راه اردوغان دربرابر اسرائیل

مذاکرات هنیه و اردوغان

به گزارش تسنیم، دیدار هنیه و اردوغان دوساعت‌ونیم طول کشیده است. در این دیدار، هاکان فیدان، وزیر خارجه، ابراهیم کالین، رئیس سازمان اطلاعات این کشور و مشاوران اردوغان نیز حضور داشتند.

براساس بیانیه نهاد ارتباطات ریاست‌جمهوری ترکیه، در این دیدار،  حمله رژیم صهیونیستی به غزه و وضعیت انسانی آن، کمک‌های انسانی به غزه به صورت کافی و مستمر و ایجاد یک صلح عادلانه و پایدار در منطقه مورد بررسی قرار گرفت.

اردوغان با اشاره به تلاش‌های دیپلماتیک ترکیه برای توجه جامعه جهانی به ظلم رواشده علیه مردم فلسطین و لزوم پایان دادن هر چه سریع‌تر به وحشت به راه‌افتاده در غزه و آتش‌بس پایدار، اظهار داشت: اسرائیل حتماً یک روز تاوان ظلم علیه مردم فلسطین را خواهد داد. ترکیه در هر جایی قتل‌عام علیه مردم غزه را به گوش دنیا می‌رساند. کلید صلح پایدار در منطقه ایجاد دولت فلسطینی است. محکم‌ترین پاسخ به اسرائیل از مسیر اتحاد فلسطینی‌هاست که باید آرمان و حقایق فلسطین را بیان کرد که افکار عمومی بین‌المللی را گمراه می‌کند.

رئیس‌جمهور ترکیه با اشاره به کمک‌های انسانی این کشور به مردم غزه اظهار داشت: تاکنون 45 هزار تن کمک‌های انسانی به منطقه ارسال شده است. روابط تجاری با اسرائیل کاهش یافته است و یکسری تحریم‌ها علیه اسرائیل وضع شده است.

اردوغان همچنین در خصوص افزایش تنش بین اسرائیل و ایران نیز گفت: نباید به اسرائیل اجازه داد که از آنچه اتفاق افتاده برای خود جایگاهی پیدا کند. باید فعالیت‌هایی انجام داد که دوباره توجه را به غزه جلب کند.

انتقال دفتر حماس به ترکیه؟

برخی شنیده‌ها به نقل از رسانه‌های سعودی حاکی از این است که هنیه برای انتقال دفتر حماس به ترکیه، به استانبول سفر کرده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که آمریکا فشارهای خود به قطر برای خروج حماس از این کشور را بیشتر کرده و این گروه به دنبال کشوری برای انتقال محل استقرار خود می‌گردد. عمان یکی از کشورهایی است که نامش به‌عنوان مقصد حماس شنیده می‌شود. روزنامه وال‌استریت ژورنال آمریکا نیز این ادعا را مطرح کرده است.

آنکارا – تل‌آویو

آنچه اهمیت دیدار اسماعیل هنیه و اردوغان را بیشتر می‌کند، ارتباط گسترده میان ترکیه و اسرائیل است. ترکیه یکی از شرکای تجاری بزرگ اسرائیل محسوب می‌شود.

براساس گزارش تایمز اسرائیل، صادرات ترکیه به اسرائیل در سال ۲۰۲۳، 5/4میلیارد دلار بوده که رقمی پایین‌تر از 7/03میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ محسوب می‌شود. در میان کشورهای اسلامی که با اسرائیل روابط اقتصادی دارند، ترکیه به‌رغم کاهش میزان صادرات خود به سرزمین‌های اشغالی، بزرگ‌ترین شریک تجاری اسرائیل است. به‌طور کلی، ترکیه و اسرائیل روابط عمیقی در عرصه‌های مختلف امنیتی و اقتصادی با یکدیگر دارند.

ترکیه، فلسطینی‌تر از فلسطینی‌ها نیست

صادق ملکی، کارشناس ارشد سیاسی در گفت‌وگو با هم‌میهن، درباره سیاست فلسطینی ترکیه گفت: «رفتار ترکیه با همه جهان با توجه به منافع ملی بوده و هست. روابط آنکارا و تل‌آویو را نیز باید از این زاویه تحلیل کرد. ترکیه اولین کشور مسلمانی بود که اسرائیل را به رسمیت شناخت. روابط آنکارا و تل‌آویو هیچگاه، حتی پس از حادثه کشتی مرمره (کشتی امدادگرانی که عازم غزه بود و مورد حمله اسرائیل قرار گرفت) به نقطه بحرانی نرسید.

