شهید آمریکایی/ درباره هوارد بسکرویل معلم مامور به خدمت در تبریز که در جریان انقلاب مشروطه شهید شد

سال‌ها پیش در یک مصاحبه تلویزیونی در آمریکا، از مردم در خیابان‌ها می‌پرسیدند، می‌دانید ایران کجاست؟ بسیاری از مردم اطلاعی درباره ایران نداشتند و حتی نمی‌دانستند کجای کره زمین است. این یک بازی رسانه‌ای بود که به‌دلایلی مختلف صورت گرفته بود. اما واقعیت چیز دیگری است. در آمریکا شهری به‌نام پرشیا وجود دارد و بسیاری از افراد اهل مطالعه این کشور درباره تاریخ ایران اطلاعات زیادی دارند.

از طرفی، از دوران قاجار که مراودات بین‌المللی ایران بیشتر از قبل شد، ارتباط میان ایران و آمریکا شکل گرفت. ارتباطی که طی این دو قرن، به‌واسطه اتفاقات مختلف دچار تحول و تغییراتی شد. جنگ جهانی دوم، کودتای 28 مردادماه سال 1332، انقلاب اسلامی و سیاست‌های بعد از آن هرکدام این رابطه را دچار فرازوفرودهایی کرد. تا به این روزها و خبرهای مذاکرات ایران و آمریکا پس از 40 سال رسیدیم.

این روزها که بحث مذاکره ایران و آمریکا به یکی از داغ‌ترین مسائل روز تبدیل شده و همه می‌دانیم که نتیجه این مذاکرات در جزئی‌ترین مسائل زندگی ما هم اثرگذار خواهد بود، تقویم یادآور تولد و مرگ کسی است که در تاریخ مشهور به تنها شهید آمریکایی مشروطه شده. هوارد کانکلین بسکرویل مشهور به هوارد بسکرویل، یک معلم مامور به خدمت در تبریز بود که در جریان انقلاب مشروطه و در دوران استبداد صغیر شهید شد. او روز 10 آوریل 1885، به دنیا آمد و به‌دلیل خدماتی که انجام داد تبدیل به یکی از چهره‌های تاثیرگذار مشروطیت در تبریز شد.

روزگاری یعنی دقیقاً 140 سال پیش در یکی از شهرهای آمریکا در یک خانواده کشیش‌زاده، پسری به دنیا آمد به‌نام هوارد. او پس از گذراندن دوران سربازی و فارغ‌التحصیلی از دانشگاه پرینستون، به پیشنهاد خودش برای قرار گرفتن در یک فضای فرهنگی دیگر در سال 1286 راهی تبریز شد. او برای یک ماموریت دوساله راهی ایران شد و پس از مدتی به‌عنوان معلم در مدرسه مموریال آمریکا در شهر تبریز، مشغول به‌کار شد. هوارد بسکرویل 22 ساله باتوجه به دوران سربازی‌ای که گذرانده بود و مهارتی که در رشته مشت‌زنی داشت، علاوه بر دروس نظری، ورزش و بوکس هم به دانش‌آموزانش می‌آموخت. این موضوع او را تبدیل به یک چهره محبوب در میان شاگردان کرده بود. 

دوم تیرماه 1287، محمدعلی‌شاه قاجار، مجلس شورای ملی را به توپ بست و بیشتر مشروطه‌خوان را سرکوب کرد. این سرکوب گسترده به تبریز هم رسید، اما مشروطه‌طلبان تبریز در برابر این سرکوب مقاومت کردند و شاه دستور محاصره تبریز را داد. این دستور شروع دوران مبارزات مشروطه‌خواهان تبریز بود که تا اردیبهشت‌ماه 1288 ادامه پیدا کرد.

هوارد بسکرویل از همان روزهای شروع این مبارزات در پشت جبهه به مبارزان خدمت‌رسانی می‌کرد. اما از جایی به‌بعد دیگر نتوانست آرام بنشیند و با پیشینه‌ای که از دوران سربازی داشت، شروع به آموزش‌ نظامی شاگردانش برای آمادگی در برابر نیروهای سلطنتی کرد. این موضوع سرکنسول آمریکا در تبریز را ترساند و حتی پدر و مادر شاگردان او هم ناراضی بودند. اما هوارد دست از آموزش نکشید. درنهایت برای اینکه از زیر فشارها خارج شود در 18 فروردین‌ماه 1288 استعفای خود را از معلمی اعلام کرد تا بتواند به مبارزه و کمک به مشروطه‌خواهان برسد.

او در روزهای آخر عمرش حتی فوجی از سربازان آموزش‌دیده تشکیل داده بود به‌نام فوج بسکرویل که نقش موثری در ایستادگی مشروطه‌خواهان تبریز داشت. اما درنهایت در شب 29 فروردین‌ماه 1288، با شلیک مستقیم یک تک‌تیرانداز به قلب هوارد بسکرویل، شهید شد و او را در قبرستان آشوری‌های تبریز به خاک سپردند. اما او برای مشروطه‌خواهان و مردم تبریز بسیار عزیز و محترم ماند.  

شایعه‌ای هم سال‌هاست در میان مردم وجود دارد که شعر عامیانه قدیمی «سیصد گل سرخ، یک گل نصرانی، ما را ز سر بریده می‌ترسانید»، درباره هوارد بسکرویل و دیگر شهدای مشروطه‌خواه تبریز است. طبق تحقیقات جدید و براساس سندهای به‌دست‌آمده، این شعر خیلی قبل‌تر از انقلاب مشروطه سروده شده، اما تعمیم‌اش از دید عام مردم به این ماجرا هم بخش دراماتیک حضور او در ایران را پررنگ‌تر می‌کند. 

 نکته جالب‌توجه این است که پس از شهادت او به پیشنهاد برخی از آمریکایی‌ها قرار بود، روز 19 آوریل که مصادف است با 29 فروردین‌ماه، روز دوستی ایرانیان و آمریکایی‌ها نام‌گذاری شود. براساس گفته نزدیکانش، هوارد بسکرویل همیشه این جمله را تکرار می‌کرده: «تنها فرق من با این مردم زادگاهم است و این فرق بزرگی نیست.». شاید بهتر است تقارن مذاکرات تاریخی پیش‌رو با تولد و مرگ این شهید را به‌چشم یک روزنه امیدوارکننده ببینیم. 

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید