انتقاد کارشناسان از موضع رسمی ایران پس از پیروزی ترامپ
خیلی هم فرق می‌کند
اگر بگوییم بازگشت ترامپ به قدرت در آمریکا، بخش زیادی از رهبران و کشورهای جهان را نگران کرده، دور از حقیقت نیست. رسانه‌های مختلف جهان با تجزیه و تحلیل پیام‌های تبریک، واکنش‌ها یا سکوت مقامات ارشد کشورهای مختلف به این نتیجه رسیدند که حتی متحدان آمریکا هم از بازگشت دوباره ترامپ به کاخ سفید نگرانی‌هایی دارند. چراکه یک بار در فاصله سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ با ترامپ و سیاست‌هایش به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا روبه‌رو شدند و می‌دانند که تاثیر تصمیمات ساکن کاخ سفید فقط به مرزهای ایالات‌متحده، از ساحل شرقی و کرانه اقیانوس اطلس تا ساحل غربی و اقیانوس آرام محدود نمی‌شود.
اگر بگوییم بازگشت ترامپ به قدرت در آمریکا، بخش زیادی از رهبران و کشورهای جهان را نگران کرده، دور از حقیقت نیست. رسانه‌های مختلف جهان با تجزیه و تحلیل پیام‌های تبریک، واکنش‌ها یا سکوت مقامات ارشد کشورهای مختلف به این نتیجه رسیدند که حتی متحدان آمریکا هم از بازگشت دوباره ترامپ به کاخ سفید نگرانی‌هایی دارند. چراکه یک بار در فاصله سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ با ترامپ و سیاست‌هایش به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا روبه‌رو شدند و می‌دانند که تاثیر تصمیمات ساکن کاخ سفید فقط به مرزهای ایالات‌متحده، از ساحل شرقی و کرانه اقیانوس اطلس تا ساحل غربی و اقیانوس آرام محدود نمی‌شود.
کشورهای اروپایی به‌عنوان نزدیک‌ترین متحدان ایالات متحده با توجه به نظرات انتقادی ترامپ نسبت به سازوکاری پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، نگران این هستند که ترامپ دست به تغییراتی در این سازمان بزند و سیاست‌های حمایتی آمریکا نسبت به متحدان خود را مورد بازنگری قرار بدهد. ترامپ به طور جدی معتقد بود که باید کشورهای اروپایی هزینه دفاع از خود را بپردازند. آن‌ها همچنین نسبت به امنیت خود با توجه به جریان داشتن جنگ در اوکراین نیز نگران هستند. چراکه ترامپ بدون اینکه اعلام کند چگونه این جنگ را تمام خواهد کرد، مدعی شده بود که به محض بازگشتش به کاخ سفید و نشستن بر صندلی رئیس‌جمهور، این جنگ را پایان خواهد داد.
مارک روته، دبیرکل ناتو در واکنش به پیروزی ترامپ گفت: «من مشتاقانه منتظر همکاری مجدد با او برای پیشبرد صلح از طریق قدرت ناتو در مواجهه با تعداد فزاینده چالش‌های جهانی از جمله همسویی فزاینده چین، روسیه، کره‌شمالی و ایران هستم.» واکنش برخی مقامات کشورمان نیز این بود: فرقی نمی‌کند چه کسی رئیس‌جمهور آمریکا باشد.
خوشحالی و نگرانی رهبران
آن‌طور که «عصر ایران» به نقل از آسوشیتدپرس گزارش داد، «رهبران جهان محتاطانه و توأم با نگرانی سیل پیام‌های تبریک خود را روانه ترامپ کرده‌اند.» رئیس‌جمهور چین بر این موضوع تاکید کرد که «تاریخ به ما نشان می‌دهد که چین و ایالات متحده از همکاری‌ها سود خواهند برد و از رویارویی با یکدیگر ضرر خواهند کرد.»
ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین که در جریان جنگ با روسیه، آمریکا را به عنوان حامی اصلی کنار خود داشته، با تاکید بر استقبال از رویکرد «صلح از طریق قدرت» در توئیتر نوشت: «این دقیقاً همان اصلی است که عملاً می‌تواند صلح عادلانه را در اوکراین نزدیک‌تر کند. امیدوارم که با هم آن را عملی کنیم. ما مشتاقانه منتظر دوره‌ای از ایالات متحده آمریکای قدرتمند تحت رهبری قاطع پرزیدنت ترامپ هستیم.»
رهبران اروپایی نیز واکنش‌هایی متفاوت از یکدیگر نشان دادند. کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا پیروزی ترامپ را یک پیروزی تاریخی خواند و گفت: «انگلیس و ایالات متحده به عنوان نزدیک‌ترین متحدان، به همکاری با یکدیگر برای حفاظت از ارزش‌های مشترک آزادی و دموکراسی ادامه خواهند داد.»
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در پیامش گفت که «آماده است با نامزد پیروز انتخابات آمریکا با «احترام همکاری کند؛ همان‌طوری که در چهار سال (گذشته) این کار را انجام داد.»
اولاف شولتز، صدراعظم آلمان اما در پیامش به اختلافات با ترامپ اشاره‌ای محتاطانه کرد و گفت که او خواستار ادامه روابط نزدیک است، حتی اگر «مطمئناً بسیاری از چیزها در دولت تحت رهبری دونالد ترامپ متفاوت باشد.»
جورجیا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا که جریان راست افراطی این کشور را نمایندگی می‌کند و از نظر سیاسی به ترامپ نزدیک است، از پیروزی او در انتخابات استقبال کرد و گفت: «ایتالیا و ایالات متحده پیوند راهبردی دارند که من مطمئن هستم اکنون آن را حتی بیشتر تقویت خواهیم کرد.»
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل نیز تماس تلفنی طولانی با ترامپ داشت و پیروزی او را «بزرگ‌ترین بازگشت تاریخ» نامید. تا لحظه تنظیم این خبر، تبریکی از سوی روسیه برای آمریکا ارسال نشده است.
واکنش‌های رسمی ایران
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور روز ۱۷ آبان در گردهمایی مسئولان ستاد امید اظهار داشت که «برای ما هرگز تفاوتی نخواهد داشت که چه کسی در انتخابات آمریکا پیروز شده، چراکه کشور و نظام ما به قدرت درونی خود با ملتی با عزت و عظمت متکی است.»
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت چهاردهم روز چهارشنبه هفته گذشته در حیاط دولت گفت: «فرقی نمی‌کند چه کسی در ایالات متحده رئیس‌جمهور شود چون برنامه‌ریزی‌هایمان از قبل انجام شده است.»
محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور در توئیتر نوشت: «مردم آمریکا، از جمله بیشتر مسلمانان، با رای خود به‌وضوح مخالفت خود را با یک سالِ شرم‌آورِ همدستی ایالات‌متحده در جنایت‌های اسرائیل در غزه و کشتار در لبنان نشان دادند. امیدواریم که دولت جدید ترامپ و ونس به وعده‌های خود در مورد خودداری از جنگ‌ها عمل کنند و درس مهمی که مردم آمریکا پیرامون پایان دادن به جنگ‌ها و پیشگیری از جنگ‌های جدید یاد داده‌اند را به یاد داشته باشند. ایران نشان داده عزم و توانایی مقابله با هرگونه تهاجم را دارد و تحت تأثیر تهدیدها قرار نمی‌گیرد، اما به احترام توجه می‌کند.»
واکنش کارشناسان
تحلیلگران و فعالان سیاسی از جناح‌های مختلف، واکنش‌های متفاوتی به مسئله پیروزی ترامپ نشان دادند. یک طرف تلاش کرد با ایجاد دوگانه‌ای میان شهید سلیمانی و ترامپ، هرگونه تعامل و مذاکره را خط قرمز معرفی کند. گروه دیگر نیز نظری متفاوت ابراز کرد.
