قطعنامه‌ای برای صلح
بررسی آثار حقوقی و سیاسی قطعنامه مجمع عمومی درباره عضویت کامل فلسطین در سازمان ملل در گفت‌وگو با مهدی ذاکریان
مخالفت‌های آمریکا و چند کشور دیگر با عضویت فلسطین در سازمان ملل در شرایطی صورت می‌گیرد که براساس بند یک ماده 4 منشور ملل متحد:«سایر کشورهای شیفته صلح که تعهدات مندرج در این منشور را بپذیرند و به نظر و تشخیص سازمان قادر و مایل به اجرای آن باشند، می‌توانند به عضویت ملل متحد درآیند.» بند دو این ماده نیز مقرر می‌کند که قبول هر کشوری که واجد شرایط مذکور باشد به عضویت ملل متحد منوط به تصمیمی است که مجمع عمومی بنا بر تصمیم شورای امنیت اتخاذ می‌کند.
شادی مکی
گزارشگر هم‌میهن
روز جمعه مجمع عمومی سازمان ملل متحد با ۱۴۳ رای مثبت، ۹ رای منفی و ۲۵ رای ممتنع به قطعنامه‌ای رای داد که براساس آن به شورای امنیت توصیه شده بود با نگاهی مثبت به درخواست عضویت فلسطین در سازمان ملل متحد رای بدهد.
اگرچه فلسطین از سال ۲۰۱۲ به‌عنوان دولت ناظر غیرعضو در سازمان ملل متحد پذیرفته‌شده اما قطعنامه مذکور حقوق و امتیازهای جدیدی برای فلسطین در سازمان ملل متحد در نظر گرفته است؛ از جمله اینکه دولت فلسطین حق حضور در جلسات مشورتی مجمع عمومی را پیدا می‌کند، هرچند تا زمان عضویت کامل در سازمان ملل حق رای نخواهد داشت.
نکته مهم آن است که در واقع با تصویب این قطعنامه در مجمع عمومی، فلسطین به‌عنوان کشوری واجد شرایط برای عضویت کامل به رسمیت شناخته شده است. با این حال ۹ کشور از جمله اسرائیل و ایالات متحده آمریکا در مجمع عمومی به این قطعنامه رای منفی دادند. سه هفته پیش هم ایالات متحده آمریکا قطعنامه پیشنهادی الجزایر برای پذیرش عضویت فلسطین را در شورای امنیت وتو کرد. فلسطین از ۱۳ سال پیش یعنی سال ۲۰۱۱ در تلاش است به عضویت کامل سازمان ملل متحد درآید.
مخالفت‌های آمریکا و چند کشور دیگر با عضویت فلسطین در سازمان ملل در شرایطی صورت می‌گیرد که براساس بند یک ماده ۴ منشور ملل متحد:«سایر کشورهای شیفته صلح که تعهدات مندرج در این منشور را بپذیرند و به نظر و تشخیص سازمان قادر و مایل به اجرای آن باشند، می‌توانند به عضویت ملل متحد درآیند.» بند دو این ماده نیز مقرر می‌کند که قبول هر کشوری که واجد شرایط مذکور باشد به عضویت ملل متحد منوط به تصمیمی است که مجمع عمومی بنا بر تصمیم شورای امنیت اتخاذ می‌کند.
