نه به اقتدارگرایی

آنها نشان دادند که همچنان به رقابت سیاسی اهمیت می‌دهند. این انتخابات انکار دستاوردهای مودی نبود اما رای‌دهندگان به او ثابت کردند که تاریخ انقضایی هم برای برخی افکار وجود دارد. آنها می‌خواهند بدانند مرحله بعدی چیست. این انتظار وجود داشت که نارندرا مودی و حزب حاکم بهاراتیا جاناتا، از ماراتن رقابت‌های انتخاباتی به قدرت بازگردند. اکثر نظرسنجی‌ها نتیجه انتخابات هند را به‌نفع پیشی‌بینی‌شده کرده بودند. انتظار می‌رفت نارندرا مودی نخست‌وزیر ائتلاف راست‌گرا و ملی‌گرای هندو، اکثریت قاطع را به‌دست آورد تا تغییرات رادیکال خود را بدون هیچ مقاومتی اعمال کند.

برای مخالفان و منتقدان مودی، هند عملاً به‌سرعت در حال تبدیل شدن به کشوری تک‌حزبی بود. اما آنچه از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری 2016، برگزیت و  دیگر اتفاق‌های ناگواری که در سال‌های اخیر رخ داده‌اند، می‌توان فهمید این است که نظرسنجی‌ها و تحلیل‌گران اغلب می‌توانند به شکل شگفت‌آوری اشتباه کنند. هدف مودی هنگام ورود به رقابت‌های انتخاباتی این بود که 400 کرسی در مجلس عوام یا لوک سابا را از آن خود کند. اما هر چه به نتایج انتخابات نزدیک‌تر شدیم، واضح بود که حزب حاکم بهاراتیا جاناتا حتی رای کافی برای تشکیل اکثریت ساده را ندارد.  در عوض، برای اولین‌بار از یک دهه پیش که مودی به قدرت رسید، او باید روی ائتلاف محلی دیرینه‌اش حساب کند تا جایگاه خود را در دولت حفظ کند.

به‌گزارش سی‌ان‌ان در آنچه احزاب اپوزیسیون پیروزی کثرت‌گرایی نامیده‌اند، رای‌دهندگان در بزرگترین دموکراسی جهان تاحدی دیدگاه عوام‌گرایانه مودی برای تشکیل ملت اول-هندو را رد کردند و سهم حزب بی‌جی‌پی از آراء را به‌اندازه 63 کرسی کاهش دادند تا تعداد کل کرسی‌های حزب به 240 برسد، که بسیار کمتر از 272 کرسی موردنیاز برای کسب اکثریت پارلمان است. در این میان، احزاب اپوزیسیون 235 کرسی را کسب کردند درحالی‌که شرکای ائتلاف بی‌جی‌پی توانستند 52 کرسی را از آن خود کنند.

نتایج انتخابات هفته گذشته لحظه تحقیرآمیزی را برای رهبری رقم زد که می‌گفت فرستاده خداست و هوادارانش پیشتازی‌اش در نظرسنجی‌ها را غیرقابل انکار می‌دانستند. نتیجه‌ای که تاحدی پروژه مودی برای بازسازی هند را از خط خارج می‌کند. از سوی دیگر اداره سیاسی کشور رو به آشفتگی رفت و بازارهای مالی را وحشت‌زده کرد. نتیجه انتخابات هند خطر کشیده شدن کشور به سمت اقتدارگرایی را کاهش می‌دهد، به‌عنوان قطبی از دموکراسی از آن حمایت می‌کند و اگر مودی بخواهد خود را همگام کند، می‌تواند راه جدیدی برای اصلاحات باز کند و توسعه سریع را پایدار کند.

پراتاپ بانوی مهتا، دانشمند سیاسی می‌نویسد، عدم توانایی بی‌جی‌پی در کسب اکثریت مطلق «میخی است در حباب قدرت مودی». به گفته مهتا مودی «ماشین شکست‌ناپذیر تاریخ نیست... امروز، او فقط یک سیاستمدار دیگری است که مردم به او نشان دادند آنقدرها هم قدرتمند و مهم نیست.» با این حال مودی همچنان وعده می‌دهد که تغییرات خوبی را برای هند رقم خواهد زد.