حمایت‌های اردوغان از فلسطینی‌ها در کنار علایق شخصی، به‌خاطر جناح محافظه‌کار حزب عدالت و توسعه است. ولی این ملاحظات و علایق بالاتر از منافع ملی نبوده و نیست. فلسطین و مسائل فلسطینی‌ها یک موضوع عربی- اسلامی است اما ترکیه خود را وارث امپراطوری عثمانی می‌داند، نگاهی ترکی - اسلامی به این مسئله دارد. برخلاف ایران، در حال حاضر نه اعراب و نه ترکیه نه‌تنها در صف اول مبارزه با اسرائیل نیستند بلکه یا عادی‌سازی روابط دارند، یا به آن سو حرکت کرده‌اند.

با توجه به همین نگاه، این کشورها در نهایت در نقش میانجی ظاهر می‌شوند و به‌دنبال راه‌حل دوکشوری هستند. روابط سیاسی ترکیه و اسرائیل در تمام این سال‌ها دچار فرازونشیب بوده اما روابط اقتصادی، نظامی، اطلاعاتی و امنیتی آنکارا – تل‌آویو هیچگاه دچار سکته نشده است‌.

ترکیه روابط خود را با اسرائیل در چارچوب روابط خود با غرب و به‌ویژه با آمریکا تعریف کرده و این روابط نیز بر پایه منافع و شرایط آنکارا بنا شده است. روابط دو طرف فراتر و عمیق‌تر از آن است که تحت تاثیر دولت‌ها باشد. ترکیه فاقد منابع طبیعی است و حیات اقتصادی خود را با مسائل سیاسی به خطر نمی‌اندازد.»

ملکی اضافه کرد: «سوخت هواپیماهایی که بر سر مردم غزه بمب می‌ریزد، با واسطه از ترکیه تامین می‌شود و حتی برخی منابع اعلام کرده‌اند که ترکیه در رهگیری پهپادها و موشک‌های ایرانی که به‌سوی اسرائیل پرتاپ شده، دست داشته است. به مواضع اعمالی ترکیه باید بیش از مواضع و سیاست‌های اعلامی توجه داشت.»

دیپلمات پیشین کشورمان در تحلیل سیاست فلسطینی ترکیه، گفت: «ترکیه در سیاست اعمالی بر این نظر است که نباید فلسطینی‌تر از فلسطینی‌ها عمل کرد. لذا به‌طور جدی تنها به نقش میانجگیری می‌اندیشد. توقع مواضع همسان و یا نزدیک به ایران در مسئله فلسطین، دور از واقعیت‌های حاکم بر سیاست‌های داخلی و خارجی ترکیه است. روابط کشور‌ها مجموعه‌ای از روابط در سطوح مختلف سیاسی‌، امنیتی و نظامی است؛ در روابط چندوجهی میان آنکارا و تل‌آویو، ترکیه بیش از اسرائیل به‌دنبال روابط دوجانبه بوده و از قبال آن سود بیشتری را نصیب خود کرده است. اسرائیل عمق استراتژیک ندارد و سال‌هاست از فضای قونیه برای مانور و آمادگی خود استفاده می‌کند.»

ملکی یادآور شد: «نباید فراموش کنیم که ترکیه عضو ناتو است و این عامل را باید در تحلیل‌هایمان لحاظ کنیم. اگر روابط آنکارا و اسرائیل را نه با عینک تهران بلکه با عینک آنکارا تحلیل کنیم، به ارزیابی صحیحی می‌رسیم.»

سیاست‌های ایران و ترکیه باید مکمل یکدیگر باشند

هادی برهانی، استاد دانشگاه تهران و تحلیلگر مسائل اسرائیل درباره سیاست‌های ترکیه‌ در قبال مسئله فلسطین گفت: «برخی معتقدند که تناقضی در رفتار ترکیه نسبت به مسئله فلسطین وجود دارد. اما موافق این تناقض نیستم. آنچه تحت عنوان تناقض تعبیر می‌شود، ناشی از نوعی سوءبرداشت از شرایط بین‌المللی ترکیه می‌دانم.

به نظر من ترکیه و دولت اسلام‌گرای اردوغان که تمایلات اخوانی دارد، طرفدار فلسطین و منتقد اسرائیل هستند و تمایل دارند که جلوی تجاوزهای تل‌آویو به منطقه گرفته شود. اما از سوی دیگر، ترکیه در واقعیت‌هایی به سر می‌برد که روی تصمیم‌ها و سیاست‌هایش تاثیر می‌گذارد و این واقعیت‌ها، با شرایط ایران متفاوت است.

