بالکان و امنیت اروپا

منطقه بالکان غربی که زمانی مصرف‌کننده حمایت‌های خارجی بود، اکنون در حال تبدیل شدن به تأمین‌کننده ثبات است. شش کشور این منطقه که در صف ورود به اتحادیه اروپا ایستاده‌اند، به‌طور فزاینده‌ای درباره سهم خود در امنیت و دفاع اروپا سخن می‌گویند.

تهاجم همه‌جانبه روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، دفاع جمعی را به اولویت اصلی اروپا تبدیل کرده است. اکنون، پس از گذشت بیش از سه سال از جنگ، اروپا به دنبال آن است که شرکای محلی چگونه می‌توانند در تلاش جمعی برای مهار روسیه، تقویت تاب‌آوری در برابر تهدیدات ترکیبی (هیبریدی) و پذیرش مسئولیت‌های حفظ صلح در همسایگی خود مشارکت کنند.

آلبانی و مونته‌نگرو در گروه‌های رزمی ناتو در لتونی و بلغارستان حضور دارند و آلبانی به تنهایی در هر مقطع زمانی، ۵۰۰ پرسنل نظامی در مأموریت‌های ناتو و اتحادیه اروپا مستقر کرده است. تلاش‌ها برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در صنایع دفاعی، نوسازی ارتش، افزایش همکاری با متحدان و توسعه هوش مصنوعی در این کشورها در حال انجام است. حتی مقدونیه شمالی نیز تابستان امسال میزبان یک رزمایش بزرگ در یکی از مهم‌ترین میدان‌های تمرینی ناتو بود.

حتی نزدیکترین دوست مسکو، یعنی صربستان نیز در حال بهره‌برداری از این بیداری دفاعی اروپاست. در ماه مه گذشته، اطلاعات روسیه، بلگراد را به تحویل مهمات به کی‌یف از طریق واسطه‌ها متهم کرد. اگرچه بلگراد این معاملات را انکار کرده، اما به طور ضمنی از اینکه به اوکراین کمک کرده، خرسند است. بالکان غربی میزبان حدود ۲۰۰ شرکت دفاعی است که عمدتاً در صربستان و بوسنی قرار دارند و می‌توانند مهماتی سازگار با استانداردهای ناتو و پیمان ورشو (شاید حتی مؤثرتر از خود اتحادیه اروپا) تولید کنند. برای مثال، ظرفیت تولید ادعایی بوسنی، پنج برابرِ هدف‌گذاری یک سرمایه‌گذاری مشترک یک میلیارد یورویی میان آلمان و بلغارستان است. این ظرفیت می‌تواند به شدت به تأمین تدارکات اتحادیه اروپا برای اوکراین کمک کند.

فراتر از مهمات، بالکان غربی باید بتواند از مکانیسم‌ها و ابزارهای مالی مشترک اروپایی برای تقویت بخش دفاعی خود بهره‌مند شود. این فهرست شامل «صندوق دفاعی اروپا»، وام‌های بلندمدت و «برنامه صنعت دفاعی اروپا» (EDIP) است که حدود 1/5میلیارد یورو کمک بلاعوض برای دوره ۲۰۲۵-۲۰۲۷ در نظر گرفته است. ارتباط با «آژانس دفاعی اروپا» (EDA) نیز می‌تواند تقویت شود. در حالت ایده‌آل، هر شش کشور بالکان غربی باید به عضویت این آژانس درآیند. تمایل فزاینده‌ای نیز در میان اعضای اتحادیه اروپا (مانند فرانسه و ایتالیا) برای تعمیق همکاری امنیتی با کشورهای بالکان غربی، به‌ویژه در مورد زیرساخت‌ها و صنایع دفاعی وجود دارد.

البته موانعی نیز در این مسیر وجود دارد.

اولین مانع، تقسیم‌بندی خود منطقه است: میان اعضای ناتو، اعضای بالقوه (بوسنی و کوزوو) و صربستانِ بی‌طرف. تا زمانی که صربستان یک سیاست خارجی چندوجهی را دنبال کرده و از روسیه و چین تجهیزات نظامی وارد کند، همکاری با موانع جدی روبه‌رو خواهد بود. گذار به پلتفرم‌های غربی زمان‌بر است و فقدان اعتماد میان صربستان و همسایگانش، در همکاری‌های دفاعی یا مبارزه با تهدیدات ترکیبی، اخلال ایجاد خواهد کرد.

مانع دوم که سهمگین‌تر است، وضعیت بخش امنیت در سراسر منطقه است. در چندین کشور، نقش اصلی ارتش، اطلاعات و پلیس، نه خدمت به منافع عمومی، بلکه حفظ قدرت حاکمان و محافظت از شبکه‌های فساد و مشتری‌مداری است. جرائم سازمان‌یافته فراملی، روابطی همزیستانه با حافظان دولت، چه در اعضای ناتو مانند آلبانی و مونته‌نگرو و چه در صربستان، ایجاد کرده‌اند. این مشکلات مزمن، مانع یکپارچگی مؤثر آن‌ها در سازوکارهای اروپایی و ناتو می‌شود.

آخرین مسئله، اقتصاد است. جذب سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک بین‌المللی برای اقتصادهای کوچک‌ دشوار است، مگر آنکه با هم متحد شوند. بالکان غربی هنوز نتوانسته یک تولیدکننده بزرگ اروپایی، ترکیه‌ای یا آمریکایی را برای راه‌اندازی کسب‌وکار در منطقه جذب کند. هرچند نوسازی نظامی می‌تواند تقاضای داخلی ایجاد کند، اما هزینه‌های دفاعی همچنان زیر ۲ درصد تولید ناخالص داخلی در نوسان است که بسیار پایین‌تر از معیار 3/5 درصدی ناتو می‌باشد. 

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید