ترک فعل سازمان محیط‌زیست

معضل آلودگی هوا قصه‌ای تکراری است و زوایای مختلف این آلودگی آنقدر مورد بررسی قرار گرفته و مسئولان به آن اهمیت ندادند که انگار به تدریج به بخشی از زندگی روزمره مردم تبدیل شده است. در این میان راهکار همیشگی یعنی تعطیلی مدارس، به غیرحضوری شدن آن تبدیل شده است و در چند شهر آلوده از جمله تهران، دورکاری یک‌سوم کارکنان دولت و ادارات پیشنهاد و اجرایی شد. گویی راه‌حل دیگری برای کاهش آلودگی هوا وجود ندارد و باید همچنان منتظر بارش باران و برف و وزش باد بود. 

سوده نجفی، عضو شورای شهر تهران بخشی از آلودگی را به دلیل مازوت‌سوزی می‌داند و علیرضا فخاری، استاندار تهران علاوه بر اعلام این خبر که تاکنون خبر موثقی مبنی بر استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها نداشته‌ایم، می‌گوید: «موتورسیکلت‌ها یکی از عوامل اصلی بروز آلودگی هوا در پایتخت هستند.» علی‌ایحال نه‌تنها تهران، بلکه کلانشهرهای ایران با آلودگی هوا دست به گریبانند و در این شرایط مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون محیط زیست شورای شهر از جان‌سپردن 6398 نفر از پایتخت‌نشینان در سال 1400 خبر داد؛ آنهم به اتکای گزارش کمیسیون اصل 90 مجلس و می‌گوید: «جای درد دارد مطابق جدیدترین گزارش وزارت بهداشت در سال 1400 هزینه ناشی از مرگ و میر 3 میلیارد و 400 میلیون دلار بوده است و قطعاً این عدد در سال 1401 بیشتر می‌شود.» البته که این آلودگی در کلانشهرها باقی نمی‌ماند و به دیگر شهرهای اطراف نیز رسوخ می‌کند. کما اینکه داده‌های سنجش آلودگی هوا حاکی از آن است: شاخص آلاینده‌ها در 3 شهر لواسانات (177)، پردیس و دماوند در استان تهران بالاتر از آلودگی پایتخت قرار گرفته است. با آنکه علیرضا زاکانی، شهردار تهران اعلام کرد، «به دوره‌ای رسیدیم که طرح جامع شهر بازنگری و مشکلات به حداقل برسد و باید اعلام کنم با این نگاه و برنامه در آینده‌ای نزدیک تهران با مشکلات ترافیک و آلودگی هوا خداحافظی می‌کند»، اما آلودگی هوا، شهرها، کلانشهرها و پایتخت را فلج کرده و شهروندان در بدترین شرایط جوی تردد می‌کنند و مجبورند قید سلامتی خود را بزنند. 

چند هفته پیش، قبل از آنکه آلودگی هوا، ایران را درهم بکوبد، اصفهان با این آلودگی دست به گریبان شد و زمزمه تعطیلی برخی از شهرهای این استان به گوش رسید. با وجود آنکه این آژیر بلند هشدار به صدا درآمد اما مسئولان را بر آن نداشت به خود آمده و برنامه‌ریزی کنند. در این میان برخی از مسئولان تنها در مقام تکذیب با قدرت هرچه تمام‌تر استفاده از مازوت با آلایندگی 10هزار PPM (غلظت مواد شیمیایی در هوا) را تکذیب کردند. بسیاری از کارشناسان می‌گویند مازوت‌ جای خود را به گازوئیل بی‌کیفیت داده‌ است و آلایندگی این گازوئیل‌ها 7هزار PPM است. در حقیقت تفاوت چندانی با مازوت ندارد و آلایندگی بر جای خود مانده و فقط ماهیت سوخت نیروگاه‌ها و برخی کارخانه‌ها تغییر کرده است. 

شهرهای ناسالم کشور

براساس داده‌های شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران، پایتخت ایران در سال 1402 (تا 15 آذر) تنها 9 روز هوای پاک را تجربه کرده و 179 روز هوای قابل‌قبول، 63 روز هوای ناسالم و 10 روز هوای ناسالم داشته است. طبق سامانه پایش کیفی هوای کشور سازمان حفاظت محیط‌زیست روز گذشته سمنان (سمنان)، تهران (لواسان، قرچک، باقرشهر، پاکدشت، اسلامشهر، تهران، شهرری، نسیم شهر، ورامین، پیشوا، پردیس)، البرز (مهرشهر)، اصفهان (زرین‌شهر، فلاورجان، اصفهان، امین‌آباد)، خوزستان (اهواز، خرمشهر)، یزد (اردکان)، فارس (لامرد) در شرایط ناسالم قرار دارد و پیش از این شهرها در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشت.

