افســــران اوکـــراینی متهمان تازه نورد استریم

ادعاهای جدیدی درباره ماجرای تخریب خطوط لوله گاز روسیه به اروپا مطرح شد

روح‌انگیز رها

خبرنگار گروه بین‌الملل

در داستان بی‌پایان اتهام‌زنی درباره انفجار نورد استریم، نوبت این دوره به اوکراینی‌ها رسید. روزنامه آمریکایی واشنگتن‌پست، در گزارش تازه‌ای نوشته است، دو نفر از افسران ارشد ارتش اوکراین، برنامه‌ریز و هماهنگ‌کننده خرابکاری تخریب نورد استریم بوده‌اند. در گزارش واشنگتن‌پست آمده، یکی از افسران بلندپایه اطلاعاتی اوکراین به نام سرهنگ رومن چروینسکی که سابقه خدمت در نیروهای عملیات ویژه اوکراین را دارد، هماهنگ‌کننده این عملیات بوده است اما برنامه‌ریزی آن، در جایگاهی بالاتر از او اتفاق افتاده، یعنی توسط ژنرال والری زالوژنی. در این گزارش البته تصریح شده است که ماجرا تا خود رئیس‌جمهور، ولودیمیر زلنسکی نرسیده است و او تعمداً از ماجرا بی‌خبر نگه داشته شده است. این روزنامه، ظاهراً در گزارش‌اش تا حدی از افشاگری‌های معروفی استفاده کرده است که بهار امسال توسط یکی از افسران رده‌پایین ارتش آمریکا، در گروهی خصوصی در پیام‌رسان «دیسکورد» منتشر و از آن‌جا به فضای علنی سرایت کرد. در استناد به اسناد این افشاگری، به سندی اشاره شده که می‌گفته ایالات متحده نگران برنامه‌ریزی برای چنین حمله‌ای از سوی اوکراین بوده و این سند از جمله شواهد انجام چنین کاری از سوی افسر اوکراینی مطرح شده است؛ از آنجا که در میان این اسناد، از عملیات سری دیگری توسط چروینسکی سخن به میان آمده، از جمله عملیاتی برای کشتن رهبران جدایی‌طلب حامی روس و ربایش یکی از شهود ماجرای سقوط پرواز شماره ۱۷ هواپیمایی مالزی در شرق دونباس، در سال ۲۰۱۴.

در روایت واشنگتن‌پست، این هم مطرح شده است که ایالات متحده تلاش خود را برای جلوگیری از چنین حمله‌ای کرده بود. در این گزارش آمده: «مقامات ایالات متحده در گفت‌وگوهای خصوصی مقامات نظامی و اطلاعاتی اوکراین را بابت حملاتی که خطر تحریک روسیه به تشدید حملاتش به اوکراین را داشته‌اند، ملامت و توبیخ کرده بودند، اما نارضایتی واشنگتن همیشه نتوانسته کی‌یف را منصرف کند. در ژوئن ۲۰۲۲، ام‌آی‌وی‌دی، آژانس اطلاعاتی هلند، اطلاعاتی کسب کرد مبنی بر اینکه اوکراین در حال برنامه‌ریزی برای حمله به نورد استریم است. مقامات سی‌آی‌ای از طریق واسطه‌ای خبری به زالوژنی رساندند که ایالات متحده با چنین عملیاتی مخالف است.» واشنگتن‌پست البته این ماجرا را «به نقل از افرادی مطلع از این گفت‌وگوها» نوشته است، چنان‌که کلیت گزارش نیز،‌ به نقل از مقاماتی مطلع و بدون نام نقل کرده است. در پرونده‌ای امنیتی در این سطح، البته غیرعادی نیست که اطلاعاتی که به رسانه‌ها می‌رسد، چه با تصمیم کلی دولت‌ها و چه با تصمیم شخصی مقامات، بدون ذکر نام و مشخصات باشند. در عین حال، نبود منبع در این باره، مسیرها برای صحت‌سنجی را نیز سخت می‌کند.

در هر حال، نوشته‌های اخیر واشنگتن‌پست، در ظاهر ادعاهای یک روزنامه آمریکایی علیه یکی از مقامات یک کشور متحد آمریکا بوده است که بار دیگر، عامل این خرابکاری را در اوکراین پیدا می‌کند و عملاً اتهام را از دشمن، یعنی روسیه، دور می‌کند، اما نگاهی به متهم اصلی و نیز به روند اخبار و ادعاها پیش از این، ایده‌های دیگری را نیز مطرح می‌کند.