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده پیشین مجلس در توئیتر نوشت: «ایدئولوژیک کردن اختلاف با ترامپ چند نتیجه دارد: چهار سال تعلیق دیپلماسی، انزوا و تحریم حداکثری، دست باز نتانیاهو در کشاندن جنگ به ایران، تبدیل شدن منافع ملی ما به کارت بازی و تبانی چین و روسیه با آمریکا و توافق تروئیکای اروپا با واشنگتن در فعال‌سازی مکانیسم ماشه.»
رضا نصری، تحلیلگر روابط بین‌الملل رویکردی هفت‌گانه برای مواجهه با ترامپ پیشنهاد داد: «تقویت وفاق با مردم و افزایش رضایتمندی جهت تحکیم رابطه دولت-ملت، پرهیز از هر سیاست اقتصادی که منجر به شوک و تضعیف قشر آسیب‌پذیر خواهد شد، هم‌افزایی میان جناح‌های سیاسی و نهادهای حاکمیتی حول محور امنیت و منافع ملی، ایجاد انضباط در موضع‌گیری‌ها در حوزه سیاست خارجی و ایجاد تک‌صدایی با محوریت دستگاه دیپلماسی، استفاده هوشمندانه از همه ابزارها - از قدرت نظامی گرفته تا دیپلماسی عمومی تا مذاکرات شرافتمندانه - برای تامین امنیت کشور، تقویت دیپلماسی منطقه‌ای برای مشارکت هر چه موثرتر ایران در فرآیند شکل‌دهی به نظم جدید منطقه، تقویت روابط با چین و روسیه و بریکس.»
حمید ابوطالبی، دیپلمات پیشین و مشاور روحانی در توئیتر، با ذکر مقدمه‌ای درباره وضعیت و شرایط امروز، خطاب به پزشکیان نوشت: «در آغاز راه و در جهت رعایت آداب دیپلماتیک، هم‌چون تسلیت آمریکا در خصوص رئیس‌جمهور پیشین: در یکی از سخنرانی‌های‌تان پیروزی آقای ترامپ را تبریک بگویید؛ سخنگوی دولت‌تان نسبت به حل مشکلات ایران و آمریکا ابراز امیدواری نماید؛ و کنترل روابط ایران و آمریکا را خودتان در دست بگیرید. با توجه به علاقه‌ی رئیس‌جمهور آتی آمریکا، تبدیل شدن به رونالد ریگانِ آمریکا در قرن ۲۱، قدرت بالا و متمرکز او که در آمریکا کمتر روی می‌دهد، و افتخار حل مشکلات ۴۵ ساله‌ی ایران و آمریکا برای هر دو رئیس‌جمهور، تنها راه کشور این است که راهبردی نوین جهت حل جامع مشکلات فیمابین طراحی و اجرا نمایید. چراکه شهامتِ ترامپ در تغییر، امکان تبدیل تفاهمات به مصوبات سنا در آمریکا، و تمرکز قدرت در دست جمهوری‌خواهان؛ وضعیت «ایران و آمریکا» و منافع ایران در منطقه را در «بزنگاهی تاریخی» قرارداده است. وضعیتِ تاریخیِ «حالا یا دیگر هیچ وقت»؛ و اینکه شهامت، شهامت می‌طلبد.»
کاش به مردم آمریکا تبریک می‌گفتید
صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی درباره نگرانی‌ها از انتخاب مجدد ترامپ به هم‌میهن گفت: «ترامپ از نظر سیاسی به طیف محافظه‌کار دست راستی تعلق دارد و خیلی ارزش و اهمیتی برای مسائلی مثل حقوق بشر، آزادی، دموکراسی و حفاظت از محیط زیست قائل نیست و ابایی هم از ابراز مواضعش ندارد. برخلاف برخی از سیاستمدارانی که آن‌ها هم خیلی برای حقوق بشر یا محرومین با مردم فلسطین و نوار غزه دل نمی‌سوزانند ولی به نوعی وانمود می‌کنند این مسائل برایشان مهم است. تا به الان یک کلام از آقای ترامپ نشنیده‌اید که بگوید فلسطینی‌ها و مسلمانان چه بلایی بر سرشان می‌آید؛ یا مهاجرینی که با هزار بدبختی خودشان را به آمریکا رسانده‌اند، خانواده تشکیل داده‌اند و هیچ جرمی مرتکب نشده‌اند، کجا باید بروند؛ اهمیتی به این مسائل نمی‌دهد. از پیمان آب و هوایی پاریس خارج شد انگار نه انگار که ما در دنیا مشکلی به اسم گازهای گلخانه‌ای و گرمایش زمین داریم. انگار که آمریکا وظیفه‌ای در قبال تولید کربن ندارد.»
