آید و حملات بر دور زدن قانون از سوی دولت متمرکز شده. درحالی‌که ایران از یک سو عضو آژانس و ان‌پی‌تی بوده و تعهداتی دارد و از سوی دیگر، در قانون تعلیق، به مجوز شورایعالی امنیت ملی اشاره شده است. رافائل گروسی اخیراً اعلام کرد که ایران به دنبال مذکرات فنی است و بقایی نیز در مصاحبه اخیر خود با ایرنا گفت گفت‌وگوهای ایران و آژانس برای تنظیم شیوه‌نامه جدید همکاری با این نهاد است.
اما فعلاً تمرکزها بر حمله با کلیدواژه‌هایی مثل دیپلماسی منفعلانه است. در روند پشت پرده اما اطلاعی از کارشکنی‌ها وجود ندارد. اخیراً مصاحبه‌ای از علی‌اکبر صالحی، رئیس بنیاد ایران‌شناسی و وزیر پیشین امور خارجه که سال‌ها درگیر موضوع هسته‌ای بود منتشر شده است که او از وجود یک کمیته خارج از ترکیب شعام برای تعیین تکلیف راهبردهای مذاکراتی خبر می‌دهد. این مصاحبه با اجرای محمدحسین رنجبران مشاور عراقچی و از سوی همین رسانه نوظهور انجام شده است.
به گفته صالحی، این کمیته از افراد مختلفی تشکیل شده و صرفاً یک بازوی مشورتی نیست؛ هرچند که شخص وزیر امور خارجه نیز در آن حضور دارد. صالحی در صحبت‌های خود به این موضوع اشاره می‌کند که در زمان حسین امیرعبداللهیان، وزیر فقید امور خارجه و پیگیری مذاکرات از سوی علی باقری معاون سیاسی وقت وزارت امور خارجه که توافق به دست آمد، این کمیته جلوی امضای آن را گرفت.