آیا چروینسکی، قربانی انتخاب‌شده است؟

اولین مسئله که درباره چروینسکی جلب توجه می‌کند این است که او همین الان در اوکراین، به اتهامات دیگری زندانی است. جرمی که به او نسبت داده شده، تلاش برای کشاندن یک خلبان روسی به ترک پست و پیوستن به اوکراین است، در عملیاتی که به جای این هدف، منجر به یک حمله از سوی روس‌ها با ۱۸ قربانی از جمله یک سرباز اوکراینی شد. چروینسکی در دفاع از خود گفته است، این عملیات را او سر خود انجام نداده بود و در حال عمل به دستور بود. از طرف دیگر، چروینسکی پیشتر از رئیس‌جمهور زلنسکی و دولتش انتقاداتی کرده بود و علناً یکی از مشاوران نزدیک او، یعنی آندری یرماک را به جاسوسی برای روسیه متهم کرده بود. او همچنین گفته بود دولت زلنسکی در آماده‌سازی مناسب کشور برای حمله روسیه ناموفق بوده است. چروینسکی خود نیز صراحتاً مدعی شده است، بازداشت و محاکمه او، تلافی سیاسی انتقاداتش علیه دولت زلنسکی است.

نامحتمل نیست که چروینسکی واقعاً مرتکب جرائم و خطاهایی شده باشد و بابت آن‌ها در حال تحمل مجازات باشد. غیرممکن هم نیست که واقعاً انتقادات او یا دلایل سیاسی دیگر از جمله نیاز احتمالی به مجازات یکی از مقامات نظامی در مقابل افکار عمومی اوکراین، جهت توضیح بخشی از ناکامی‌ها در مقابل روسیه، باعث گرفتاری او شده باشد؛ اما هر کدام از این دو سناریو که حقیقت داشته باشند، واقعیت این است که چروینسکی، مقامی نظامی است که آن زمان بر سر کار بوده، اما الان مغضوب دولت اوکراین و در زندان است. به این مناسبت، با نگاهی شاید کمی بدبینانه بتوان گفت اگر بناست کسی در اوکراین مقصر این ماجرا خوانده شود، چروینسکی بسیار گزینه مناسبی برای اوکراین است که چنین پاسخی به ماجرای حمله می‌دهد: «بله، کار یکی از افسران ما بود که عملیات سری خودسرانه دیگری هم انجام داده است و این هم یکی از خطاهای او بوده و اکنون در حال تحمل مجازات است. رئیس‌جمهور هم در جریان این عملیات نبوده است.» اخبار پیشین در راستای اطلاع آمریکا درباره احتمال چنین حمله‌ای هم صحت داشته، اما واشنگتن منفعل یا حامی حمله نبوده است، بلکه پس از اطلاع، تلاش خود را کرده است که مانع از انجام این عملیات شود و در حصول این نتیجه ناکام بوده است. به عبارتی، متهم‌کردن چروینسکی می‌تواند اتهام را از دیگر طرف‌های داستان، چه در کی‌یف و چه در واشنگتن، دور کند. به‌خصوص در شرایطی که پیش از این گزارش و گزارش‌های پیشین رسانه‌هایی مثل واشنگتن‌پست درباره نقش اوکراینی‌ها، ایالات متحده نیز خود، متهم ماجرا خوانده شده بود.

رفع اتهام پیشین از آمریکا

واشنگتن‌پست چند ماه پیش هم در اوکراین به دنبال متهم این انفجار رفته بود اما پیش از آن، سیمور هرش، خبرنگار مشهور آمریکایی که سابقه افشای عملیات نظامی ایالات متحده در ویتنام و عراق را دارد و جایزه پولیتزر هم برده است، روایت دیگری از ماجرا داده بود. او در شرح مفصلی، از روند تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای اجرای این عملیات، در واشنگتن و اجرای آن توسط غواصان نیروی دریایی آمریکا گفته بود. او در این روایت که در ۲۱ اسفند ۱۴۰۱ در روزنامه هم‌میهن نیز پوشش داده شد، تا حدی وارد جزئیات شده بود که نوشته بود، سربازان انجام عملیات، از نیروهای ویژه انتخاب نشده‌اند تا دولت ناچار نباشد درباره تصمیم برای انجام چنین عملیاتی به کنگره گزارش دهد. او همچنین نوشت که این ایده در سی‌آی‌ای و وزارت خارجه مخالفانی داشته است و البته در نهایت حامیان این ایده که تا سطح بالاترین مقامات ایالات متحده هم در میان‌شان بودند، موفق به پیشبرد ایده‌شان شده بودند.