وی افزود: «بنابراین اگر شما رهبر یک کشوری باشید مسائلی مثل محیط زیست برایتان مهم باشد، از آمدن فردی مثل ترامپ نگران می‌شوید. یا مثلاً در موضوع ناتو، ترامپ بارها گفته بود که اگر کشورهای دیگر به طور مشخص اروپایی‌ها می‌خواهند ناتو باقی بماند، باید هزینه‌های آن را تامین کنند. در واقع ترامپ می‌گوید آمریکا فقط می‌خواهد منافع خود را در نظر داشته باشد. در حوزه اقتصاد می‌خواهد تعرفه‌های گمرکی را بالا ببرد که تولید افزایش پیدا کند. اگر کالایی از هند یا چین یا کانادا وارد می‌شود، گرانتر از نمونه آمریکایی آن باشد. این در نهایت به ضرر مصرف‌کننده آمریکایی است. این‌ها به نوعی عقبگرد است. تمام اقتصادهایی که خواستند به ضرب تعرفه جلوی واردات را بگیرند، به مصرف‌کنندگان خودشان ضرر زدند. ترامپ هیچ ابایی از این یکجانبه‌گرایی‌ها ندارد.»
زیباکلام ادامه داد: «الان بحث اوکراین برای اروپایی‌ها مطرح است. اگر آمریکایی‌ها حمایت خودشان را از مردم و حکومت اوکراین کم کنند، وضع اوکراین خراب خواهد شد. دیگر فقط اروپایی‌ها می‌مانند که باید کمک کنند به اوکراین تا در برابر اشغالگری روسیه بایستد. مجموع نظرات ترامپ در خصوص مسائل مختلف، اسباب نگرانی است چون فقط مصالح و منافع کوتاه‌مدت برای او مطرح است. بنابراین رهبران کشورهای دیگر که مسائل را تا حدی جهانی می‌بینند و معتقدند که همکاری باید دسته‌جمعی باشد، نگرانی برایشان ایجاد می‌شود.»
این تحلیلگر سیاسی با اشاره به بحران فلسطین، خاطرنشان کرد: «در مورد فلسطین، ترامپ عملاً دارد چک سفید به نتانیاهو و دولت دست راستی اسرائیل می‌دهد که ظرف ۱۳ ماه گذشته از هیچ جنایتی کوتاهی نکردند. آماری که همین دیروز اعلام شد، می‌گوید بیش از ۷۰ درصد قربانیان جنگ در غزه، زنان و کودکان بودند. ترامپ هیچ فشاری نمی‌خواهد بر نتانیاهو بیاورد که این قتل‌عام پایان پیدا کند؟ او همانطور که نسبت به بحران‌هایی مانند محیط‌زیست تعهدی ندارد، نسبت به مسائل بین‌المللی نیز همین‌طور است. حاضر نیست کوچکترین فشاری بر تندروهای اسرائیلی وارد کند که حق و حقوق فلسطینیان را به رسمیت بشناسند. نمی‌گوید که تا وقتی دو کشور به وجود نیاید، مشکلات حل می‌شود. گیریم که اسرائیلی‌ها نوار غزه را با خاک یکسان کنند و ساکنانش را از بین ببرند؛ تکلیف فلسطینیان ساکن اسرائیل و چند میلیون مهاجر خارج از فلسطین چیست؟ آن بچه‌هایی که امروز ۱۰ -۱۲ ساله هستند و خانواده‌شان را از دست می‌دهند، ۵ سال دیگر اسلحه به دست می‌گیرند و می‌جنگند. این مناقشه ۷۶ سال ادامه داشته و به این نقطه رسیده اما برای ترامپ اهمیتی ندارد چون نگاه بلندمدتی ندارد.»