گام با‌احتیاط مودی

مودی اولین نخست‌وزیر پس از جواهرلعل نهرو، اولین نخست‌وزیر هند پس از استقلال این کشور است که سومین دوره 5ساله خود را تضمین می‌کند. مودی که از سال 2014 قدرت را به‌دست آورده حالا به سطحی از محبوبیت رسیده که دهه‌ها دیده نشده بود و آن را مدیون توسعه‌های بسیار و برنامه‌های رفاهی است که با برند جنجالی ملی‌گرایی هندو در کشوری ترکیب شده که 80درصد از جمعیت آن از ادیان چندخدایی هستند. تحت رهبری مودی، هند با جمعیت یک میلیارد و 400 میلیون نفری‌اش سریع‌ترین رشد اقتصادی را طی کرد، به یک قدرت جهانی مدرن تبدیل شد و توانست در حوزه فناوری و هوا و فضا گامی به جلو بردارد. با این حال، با وجود این موفقیت‌ها، فقر و بیکاری جوانان، به‌ویژه در مناطق روستایی موضوعی حل‌نشده باقی مانده، شکاف ثروت هم گسترده‌تر شده است.

مودی در صحبت‌هایش می‌گوید که دیدگاهی 1000 ساله برای هند دارد و می‌خواهد این کشور را تا سال 2047 به کشوری توسعه‌یافته تبدیل کند. او به‌وضوح از آرزوهایش برای تبدیل هند که از نظر قانون اساسی سکولار است به دولتی اول-هندو سخن می‌گوید. اما در ایالت اوتار پرادش در منطقه‌ای که پیشتر  مسجد بابری مسلمانان قرار داشت و مودی در ماه ژانویه «معبد رام» را پس از سه دهه وعده بی‌جی‌پی برای ساخت آن، بازگشایی کرد شکست خورد. مودی ساخت این معبد را با ایده تضمین میراث خود و پیروزی‌اش در انتخابات تمام کرده بود.

آراتی جرات، مفسر سیاسی از دهلی‌نو می‌گوید، او حالا باید برنامه‌های جاه‌طلبانه خود را کمی آهسته‌تر دنبال کند: «برای سوق دادن هند در مسیری که به کشوری هندو با یک صدای اصلی در صحن جهانی تبدیل شود، باید با احتیاط گام بردارد. او در خانه با چالش‌هایی روبه‌روست.» گرایش به‌سمت اقتدارگرایی مدت‌ها پیش شروع شد و حزب بی‌جی‌پی مدت‌هاست از نهادهای دولتی برای سرکوب مخالفان استفاده می‌کند. پیش از انتخابات حزب کنگره، پیشروترین حزب اپوزیسیون اعلام کرده بود: «حساب‌های بانکی ما بلوکه شده است».

در دوران حکومت مودی جامعه مدنی کاملاً به حاشیه کشیده شده است. رسانه‌هایی که زمانی پرسروصدا بودند، سرکوب شدند و در دوران نزدیک به انتخابات، چالش‌های متعدد قانونی و مالی پیش پای رهبران اپوزیسیون قرار گرفت. بازداشت اروند کیجریوال، رهبر حزب محبوب عام آدمی، وزیر ارشد دهلی و منتقد ثابت‌قدم مودی اعتراضاتی را در پایتخت در پی داشت و حزب او ادعا کرد یک «توطئه» سیاسی صورت گرفته؛ ادعایی که حزب بی‌جی‌پی آن را رد کرده است. آزادی کیجریوال با وثیقه موقت در ماه گذشته اپوزیسیون را بر آن داشت تا مبارزه سختی را علیه حزب بی‌جی‌پی آغاز کنند. آنها گروهی از رهبران سیاسی را که زمانی به‌دلیل تفاوت‌های ایدئولوژیک از یکدیگر فاصله داشتند، به‌یکدیگر نزدیک کرد تا برای نجات قانون اساسی کشور به‌گفته خودشان یا کاری انجام دهند یا هنگام مبارزه بمیرند.