اتهام‌زنی به آمریکا، البته با یک پس‌زمینه مهم همراه بود. خطوط لوله نورد استریم، از چالش‌های بین ایالات متحده، روسیه و اروپا بود، پروژه‌ای که از روسیه به اروپا گاز می‌رساند و البته واشنگتن از چنین اتصالی بین رقیب جدی و متحد اصلی، ناراضی بود. هم کاخ سفیدِ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین و هم کاخ سفیدِ جو بایدن، رئیس‌جمهور فعلی، دل خوشی از روند ساخت و پیشرفت این خط لوله نداشتند و بابت آن به طرف اصلی ماجرا یعنی آلمان فشار اعمال شده بود. زمانی که زمزمه‌های جنگ مطرح شد، مقامات ایالات متحده به صراحت شروع جنگ را به پایان نورد استریم گره زده بودند و شخص رئیس‌جمهور در نشستی خبری گفته بود، اگر روسیه به اوکراین حمله کند، ایالات متحده کار نورد استریم را تمام خواهد کرد. او در پاسخ به سوالی که معنای این تهدید را پرسیده بود، توضیحی نداد و صرفاً تهدید را تکرار کرد. ویکتوریا نولاند، معاون سیاسی وزیر خارجه آمریکا نیز جای دیگری گفته بود: «می‌خواهم امروز خیلی شفاف با شما حرف بزنم. اگر روسیه به اوکراین حمله کند، به هر طریقی که شده، نورد استریم ۲ پیش نخواهد رفت.» پس از شروع جنگ نیز یکی از چالش‌های جبهه غرب در مقابل روسیه، اختلاف‌نظر بر سر انرژی روسیه و مردد بودن آلمان در صف‌آرایی علیه مسکو در این زمینه بود. در چنین فضایی بود که به نظر می‌رسید، عامل انفجار هر که باشد، قطع این خط، برای واشنگتن خبر بدی نیست.

زمان‌بندی مطلوب

اگر کسی در حوزه روابط بین‌الملل یا حتی سیاست داخلی کشورها خبر یا ادعای نه‌چندان خوشایندی دارد که از سر ناچاری یا در نتیجه محاسباتی سیاسی تصمیم به انتشار آن گرفته است، این روزها زمان مناسبی برای انجام این کار است. حملات گسترده اسرائیل به غزه و کرانه باختری، موضع‌گیری‌های مقامات اسرائیلی در این باره، حمایت‌های ایالات متحده و دیگر حامیان اسرائیل از تصمیمات این رژیم، اخبار تلفات، نسل‌کشی و فاجعه انسانی در غزه و پاکسازی قومی در کرانه باختری، موضع‌گیری‌های مقامات حماس، گفت‌وگوها بین کشورهای مختلف حامی و مخالف اسرائیل، فشارهای افکار عمومی در برخی کشورها و تصمیمات سیاستمداران در کشورهای دیگر، همه آن‌چنان صحنه سیاست بین‌الملل را تکان داده‌اند و فضای خبری را پر کرده‌اند که بیشتر خبرهای دیگر، اکسیژن چندانی برای نفس‌کشیدن نمی‌یابند. در شرایطی که بسیاری ناظران معتقدند تحولات و بازچینش‌هایی اساسی در صحنه‌های سیاسی در نتیجه تحولات اخیر در سرزمین‌های اشغالی در حال وقوع است، اخبار اتفاقی در تابستان سال گذشته در جنگی که مدت‌هاست از سرخط خبرها فاصله گرفته است، شانس چندانی برای جلب توجه گسترده ندارند. از این رو، اگر واقعاً یکی از افسران اوکراین عامل اتفاقی بوده که پیشتر در غرب، روسیه متهم آن خوانده شده بود، یا اگر قرار است یک افسر مغضوب، قربانی تلاش برای بسته‌شدن پرونده و تعیین‌تکلیف عوامل آن شود، الان زمان مناسبی است که این اتفاق با کمترین هزینه رخ دهد و مشمول مرور زمان شود.

قطعیت، شاید وقتی دیگر

گزارش واشنگتن‌پست، به احتمال قوی آخرین خبر یا ادعا درباره آنچه در نیمه‌های شب در دریای بالتیک رخ داد، نخواهد بود. با توجه به سابقه چنین حملاتی و با توجه به اینکه جنگ روسیه در اوکراین، هنوز در جریان است و واشنگتن، مسکو، کی‌یف و بروکسل همه هنوز درگیر آن هستند، محتمل است که به این زودی‌ها نتیجه‌ای نهایی و حکمی قطعی درباره اینکه انفجار کار کدام طرف بود، اعلام نشود و حتی ماجرا به رفع محرمانگی اسناد پس از چند دهه، به روال مرسوم برسد. شاید حتی هیچ‌وقت، طرف مرتکب، ماجرا را به گردن نگیرد. شاید هم اوکراین، خط مطرح‌شده جدید را ادامه دهد، افسر زندانی را به این اتهام جدید محاکمه و نقره‌داغ و قائله را خاتمه دهد. برای دریافت پاسخ قطعی به سوال نورد استریم، احتمالاً هنوز خیلی زود است. تنها نکته قطعی در این میانه این است که به نظر می‌رسد، یکی از ابزارهای قابل‌توجه روسیه و یکی از منابع مهم برای غرب اروپا، از بین رفته است، یکی از دغدغه‌های ایالات متحده در روابط خود با هر دوی این بازیگران، رفع شده است و تا اطلاع ثانوی، هیچ پایتختی، هزینه اضافه و جدیدی بابت این داستان متحمل نخواهد شد.