موافقان و مخالفان چه می‌گویند
با توجه به ماده ۴ منشور ملل متحد و تاکید جمعه‌شب مجمع عمومی بر اینکه فلسطین باید به عضویت کامل سازمان ملل پذیرفته‌شود، این سوال ایجاد می‌شود که به چه علت این عضویت همچنان با مخالفت و وتوی آمریکا مواجه شده و جایگاه مجمع عمومی در تصمیم‌گیری برای عضویت فلسطین کجاست؟
مهدی ذاکریان، کارشناس بین‌الملل درپاسخ به این سوال به هم‌میهن می‌گوید:«مجمع عمومی و شورای امنیت پیش از هر اقدامی این موضوع را بررسی می‌کنند که آیا شرایط شکل‌گیری یا تولد یک دولت وجود دارد یا خیر. بعد از این موضوع تقاضای عضویت موجودیت مذکور در سازمان ملل مورد بررسی قرار می‌گیرد. برای شکل‌گیری دولت ۴ عنصر سرزمین، جمعیت ساکن، حکومت و حاکمیت ضروریست. درباره فلسطین این سوال مطرح است که آیا این وضعیت ایجاد شده؟ برخی در پاسخ به این سوال جواب مثبت می‌دهند و برخی دیگر مانند اسرائیل و آمریکا پاسخ منفی.»
او در ادامه توضیح می‌دهد:«موافقان می‌گویند در حال حاضر کرانه باختری و نوار غزه به فلسطینی‌ها داده شده، جمعیتی تحت عنوان ملت فلسطین هم وجود دارد، حکومتی با عنوان تشکیلات خودگردان هم در این سرزمین فعالیت می‌کند و حاکمیت هم قلمرو خاص خود را دارد در نتیجه دولت فلسطین وجود دارد و می‌تواند به عضویت سازمان ملل درآید. اما مخالفانی مانند اسرائیل بر این باورند که اساساً در این سرزمین و بر این جمعیت نظم و حاکمیتی وجود ندارد. اسرائیل می‌گوید ایجاد نظم در این مناطق برعهده ماست که توانایی و ارتش را داریم و چون فلسطین به بلوغ کامل نرسیده، نمی‌تواند به عضویت سازمان ملل درآید.»
این استاد دانشگاه اضافه می‌کند که کشورهایی مانند آمریکا و اتحادیه اروپا می‌گویند که اعراب در زمان تشکیل دولت فلسطین در سال ۱۹۴۷ طرح تقسیم فلسطین را نپذیرفتند که این موضوع منجر به درگیری‌های دامنه‌دار شد. بنابراین شکل‌گیری یک دولت بعد از این جنگ‌ها از جمله نزاع غزه، منوط به توافق با اسرائیل است که قطعنامه مجمع عمومی را پذیرفت، دولت تشکیل داد، عضو سازمان ملل هم شد و در این ماجرا هم دخیل است. آنها از این موضوع استفاده کرده و می‌گویند تشکیل هر دولت جدیدی در این منطقه می‌تواند مخاطراتی را برای صلح و امنیت ایجاد کند و به همین دلیل هم این موضوع حتماً باید با همراهی اسرائیل باشد.
این کارشناس روابط بین‌الملل بر این موضوع هم تاکید کرد که در حال حاضر فلسطین در سازمان ملل به عنوان عضو ناظر عضویت دارد و تصویب قطعنامه مجمع عمومی به منظور تسریع در عضویت کامل فلسطین در سازمان ملل بوده است.
اما بند ۲ ماده ۴ منشور ملل متحد عضویت یک کشور منوط به تصمیم مجمع عمومی اما با توصیه شورای امنیت است که این شورا هرگز چنین توصیه‌ای نکرده که مجمع براساس آن تصمیم بگیرد:«این قطعنامه صرفاً این موضوع را تسریع یا ترویج می‌کند که شورای امنیت در این زمینه توصیه کند. البته این نکته مهم است که از نگاه دادگاه بین‌المللی دادگستری و دیوان کیفری بین‌المللی فلسطین دولتی مستقل محسوب می‌شود. چنانکه فلسطین در حال حاضر عضو دیوان کیفری بین‌المللی است و موضوعاتی از این دست نشان می‌دهد که فلسطین در وضعیتی بینابین قرار دارد؛ نه می‌توان گفت که فلسطین عضو سازمان ملل نیست و نه می‌توان گفت به‌صورت کامل در این نهاد عضو است.»