تسلط بی‌مانع

منتقدان می‌گویند که یک دهه حکومت مودی منجر به تفرقه‌افکنی مذهبی روزافزون شده و اسلام‌هراسی، اکثریت جمعیت دست‌کم 200 میلیون نفری مسلمان این کشور را به‌حاشیه رانده است و خشونت مذهبی در میان ملتی تشدید شده که تاریخچه طولانی از تنش‌های داخلی دارند. مودی در دوران کمپین خود برای به‌هیجان آوردن هوادارانش مکرراً به استفاده از پیام‌های اسلام‌هراسانه متهم شده بود. زمانی که مسلمانان را که قرن‌هاست بخشی از تاریخ هند به‌شمار می‌روند، به نفوذی بودن متهم کرد، سطح جدیدی از سخنرانی تنفرآمیز را به‌اجرا گذاشت.

نتایج انتخابات هند نشان داد که عده بسیاری از رای‌دهندگان چنین رفتاری را رد می‌کنند. مهتا می‌گوید: «اگر نظرسنجی‌ها دقیق بودند، هند به‌سمت تسلط بی‌مانع حزب بی‌جی‌پی پیش می‌رفت.» او ادامه می‌دهد: «تسلطی بود که پایان احتمالی تمام سیاست‌ها را تهدید می‌کرد، رقبا را محو می‌کرد و جامعه مدنی را استعمار. هند حالا برای بار دیگر دارای سیستم رقابتی سیاسی شده است.»

سانجی سینگ از ائتلاف حزب اپوزیسیون «عام آدمی» می‌گوید نتایج انتخابات سه‌شنبه نشان داد که مردم به «نفرت و دیکتاتوری» رای منفی دادند. او در ادامه می‌گوید، انتخابات پیامی را از سوی مردم فرستاد که «آنها از حکومت 10ساله بی‌جی‌پی خسته شده‌اند و تغییر می‌خواهند.» با وجود نمایان شدن شوک ناشی از شکست‌های بی‌جی‌پی در انتخابات، مودی مقابل مقر حزبش روی صحنه رفت، گلبرگ‌های گل رز روی سرش ریخته می‌شد، تاج گل عظیمی بر گردنش انداخته شد و در خلال فریادهای «مودی!مودی! مودی!» هیچ نشانه‌ای از قبول شکست‌هایش وجود نداشت.

مودی گفت: «امروز، روز باشکوهی است». او با اشاره به ائتلاف دموکراتیک ملی راست‌گرا یا NDA به‌رهبری حزب بی‌جی‌پی می‌گوید:«NDA برای بار سوم دولت تشکیل خواهد داد.» درحالی‌که هیچ شکی وجود ندارد ائتلاف دموکراتیک ملی گروه کوچکتری از احزاب محلی است که در کنار بی‌جی‌پی دولت را تشکیل می‌دهد اما نتایج انتخابات همچنان رویدادی برای سنجش واقعیت برای رهبر محبوب است. نیلانجان سیرکار، یکی از مقامات ارشد مرکز تحقیقات سیاسی می‌گوید: «این به‌نوعی هشداری برای رهبری است که همچنان خیلی خیلی محبوب است اما بسیاری از رای‌دهندگان احساس می‌کنند از خطوط بسیار زنده دموکراسی عبور کرده است.»

چرا مودی پیروز شد؟

به‌گزارش فارن‌پالیسی مودی در دورانی که روی کار بود از ظرفیت قابل‌توجهی برای نجات خود استفاده کرد. اصلاحات شکست‌خورده کشاورزی، تلاش‌های بیهوده برای کاهش خشونت‌های دسته‌جمعی، اعتراضات گسترده، بحران فاجعه‌بار بهداشت عمومی، هیچ‌کدام از این موارد به وجهه گسترده او آسیبی وارد نکردند یا تهدیدی برای توانایی‌هایش برای نجات از صندوق رای محسوب نشدند. هر چه جلوی راه او سبز شد، مشکلی ایجاد نکرد. انتخابات ملی هند ماه آوریل شروع شد، میزان محبوبیت مودی در آن زمان 75درصد بود. عملکرد ضعیف بی‌جی‌پی در ایالت شمالی اوتار پرادش یکی از نتایج خیره‌کننده بود. پرجمعیت‌ترین ایالت هند مدت‌ها بود که یکی از پایگاه‌های قوی حزب بی‌جی‌پی به‌شمار می‌رفت اما این حزب نتوانست در این ایالت اکثریت کرسی‌ها را به‌دست آورد.