موضع سیاستمدار

تهدید به تحریم شهرک‌نشینان

جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا روز شنبه تاکید کرد که ایالات متحده آماده است تا تحریم‌هایی را علیه شهرک‌نشینان اسرائیلی که در حملات علیه فلسطینیان در کرانه باختری اشغالی دست دارند، اعمال کند. این اولین بار است که ایالات‌متحده علناً اعلام می‌کند در حال بررسی تحریم‌های فردی علیه شهرک‌نشینان اسرائیلی است. این تحول نشان می‌دهد که دولت بایدن نگران است که اسرائیل ممکن است به‌طور جدی تلاشی برای توقف و جلوگیری از خشونت نداشته باشد. بایدن در مقاله‌ای که روز شنبه در واشنگتن‌پست منتشر شد، نوشت: «من به رهبران اسرائیل تأکید کرده‌ام که خشونت‌های افراطی علیه فلسطینیان در کرانه باختری باید متوقف شود و کسانی که این خشونت‌ها را مرتکب می‌شوند، باید پاسخگو باشند. ایالات متحده آماده است تا گام‌های لازم را از جمله منع صدور ویزا برای افراط‌گرایان که به غیرنظامیان در کرانه باختری حمله می‌کنند را بردارد.» به گفته سازمان ملل متحد، از زمان حمله حماس در 7 اکتبر به اسرائیل، شهرک‌نشینان اسرائیلی حداقل هشت فلسطینی از جمله یک کودک را کشته و بیش از 70 نفر دیگر را در کرانه باختری زخمی کرده‌اند. دفتر حقوق بشر سازمان ملل بیش از 251 حمله شهرک‌نشینان به فلسطینی‌ها را ثبت کرده است؛ از جمله 30 حادثه که منجر به کشته یا زخمی شدن فلسطینی‌ها، 185 مورد که به اموال فلسطینی‌ها آسیب رسانده و 36 مورد که منجر به جراحت یا کشته شدن و خسارت به اموال شده است. این نهاد روز جمعه اعلام کرد: «بیش از یک‌سوم این حوادث شامل تهدید با سلاح گرم، از جمله تیراندازی بوده است. در تقریباً نیمی از حوادث، نیروهای ارتش اسرائیل مهاجمان را همراهی می‌کردند یا فعالانه از آنها حمایت می‌کردند.» به گفته مقامات آمریکایی، بایدن بارها در جریان تماس‌های خود با نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، نگرانی‌های خود را در مورد حملات به فلسطینیان کرانه باختری مطرح کرده است. او همچنین ماه گذشته علناً گفت که حملات شهرک‌نشینان یهودی افراطی «ریختن بنزین روی آتش» بود. ایالات‌متحده تنها پس از اطمینان از عدم ارسال سلاح به تیم‌های واکنش غیرنظامی در شهرک‌های یهودی در کرانه باختری اشغالی، به اسرائیل اجازه خرید هزاران تفنگ M16 از شرکت‌های دفاعی ایالات متحده را داده است. تعهد اسرائیل شرط کلیدی دولت بایدن و اعضای کنگره قبل از تایید فروش این سلاح‌ها بود. اسرائیل این سلاح‌ها را قبل از حمله حماس درخواست کرده بود. بایدن همچنین روز شنبه نوشت که پس از پایان جنگ، «غزه و کرانه باختری باید تحت یک ساختار حکومتی واحد و در نهایت تحت یک تشکیلات خودگردان فلسطینی دوباره متحد شوند، زیرا همه ما برای راه‌حل دودولتی تلاش می‌کنیم.» در روزهای اخیر، نتانیاهو مخالفت علنی خود را با ایفای هرگونه نقشی از سوی تشکیلات خودگردان فلسطین در دوران پس از جنگ در غزه اعلام کرد اما او در کنفرانس مطبوعاتی روز شنبه، موضع خود را ملایم‌تر کرده و گفته است که فکر نمی‌کند تشکیلات خودگردان فلسطین «به شکل فعلی‌اش» باید در غزه نقشی داشته باشد. این موضع بسیار نزدیکتر به موضع بایدن است که در مورد تشکیلات خودگردان فلسطینی «احیا شده» صحبت کرده است. هر دو طرف موافق هستند که رهبری فلسطین نیاز به انجام یکسری اصلاحات دارد.