ترکیه عضو ناتو است، به عضویت در اتحادیه اروپا تمایل دارد و چرخ اقتصادش با ارتباط و تعامل با دنیا می‌چرخد. ترکیه مثل ما منابع نفت و گاز برای درآمدش ندارد به همین دلیل باید براساس واقعیت‌ها حرکت کند. کاری که دولت اردوغان می‌کند، همین است.

گاهی وقت‌ها می‌تواند و همراهی بیشتری با موضوع فلسطین می‌کند و گاهی نیز این شرایط را ندارد. ترک‌ها مایل هستند که از فلسطین حمایت نکنند اما نه به این قیمت که اقتصادش تحت تاثیر قرار بگیرد یا روابطش با غرب متشنج شود. آنکارا نمی‌خواهد منافع ترکیه به خطر بیفتد.

اگر منافعش از بین برود، همین حمایت را نیز نمی‌تواند از فلسطین داشته باشد. اگر ترکیه اقتصاد ورشکسته داشته باشد، نمی‌تواند از فلسطین حمایت کند. یک ترکیه قوی می‌تواند در مسئله فلسطین نقش‌آفرینی کند.»

این استاد دانشگاه تهران در خصوص ابعاد حمایت ترکیه از فلسطین گفت: «حمایت فعال ترکیه از فلسطینی‌ها در حوزه‌های مالی، سیاسی و بین‌المللی تعریف می‌شود. آنچه ترکیه تمایلی به ورود به آن ندارد، مسائل نظامی است. کمک‌های مالی نیز تا حد مقدور انجام می‌شود که تاثیر منفی بر تعاملات و روابط آنکارا با دیگر کشورها نداشته باشد.»

برهانی ادامه داد: «اسرائیل شریک اقتصادی مهم ترکیه است و نیاز زیادی به خدمات و کالاهای ترک دارد. از لحاظ جغرافیایی به یکدیگر نزدیک و توریست‌های زیادی بین دو طرف در تردد هستند. ترکیه و اسرائیل از لحاظ اقتصادی به یکدیگر نزدیک هستند و این روابط منافع زیادی به خصوص برای آنکارا دارد.»

تحلیلگر مسائل اسرائیل درباره تاثیر دیدار اردوغان و هنیه بر تحولات و معادلات منطقه گفت: «بعد از هفت اکتبر موج منفی شدیدی علیه حماس به راه افتاد که بخشی از آن‌ بر پایه حقیقت و بخش زیادی بر مبنای دروغ بود. برخی کشورهای اسلامی و کشورهای منطقه در نتیجه این شرایط و فضای بین‌المللی از حماس فاصله گرفتند. اما به مرور زمان این موج و فضا از بین رفت و حماس دوباره توانست جایگاه خود را پیدا کند و کشورهای اسلامی دوباره به این گروه نزدیک شدند که این سفر و ملاقات در همین مسیر تحلیل می‌شود.»

برهانی در پاسخ به سوالی راجع به تفاوت مواضع و عملکرد ترکیه و ایران در موضوع فلسطین گفت: «اگر به ژئوپلیتیک منطقه نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که ایران و ترکیه کشورهای مهمی در مسئله فلسطین هستند. اما نقش‌آفرینی تهران و آنکارا در این حوزه متفاوت است. ایران در حوزه حمایت از گروه‌های مبارز فلسطینی در بُعد نظامی بسیار فعال است و ترکیه از نظر سیاسی، بین‌المللی و تا حدودی مالی از فلسطینی‌ها پشتیبانی می‌کند.

نقش این دو کشور می‌تواند مکمل یکدیگر باشد و اگر هماهنگی میان تهران و آنکارا اتفاق بیفتد، در نهایت به نفع فلسطینی‌ها است. اما در هر دو کشور نیروهایی هستند که این همکاری و تفاوتِ نقش را نمی‌فهمند و مانع از این می‌شوند که این ارتباط شکل بگیرد. در ایران گروه‌هایی هستند که ترکیه هر اقدامی انجام دهد، ایراد می‌گیرند و طرف مقابل را متهم به خیانت و نفاق در مسئله فلسطین می‌کنند.

در ترکیه هم شرایط به همین صورت است و چنین گروهی وجود دارد. مثلاً پس از حمله موشکی و پهپادی ایران به اسرائیل موجی از تمسخر در مطبوعات و محافل سیاسی ترکیه به راه انداختند.

این مشکلات وجود دارد و نقطه‌ضعفی بزرگ در مسئله فلسطین است. معتقدم که اگر در دو کشور این فهم گسترش پیدا کند که شرایط تهران و آنکارا متفاوت است و دو طرف مکمل یکدیگر هستند، اتفاق مثبتی در موضوع فلسطین بیفتد.»

 عکس: gettyimages