آثار حقوقی عضویت کامل فلسطین در سازمان ملل
به گفته ذاکریان عضویت کامل فلسطین در سازمان ملل باعث می‌شود که فلسطین به‌عنوان دولتی مستقل شناخته شده و حضور نیروهای اسرائیل در آن مانند حضور نیروهای یک کشور در کشور دیگر محسوب شود بنابراین توان هر گونه ابتکار عمل از اسرائیل سلب می‌شود و نمی‌تواند به مواردی مانند چگونگی اداره غزه و رخدادهای وقوع‌یافته در غزه ورود کند. حتی شهرک‌های اسرائیلی هم باید تخلیه شوند؛ برخلاف آنچه که امروز از سوی اسرائیل در این سرزمین رخ می‌دهد.
او این موضوع را هم مطرح می‌کند که آمریکایی‌ها با توجه به این مسائل می‌گویند هرگونه توافقی باید با موافقت اسرائیل انجام شود:«اما اسرائیل هم بدون اینکه بتواند بر کرانه باختری و غزه کنترلی داشته باشد به شکل‌گیری یک دولت مستقل فلسطینی در این دو منطقه رضایت نمی‌دهد. به باور من اگرچه ۱۴۳ کشور به قطعنامه جمعه مجمع عمومی رای مثبت دادند اما در عمل شرط پذیرش این موضوع موافقت آمریکا و اسرائیل است.»
حماس فداکاری کند
این کارشناس روابط بین‌الملل عنوان می‌کند:«مدتی پیش جوبایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا اظهاراتی داشت که در ایران چندان هم مورد توجه قرار نگرفت اما کشورهای عربی به آن توجه زیادی کردند. بایدن خطاب به کشورهای مهم اسلامی و کشورهای عربی منطقه پیشنهاد داد که روابط‌شان را با اسرائیل عادی کنند و حماس و نیروهای افراطی را کنترل و از دولت خودگردان حمایت کنند و آمریکا هم اسرائیل را تحت فشار قرار می‌دهد تا دولت مستقل فلسطین را به رسمیت بشناسد و به رفح هم حمله نکند.»
او توضیح می‌دهد:«در واقع بایدن قصد داشت همان اقدامی را انجام دهد که پیش‌‌تر در ماجرای «پیمان اسلو»، بیل کلینتون انجام داده بود این پیمان به آزاد شدن کرانه باختری و نوار غزه انجامید. حاصل این اقدام بایدن هم می‌توانست دولت مستقل، صلح پایدار و اداره مسالمت‌جویانه سرزمین‌ها باشد بدون اینکه درگیری‌ها ادامه یابد. اما نتانیاهو برای منحرف کردن موضوع، از کشورهای عربی خواست برای بستن کامل پرونده حماس ضمانت اجرا بدهند.
اما اگر سناریوی بایدن جلو برود در نهایت تشکیل دولت مستقل فلسطین می‌تواند تسریع شود. بنابراین اقدام حقوقی مجمع عمومی در تصویب قطعنامه روز جمعه می‌تواند تسریع‌کننده فعالیت سیاسی بایدن باشد.»
او معتقد است که حماس به درستی به این نتیجه رسیده است که هر زمان قدرت داشته باشد و اسرائیل تحت فشار قرار بگیرد آماده دادن امتیاز است. بنابراین اگر حماس بخواهد با ایدئولوژی آرمان‌گرایانه پیش برود در نهایت سودی برای فلسطینی‌ها نخواهد داشت اما اگر حماس به‌عنوان یک محلل خود را قربانی کند در نهایت یک دولت مستقل فلسطینی و رفاه و امنیت برای مردم فلسطین ایجاد می‌شود:«گاهی فداکاری‌هایی برای اهداف بزرگ‌تر نیاز است. آنچنانکه امام برای مصلحت ملت و کشور قطعنامه ۵۹۸ را پذیرفت. هاشمی نیز برای منافع مردم ایران، روابط ایران و عربستان را عادی کرد.»