زیباکلام درباره واکنش مقامات ایران نسبت به انتخاب ترامپ، اظهار داشت: «در ایران یک باور غلطی ظرف پنج دهه گذشته وجود داشته و آن این است که «فرقی نمی‌کند چه کسی رئیس‌جمهور آمریکا شود». این نظر همان قدر غلط است که مثلاً بگوییم فرقی نمی‌کند چه کسی در ایران رئیس‌جمهور باشد. آیا هشت سال دولت خاتمی با هشت سال دولت احمدی‌نژاد یکی بود؟ آیا دولت سه‌ساله مرحوم رئیسی با هشت سال دولت روحانی یکسان بود؟ من از آقای پزشکیان می‌پرسم که اگر سعید جلیلی به جای ایشان رئیس‌جمهور شده بود، هیچ تفاوتی نمی‌کرد؟ اگر یک فرد مخالف کشور می‌گفت فرقی نمی‌کند چه کسی رئیس‌جمهور آمریکا شود، قابل پذیرش است چون او خواسته دیگری دارد. ولی نمی‌توان از رئیس‌جمهوری مانند آقای پزشکیان یا سخنگوی دولت ایشان بپذیریم که بگویند هیچ فرقی ندارد چه کسی رئیس‌جمهور آمریکا می‌شود. گفته شد که ما برنامه‌ریزی کردیم. سوالم این است که دو ماه دیگر اگر ترامپ پیغام داد که آماده مذاکره هستیم، برنامه ما چیست؟»
وی خاطرنشان کرد: «مسئولین کشور ما بارها گفته‌اند که ما با مردم آمریکا دشمنی نداریم. اگر دشمنی ندارید، به منتخب مردم آمریکا تبریک بگویید که در یک انتخابات حدود ۷۰ درصدی به پیروزی رسیده است. می‌خواهیم به آن‌ها بگوییم چرا ترامپ را انتخاب کردید؟ چرا انتخابات را بایکوت نکردید؟ اگر آقای پزشکیان واقعاً اعتقاد به احترام به مردم آمریکا داشت، باید انتخاب آقای ترامپ را تبریک می‌گفت. همچنان که من معتقدم که آمریکایی‌ها باید انتخاب آقای پزشکیان را تبریک می‌گفتند برای اینکه انتخاب مردم ایران بود که در این انتخابات مشارکت کردند. این رویکرد را من از احمدی‌نژاد یا رئیسی می‌توانستم بفهمم اما از آقای پزشکیان، خیر. یعنی آقای پزشکیان در بحث آمریکا نباید هیچ فرقی با آقای احمدی‌نژاد داشته باشد؟
رویکرد ترامپ به ایران، بستگی به تصمیم تهران دارد
فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین و تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره تفاوت واکنش‌های رهبران جهان به انتخاب ترامپ، به هم‌میهن گفت: «برای تحلیل بازگشت ترامپ باید به این فکر کنیم که چه کسانی او را انتخاب کردند و چه توقعاتی دارند. کسانی که ترامپ را انتخاب کردند، به مسائل داخلی آمریکا فکر می‌کنند. مثلاً به این که افزایش بیش از حد مهاجرین غیرقانونی باعث از دست رفتن فرصت‌های شغلی شده است. این‌ها مسائل داخلی آمریکاست که برای مردمش اهمیت دارد اما از لحاظ بین‌المللی باید توجه داشت که دنیا نسبت به چهار سال پیش که او کاخ سفید را ترک کرد، بسیار متفاوت شده است. نتانیاهو بازگشت او را یک پیروزی تاریخی نامید اما نخست‌وزیر اسرائیل شاید توجه به این نکته ندارد که امروز جهان عرب در یک موضع مقتدرانه‌تری نسبت به چهار سال پیش قرار گرفته‌اند. ثروت و صنعتی که در جهان عرب به‌خصوص در عربستان و امارات متمرکز شد، آن‌جا را از نظر بازرگانی به اندازه‌ای مهم کرده که اسرائیل برای بقا در این منطقه باید با آن‌ها ارتباطات نزدیک‌تری داشته باشد. تصور نکنید که عربستان بدون این که مشکل فلسطین حل شود، رابطه‌ای با اسرائیل خواهد داشت. اما راه‌حلی که عربستان از زمان ملک‌عبدالله در پیش گرفته، با راه‌حل حماس متفاوت است.»