اما چه موضوعاتی بر عملکرد سیاسی مودی تاثیر گذاشتند؟ یکی از آنها تنش‌های سیاسی است. تورم و بیکاری همچنان هند را در هم می‌کوبد؛ از جمله در ایالت‌هایی که سنگر بی‌جی‌پی شناخته می‌شوند. فاکتور دیگر واکنش شدید به ناسیونالیسم هندو و سرکوب‌های سیاسی است. در شرایط برعکس، بی‌جی‌پی به‌دلیل اشتباه محاسباتی الکتورال سرزنش شد و احزاب اپوزیسیون به دلیل تاکتیک‌های حرفه‌ای برای تقویت چشم‌اندازهای خود در ایالت‌های حامی بی‌جی‌پی مورد تجلیل قرار گرفتند. بعد از آن به دوران صدارت طولانی می‌رسیم. 10 سال زمانی طولانی برای در قدرت ماندن رهبری است که دموکراتیک انتخاب شده. این موضوع آسیب‌پذیری‌های احتمالی‌اش مثل تنش‌های اقتصادی، اظهارات تفرقه‌انگیز و گرایش‌های اقتدارگرایی را برجسته‌تر کرده و توانایی‌های احتمالی‌اش مثل رشد اقتصادی، افزایش قدرت جهانی هند و فسادناپذیربودنش را کمرنگ‌تر کرده است.

دوش کاپور، از دانشگاه جان هاپکینز در فارن‌پالیسی می‌نویسد که برتری حزب بی‌جی‌پی در هند به انتها رسیده و دولت‌های ائتلافی بازگشته‌اند. کاپور می‌نویسد: «افزایش مرکزگرایی، شکست دموکراسی داخل‌حزبی و کاهش تعداد رهبران محلی که  وفاداری خاصی به رهبر خود نداشتند برای بی‌جی‌پی، تماماً اثرات منفی داشته است.»‌

نتایج انتخابات لزوماً نشان‌دهنده آغاز سقوط سیاسی مودی نیست. او ظرفیت لازم برای بازسازی وجهه خود را دارد. مودی کسی است که سال 2014 به‌عنوان رهبر کشوری طردشده در جهان روی کار آمد (به‌دلیل ارتباط با شورش‌های مرگبار گجرات در سال 2002) روابط خود را با دولت‌های سراسر جهان تقویت کرد تا پس از دهه‌ها به یکی از محبوب‌ترین رهبران هند تبدیل شود.

اما مودی به‌زودی با یکی از بزرگترین آزمایش‌های زندگی‌اش روبه‌رو خواهد شد؛ تشکیل یک ائتلاف و برای اولین بار وابستگی به شرکایش. این به شناسایی رویکرد سیاسی‌اش کمک می‌کند. کاهش فضای سیاسی به‌همراه اختیارات کمتر کار را برای مودی سخت‌تر می‌کند که بتواند اهداف داخلی خود را اجرا کند، به‌ویژه هرگونه اهداف بحث‌برانگیز ملی‌گرایانه هندو. پیاده کردن اصلاحات اقتصادی که یک مشی خطرناک سیاسی است و مودی نتوانست آن را با اختیارات بیشتر به‌دست آورد، امری بسیار سخت خواهد بود.

مودی احتمالاً بتواند در اجرای اهداف سیاست داخلی‌اش موفق باشد اگر که سیاست‌هایش مشی آشتی‌جویانه‌تری پیدا کنند. سیاست خارجی‌اش باید آنقدر رویکرد ساده و آسانی داشته باشد که بتواند آنها را اجرایی کند چون اهداف اصلی‌اش مثل تقویت قدرت هند در خارج از مرزها احتمالاً با مقاومت شرکای ائتلافی‌اش روبه‌رو خواهد شد. او اگر فشارهای ناشی از قوانین ائتلاف را با سرکوب فزاینده مخالفان پاسخ دهد، نمی‌تواند به اهدافش دست پیدا کند.