مدارس برخی از شهرهای یزد به‌ویژه در خطه اردکان، احمدآباد و روستای ترک‌آباد این شهرستان و شهرهای میبد و بفروئیه روز چهارشنبه به صورت غیرحضوری و دورکاری کارمندان ادارات تایید شد. مدارس تهران درحالی به تعطیلی کشید که سازمان هواشناسی اعلام کرده بود چهارشنبه در تهران باران می‌بارد. در تهران نه‌تنها مدارس تعطیل شدند، بلکه ادارات هم به‌صورت یک‌سوم دورکار شدند. آموزش غیرحضوری مدارس اصفهان در روز چهارشنبه نیز تداوم داشت و کلاس‌ها به صورت غیرحضوری برگزار شد. برخی از ادارات نیز تعطیل بود اما به گفته منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، ادارات این استان از امروز (پنجشنبه) کار خود را از سر می‌گیرند. استان سمنان نیز از آلودگی مصون نماند و مدارس همه مقاطع تحصیلی شهرستان‌های سمنان، گرمسار، آرادان و سرخه همچنین پیش‌دبستانی‌ها و مدارس ابتدایی شهرستان‌های شاهرود و دامغان چهارشنبه ۱۵ آذر تعطیل شدند. مدارس نوبت عصر در ماهشهر و خرمشهر در استان خوزستان با توجه به تداوم آلودگی هوا به‌صورت غیرحضوری برگزار شد.

ترک فعل 16 دستگاه در آلودگی هوا

مهم‌ترین موضوع این است که اظهارنظر مسئولان و ارائه آمارها نمی‌تواند رنگ‌های نارنجی، قرمز و حتی بنفش شاخص‌های آلودگی هوا را تغییر دهد. اینطور که به نظر می‌رسد باید از مرحله دعا بگذریم و به باد و باران کمتر 

متکی باشیم. 

محمد درویش، کنشگر محیط زیست تنها راه‌حل آلودگی هوا را استعفای مسئولان کنونی می‌داند که بدون تخصص برمسند نشسته‌اند و می‌گوید: باید جای آنها افرادی بیایند که تخصص دارند. این کنشگر محیط‌زیستی در گفت‌وگو با هم‌میهن تاکید کرد: «شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران چندی پیش گزارشی از بررسی‌های خود ارائه و مشخص کرد هریک از آلاینده‌ها به تفکیک چه سهمی از تولید ذرات معلق و آلاینده‌های گازی در پایتخت هستند. در این گزارش اعلام شد که منابع متحرک آلاینده 9/82‌درصد سهم آلاینده‌های گازی و 8/60درصد ذرات معلق را تولید می‌کنند. منبع تولیدکننده آلودگی در هوای تهران منابع متحرک است در صدر آن نیز خودروهای شخصی هستند و بعد از آن به ترتیب موتورسیکلت‌ها، تاکسی‌ها و اتوبوس‌ها قرار دارند.» او با اشاره به قانون هوای پاک، افزود: «اگر خودروهای فرسوده را از رده خارج می‌کردیم، تبدیل موتورسیکلت‌های بنزین‌سوز به موتورسیکلت‌های برقی و توسعه مدهای حمل‌ونقل عمومی انجام نشد تا مردم مجبور نباشند از خودروهای شخصی استفاده کنند. اگر مسیرهای ایمن دوچرخه‌سواری، مسیرهای جذاب پیاده‌روی اتوبوس‌های برقی و خطوط کامل مترو وجود داشت، سهم بزرگی از این 9/82‌درصد آلاینده‌های گازی و 8/60درصد ذرات معلق کاهش می‌یافت. به رغم اینکه در قانون هوای پاک به این اقدامات صراحت داشته و ردیف آن در بودجه نیز پیش‌بینی شده بود. طبق گزارش فراکسیون محیط‎زیست مجلس تقریباً 6 سال است 16 دستگاهی که در قانون هوای پاک سهم داشتند ترک فعل کردند. در صدر این دستگاه‌ها سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار دارد.»