وی افزود: «کشورهای عربی خواهان تشکیل دولت فلسطین در قالب مرزهای بین‌المللی ۱۹۶۷ طبق قطعنامه ۲۴۲ شورای امنیت با مرکزیت قدس شرقی و خروج شهرک‌نشینان غاصب از سرزمین‌های اشغالی غرب رود اردن هستند که بتوانند به‌صورت مسالمت‌آمیز با اسرائیل زندگی کنند. طرح صلح ابراهیم که تنظیم شده بود، در نهایت می‌خواست به این نقطه برسد. اکنون با این ضربه‌های هولناکی که نتانیاهو به غزه زده، ضمن اینکه کشورهای عربی موافق اصولگرایی و نگاه‌های حماس نیستند اما آن‌ها را به شدت خشمگین کرده است. معتقدند این صلح و سازش باید دوطرفه باشد. در حال حاضر زمان این رسیده است که ترامپ هم این مسئله را بفهمد.»
مجلسی تاکید کرد: «ترامپ که نمی‌تواند همیشه به تحریم رو بیاورد. روزی می‌رسد که دیگران او را تحریم کنند. نیاز به بازارهای متنوع جهانی برای همه کشورهاست. اروپا مایل است وارد بازارهایی شود که جنبه جهانی داشته باشد و بتواند بار دیگر موقعیت خودش را برای تولید و صادرات به دست بیاورد. این شرایط جنگی کنونی فقط برای کشورهای منطقه دردسر ایجاد نکرده بلکه برای دنیا مشکل‌آفرین شده است.» دیپلمات پیشین کشورمان در واشنگتن، درباره نگرانی اروپا و ناتو درباره انتخاب ترامپ اظهار داشت: «مثلاً موضع ناتو را نگاه کنید. ترامپ بیش از پیش خواهان آن است که اروپا خودش هزینه دفاع از خودش را بپردازد. در مورد اوکراین تمایلش به تجارت بیشتر است و تجارت ایجاب می‌کند که جنگ اوکراین به نحوی خاتمه داده شود. پایان آن جنگ اتفاقاً به نفع ایران است برای این که آلوده شدن به آن جنگ را پایان می‌دهد و این بهانه علیه ایران را از بین می‌برد اما رویکرد ترامپ نسبت به ایران پیچیده است و به راحتی نمی‌توان آن را پیش‌بینی کرد.»
او ادامه داد: «رویکرد دولت ترامپ به ایران، ارتباط زیادی به این دارد که ایران چه سیاستی را در پیش می‌گیرد. ایران باید تصمیم بگیرد که می‌خواهد سیاست پیشین در قبال اسرائیل را ادامه دهد یا به کشورهای عربی بپیوندد که یک برنامه تعامل و صلح را دنبال می‌کنند.»
مجلسی با اشاره به واکنش‌های مقامات کشورمان، خاطرنشان کرد: «مقامات کشورمان نسبت به بایدن اظهار عدم رضایت می‌کردند و نسبت به تصمیم‌های ترامپ نگران‌اند. امید این است که ترامپ به همان اندازه که در عرصه ستیزه‌جویی ممکن است خشونت به خرج دهد، در عرصه سازگاری نیز مشتاق باشد.»