علاوه بر آن، مودی با یک ائتلاف اپوزیسیون احیاشده سروکار خواهد داشت. اپوزیسیون هند شکننده، دارای چالش‌های قانونی بسیار و عدم رهبری قوی برای مقابله با مودی است. اما با این حال توانست بزرگترین دستاورد سیاسی‌اش در طی دهه‌ها را رقم بزند. اگر بتواند این مومنتوم را حفظ کند، سومین دوره نخست‌وزیری مودی می‌تواند از دو بار قبلی سخت‌تر باشد. حتی می‌تواند آخرین دوره‌اش باشد. احتمالاً مودی و حزب بی‌جی‌پی می‌توانند وجهه خود را بازیابی کنند. اما با‌وجود چالش‌های یک دولت ائتلافی پیشرو و رویارویی با اپوزیسیون قوی‌تر، مودی همچنان دست پایین را دارد.

سومین دوران ریاست مودی در شرایطی است که نرخ رشد اقتصادی آن انتظاراتی را در سراسر جهان به‌وجود آورده. در سال 2023، نرخ رشد 6درصد بود. سال گذشته، هند از چین عبور کرد و به پرجمعیت‌ترین کشور جهان تبدیل شد. اما برخلاف چین، جمعیت هند جوان است. این در ترکیب با سرعت کُند رشد اقتصادی و جمعیت مسن به‌این معنی است که از نظر جهانی، هند به‌عنوان یک ابرقدرت اقتصادی بالقوه دیده می‌شود. از طرف دیگر بهره بردن از جمعیت جوان زیر 30 سال کلیدی برای حفظ مشی اقتصادی هند خواهد بود. 

سال 2023 نرخ بیکاری در میان افراد بین 20 تا 24 سال 44/9درصد و نرخ کلی بیکاری روی 8/7درصد ایستاده بود. این می‌تواند دلیل مهمی برای شکست  الکتورال بی‌جی‌پی باشد. به‌گزارش اندیشکده مرکز شورای روابط خارجی، تحقیقات نشان می‌دهد با توجه به ورود نیروی کار بیشتر به بازار هند، دولت باید در 5 سال آینده نزدیک به 115 میلیون شغل ایجاد کند. اما رشد هند بیشتر خدمات‌محور است تا تولیدمحور. این بدان معنی است که برخلاف اشتغال‌زایی در صنایع تولیدی که می‌تواند کارگران دارای مهار‌ت کم را به‌کار بگیرد، دولت باید در بخش خدمات اشتغال‌زایی کند؛ بخشی که نیروی کار با مهارت را در اولویت قرار می‌دهد، آن هم در کشوری که سیستم آموزش از لحاظ کیفیت با مشکل مواجه شده و نیاز به اصلاحات شدیدی دارد چون فارغ‌التحصیلانی که چنین مهارت‌هایی را ندارند با مشکل روبه‌رو خواهند شد. این همچنین به معنی اشتغال‌زایی در صنایع تولیدی با فناوری بالاست که به مهارت کمی نیاز دارند مثل تراشه‌های نیمه‌هادی و تلفن‌های همراه که دولت به‌دنبال‌شان بوده است.

علاوه بر آن، سهم مشارکت زنان در نیروی کار 30درصد است (آماری که در چین 70درصد است). افزایش تعداد زنان در نیروی کار به اصلاحات اجتماعی و ساختاری نیاز دارد. انباشت این چالش‌ها باعث شده هند به سیاست‌های جمعیتی پیشرو نیاز داشته باشد. باوجود جمعیت جوان هند، نرخ زاد و ولد به‌شدت کاهش پیدا کرده و رشد جمعیت آن هم‌اکنون پایین‌تر از نرخ جایگزینی است. انتظار می‌رود افزایش سن جمعیت در یکی دو دهه آینده نمود پیدا کند. این موضوع اثراتی را برای مشارکت نیروی کار و همچنین سیستم آموزش و بهداشت خواهد داشت.  چالش بعدی به روابط خارجی هند مربوط است. مودی و بی‌جی‌پی به‌طور گسترده‌ای با اتکا به محبوبیت و اعتبارش به‌عنوان ملی‌گرای هندوی مومن با یک دیدگاه جدید برای هند تجارت کرده‌اند.