این فعال محیط‌زیست گفت: «بهانه‌هایی می‌آورند که به دلیل کمبود بودجه یا تحریم‌ها نتوانستیم قانون هوای پاک را اجرا کنیم. این بهانه‌ها شبیه به شوخی است. در ماده 8 قانون هوای پاک مقرر شده نمایندگان سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت صمت، سازمان استاندارد و بیمه مرکزی سن فرسودگی خودروها را تعیین کنند. 6 سال است که این کار را هم انجام ندادند. برگزاری این جلسه چه ربطی به تحریم یا بودجه و اعتبار دارد؟ در ماده 4 قانون هوای پاک سازمان حفاظت محیط‎زیست موظف شده خطوط مجاز آلاینده‌ها را تعیین کند. این اقدام نیز انجام نشده است. طبق ماده 24 قانون هوای پاک، سازمان‌ منابع طبیعی باید سالی 300 هزار هکتار معادل 300 میلیون درخت بکارد. آیا اینکه نتوانستیم درخت بکاریم هم به تحریم ربط دارد؟» او افزود: «وزارت نیرو در ماده 19 قانون هوای پاک موظف شده 30درصد از انرژی کشور را از طریق انرژی‌های نو تامین کند. ایران یک قرارداد 25ساله با چین دارد و این کشور هم تحریم‌ها را قبول ندارد و با ایران همکاری می‌کند. چین چطور خودروهای نامرغوب را به ایران صادر می‌کند؟ چین که 60درصد کل انرژی خورشیدی جهان را تامین می‌کند و هزینه‌ها را به شدت کاهش داده، نمی‌توانست در ماده 19 به ایران کمک کند؟ در ماده 20 قانون هوای پاک سازمان شهرداری‌های وزارت کشور را موظف کرده که معضل پسماند را حل کند. حل کردن معضل پسماند چه ربطی به کمبود اعتبارات و بودجه دارد؟ ده‌ها برابر بودجه مورد نیاز برای سدسازی و ساخت خودروهای بی‌کیفیتی هزینه می‌شود که به شدت آلایندگی را افزایش می‌دهد، بعد بودجه ندارند ماده 20 را اجرا کنند؟» محمد درویش با بیان اینکه شرایط موجود حاکی از بی‌مسئولیتی شدید است، تاکید کرد: «این موضوعات نشان می‌دهد افرادی را در پست‌ها قرار دادند که اصلاً توانایی اجرا ندارند و برای آنها مهم نبوده است. به نظر می‌رسد چیزی که برای آنها مهم بوده، این است که افرادی روی صندلی‌ها بنشینند که دوستان‌شان باشند. من شک دارم این افراد یک بار هم قانون هوای پاک را خوانده باشند.»

او در پاسخ به این سوال که آیا مصرف بی‌رویه از سفر‌ه‌های آب‌ زیرزمینی علاوه بر ایجاد فرونشست‌ها بر آلودگی هوا تاثیر دارد؟ گفت: «بله. چراکه باعث افزایش گردوغبار و ذرات کوچک‌تر از 10 میکرون می‌شود. این نیز در قانون هوای پاک پیش‌بینی شده بود که دولت سالانه 300هزار هکتار درختکاری و مقابله با بیابان‌زایی را در دستور کار خود قرار دهد. اگر این اتفاق رخ داده بود دولت یک میلیارد و 800 میلیون درخت کاشته بود و لازم نبود نمایش کاشت یک میلیارد درخت را راه‌ بیندازد.» این کنشگر محیط‌زیست در پاسخ به این سوال که به جز دعا چه کاری را می‌توان در دستور کار قرار داد؟ تاکید کرد: «به نظر من تیمی که مسئولیت این کار -  مقابله با آلودگی هوا - را بر عهده دارد، باید استعفا دهد و به دلیل اینکه توانایی انجام این کار را نداشتند، از مردم عذرخواهی کنند. پس از استعفای آنها باید افراد متخصص و توانمند جایگزین این افراد شوند و فرصتی 3ساله به آنها بدهند. می‌بینید که پس از 3 سال به راحتی مشکل آلودگی هوا را حل می‌کنند.» محمد درویش با اشاره به استفاده از بنزین و گازوئیل‌های بی‌کیفیت نیز افزود: «کیفیت سوخت در کشور به شدت افت پیدا کرده است. گازوئیل‌ها نیز مدت‌هاست از استانداردها دور است. علاوه بر گازوئیل‌های بی‌کیفیت، با مشکل سوخت ناقص گاز خانگی نیز روبه‌رو هستیم. اطلاعات جسته و گریخته نشان می‌دهد که گاز خانگی نیز یکی از عوامل تشدید آلودگی هوا در شهرهاست و سیستم‌های موجود امکان سوختن صددرصد گازها را فراهم نمی‌آورد و گاز به شکل ناقص می‌سوزد که منجر به تشدید آلاینده‌های گازی می‌شود.»