اما تمام این موارد شکست‌خورده‌اند و آنچه از صندوق‌های رای ایالت اوتار پرادش بیرون آمد گواه آن بود. درحالی‌که روابط هند با شرکای اصلی‌اش مثل ایالات متحده و فرانسه فراتر از سیاست‌های حزبی هند است و انتظار نمی‌رود تغییر کند، شکی نیست که جایگاه شکست‌ناپذیر بودن مودی به‌عنوان رهبر یک قدرت در حال رشد و لیدر جامعه‌ای از کشورهای در حال توسعه با اختیارات بزرگ در خارج از کشور، تقلیل یافته است. برای حزب بی‌جی‌پی هم آمادگی برای آینده پس از مودی 73 ساله و هدایت آن اتفاق بزرگی است.

در آخر، وضعیت دموکراسی در هند در دوران بی‌جی‌پی سوژه مورد بحثی بوده است. ائتلاف بی‌جی‌پی حالا شامل احزاب محلی، مانند حزب تلوگو دسام یا Telugu Desam Party یا حزب مردم (متحد) یا Janata Dal (United) است که دیدگاه مشترک ملی‌گرایی هندو را ندارند و دارای رهبرانی تیزهوش با اهداف سیاسی خود هستند؛ اینکه چه معنایی برای سیستم سیاسی هند داشته باشد باید همچنان تماشا کرد. بی‌جی‌پی و متحدانش برای هر گونه تغییر در قانون اساسی نیاز به رای دو‌سوم اکثریت دارند. سرمایه‌گذاران ناامید باید به‌یاد داشته باشند که بخش بزرگی از ارزش دارایی‌هایشان فراتر از 5 سال آینده قرار گرفته و خطر ناشی از پس‌رفت دموکراتیک فقط آزادی هندی‌ها را تهدید نمی‌کند. انتخابات هند نشان می‌دهد که هندی‌ها با میل برای توسعه متحد شده‌اند نه هویت هندوی خود.

گزارش شاخص دموکراسی واحد اطلاعات اکونومیست در سال 2023 نشان می‌دهد در برخی از کشورها مزیت تصدی وجود دارد. کشورهایی که رشد اقتصادی داشته‌اند و استاندارد زندگی را بالا برده‌اند، از مزیت حمایت‌های مردمی بالا استفاده کرده‌اند تا آزادی رسانه‌ها و حقوق اقلیت‌ها را کاهش دهند. هند یکی از همین موارد است. کنترل روایت‌ها از طریق دولت، رسانه تحت کنترل و لشکر وسیعی از جنگجویان فضای مجازی و منابع نامحدود حزب، پشت قدرت اجرایی او ایستاده است.

مهتا در گفت‌وگو با ان‌پی‌آر می‌گوید:‌ «30درصد بالای جامعه هند وضعیت خوبی دارند، اما درآمد مناطق روستایی هیچ پیشرفتی نداشته است.» او در ادامه می‌گوید که اقتصاد هند میزان اشتغال‌زایی کافی برای مناطق روستایی را که می‌خواهند توسعه پیدا کنند و شهری شوند، نداشته است. دموکراسی در هند همچنان پابرجاست. کنشگران، دانش‌آموزان، رهبران سیاسی و روزنامه‌نگاران همچنان در زندان‌اند. جنبش ملی‌گرای هندو زمانی که اوضاع در عرصه انتخابات مطابق با سلایق آنها پیش نرود، سابقه تحریک خشونت‌های جمعی را دارند. نمی‌توان گفت که مودی گرایش‌های اقتدارگرایانه را تعدیل خواهد کرد اما اکنون مقاومت، بدبینی و گزینه‌هایی که می‌توانند جایگزین رهبران سیاسی شوند نمود بیشتری پیدا کردند که می‌توانند به بهبود دموکراسی در هند کمک کنند.