مالکیت معنوی در خطر است

جدال بر سر آسیب‌هایی که رشد و توسعه غیرمسئولانه هوش مصنوعی می‌تواند وارد آورد، همچنان ادامه دارد. هوش مصنوعی به‌عنوان یک دانش فناورانه پیشرفته، به حوزه‌های مختلفی سرک می‌کشد. درواقع بخش مهمی از پیشرفت هوش مصنوعی در گرو همین سرک‌کشیدن‌هاست، زیرا ابزارها با یادگیری و آموزش بهبود می‌یابند و هرچه به دامنه اطلاعات و دانش آنها افزوده شود، کارآمدتر خواهند بود و پاسخ‌های درست و دقیق‌تری ارائه می‌دهند.

اما پیرامون آنکه برای آموزش ابزارهای هوش مصنوعی از چه اطلاعاتی می‌توان بهره برد، اختلافاتی وجود دارد. در این میان از یک‌سو حفاظت از داده‌های مردم و حریم شخصی آنها اهمیت می‌یابد و از دیگر‌سو اختلافاتی درخصوص کپی‌رایت آثار مورد استفاده مطرح می‌شود. 

در جدیدترین اقدام، انتشارات پنگوئن رندوم هاوس (Penguin Random House) به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین ناشران جهان، هشداری را به صفحات کپی‌رایت کتاب‌هایش اضافه کرده که به‌موجب آن شرکت‌ها اجازه ندارند از محتوای آنها برای آموزش هوش مصنوعی استفاده کنند. 

به حقوق نویسندگان احترام بگذارید

انتشارات پنگوئن رندوم هاوس که سال‌ها قبل از ادغام دو انتشاراتی بزرگ «پنگوئن بوکز» و «رندوم هاوس» ایجاد شده، اکنون در کتاب‌های جدید و چاپ مجدد عناوین قدیمی، عبارت «نباید هیچ بخشی از این کتاب به‌هیچ‌وجه برای آموزش فناوری‌ها یا سیستم‌های هوش مصنوعی استفاده یا تکثیر شود» را به چاپ می‌رساند.

به گزارش تک‌کرانچ، درحالی‌که در حال حاضر در چندین پرونده قضایی جدالی بر سر استفاده از مطالب دارای کپی‌رایت برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی در جریان است، به‌نظر می‌رسد پنگوئن رندوم هاوس اولین ناشر بزرگی باشد که در صفحات کپی‌رایت خود به انعکاس این نگرانی جدید پرداخته است. البته این ناشر قدیمی پیش‌تر گفته بود، مخالف استفاده از هوش مصنوعی نیست و به‌طور مسئولانه از ابزارهای هوش مصنوعی مولد استفاده می‌کند، اما در عین حال دفاع از مالکیت معنوی نویسندگان و هنرمندان را بر خود وظیفه می‌داند. 

مسئله دفاع از مالکیت معنوی نویسندگان و هنرمندان در برابر ابزارهای هوش مصنوعی در یکی، دو سال اخیر به سوژه‌ای داغ بدل شده است. سال گذشته نویسندگانی ازجمله مارگارت اتوود و فیلیپ پولمن، نامه‌ای سرگشاده را امضاء کردند که در آن از شرکت‌های هوش مصنوعی خواسته می‌شد تا از استفاده از آثار نویسندگان بدون رضایت آنها دست بردارند. این نامه سرگشاده که توسط انجمن نویسندگان، بزرگ‌ترین سازمان حرفه‌ای نویسندگان آمریکا تنظیم شده بود، خطاب به مدیران عامل OpenAI، آلفابت (شرکت مادر گوگل)، متا و... بود که از این شرکت‌ها می‌خواست هم برای استفاده از موارد دارای کپی‌رایت از آنها اجازه بگیرند و هم باتوجه به آسیبی که ممکن است استفاده از این آثار به درآمد نویسندگان برساند، به‌شکلی منصفانه این آسیب‌ها را جبران کنند. 

در این بیانیه آمده بود که ظهور فناوری هوش مصنوعی به تشدید چالش‌های درآمدی این قشر منجر می‌شود و ممکن است آنها را ناچار به ترک حرفه خود کند. این اتفاق مشکلی بزرگ نه‌فقط برای این افراد که برای کل جامعه خواهد بود، زیرا به کاهش تعداد کتاب‌های بزرگی که نوشته و منتشر می‌شوند، می‌انجامد. این بیانیه تأکید کرده بود یک فرهنگ آزاد و دموکراتیک به یک اکوسیستم سالم و متنوع وابسته است که در آن همه دیدگاه‌ها و صداها شنیده می‌شوند و تبادل ایده‌ها در جریان است. استفاده نابجای ابزارهای هوش مصنوعی از محتوای آثار نویسندگان می‌تواند به این اکوسیستم آسیب بزند.

بحران اصالت

پیش‌تر نیز برخی نویسندگان آمریکای شمالی شکایتی علیه OpenAI مطرح و ادعا کرده بودند، این شرکت کپی‌رایت آثارشان را نقض کرده و ابزار ChatGPT را با کپی‌کردن بخش‌های بزرگی از متن و استخراج اطلاعات از آن، آموزش داده‌اند.

در همان زمان انجمن نویسندگان بریتانیا نیز از نامه‌ای که همتایان آمریکایی‌شان منتشر کرده، حمایت خود را اعلام کرده بودند. این انجمن پیش‌تر هم راهنمایی‌هایی برای نویسندگان در مورد نحوه محافظت از خود و کارشان در برابر بهره‌برداری توسط هوش مصنوعی منتشر و اعلام کرده بود که در حال ایجاد یک گروه ویژه برای حمایت از این صنعت در برابر تحولات هوش مصنوعی است.

موضوع اعتراض به استفاده ابزارهای هوش مصنوعی از ماحصل زحمات نویسندگان محدود به انتشار چند نامه نیست. سال گذشته فیلمنامه‌نویسان هالیوود در اقدامی هماهنگ دست به اعتصاب زدند تا از شغل خود در برابر هوش مصنوعی محافظت کنند. هرچند آنها خواسته‌های دیگری را نیز مطرح کردند، اما چالشی که هوش مصنوعی برای این نویسندگان ایجاد کرده بود، در صدر قرار داشت. درنهایت توافق شد که از هوش مصنوعی برای نوشتن فیلمنامه و دیالوگ استفاده نشود و تنها برای انجام کارهای تکراری و کم‌اهمیت‌تر مورد استفاده قرار گیرد.

جی‌. کی. رولینگ، خالق مجموعه داستان‌های هری پاتر نیز پیش‌تر به‌شدت از استفاده غیرمجاز از شخصیت‌های این مجموعه پرطرفدار توسط هوش مصنوعی انتقاد کرده و بر اهمیت حفظ حقوق مالکیت معنوی تأکید کرده بود. او معتقد بود که این کار به خلاقیت و اصالت آثار ادبی لطمه می‌زند.

تنها نویسندگان نیستند که به نقض آشکار حقوق‌شان از سوی شرکت‌های توسعه‌دهنده ابزارهای هوش مصنوعی اعتراض دارند، بلکه سایر هنرمندان ازجمله موسیقیدانان و خالقان آثار هنرهای تجسمی نیز به این مسئله انتقاد دارند و معتقدند، استفاده غیرمجاز از این آثار می‌تواند به اصالت و ارزش هنری این آثار آسیب وارد کند. اعتراض به استفاده از هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف هنری و ادبی، یک موضوع گسترده و پیچیده است. هنرمندان و نویسندگان در سراسر جهان نگران هستند که گسترش نفوذ هوش مصنوعی در همه عرصه‌ها بتواند به جایگزینی آنها منجر شود و به ارزش آثارشان لطمه بزند.

خلاقیت آموختنی است؟

گفته می‌شود مشاغلی که به خلاقیت انسانی نیاز دارند، همچنان در ید اختیار انسان‌ها باقی می‌مانند و ابزارهای هوش مصنوعی نمی‌توانند در این حوزه رقابت کنند. بر این اساس داستان‌نویسان و هنرمندان قاعدتاً نباید در این خصوص نگرانی داشته باشند، زیرا فعالیت‌هایشان به‌شکلی ویژه با خلاقیت در هم آمیخته است. اما این انحصار نیز غیر قابل شکستن نیست.

تحقیقات نشان داده که می‌توان با آموزش ابزارهای هوش مصنوعی، این بخش را پرورش داد. البته این پرورش‌یافتگی به‌معنای خلاقیت انسانی نیست، بلکه می‌تواند خلاقیتی را که در آثار نویسندگان وجود دارد، به‌شکل مناسبی تقلید کند. اقدامات پیشگیرانه و اعتراضات نویسندگان و هنرمندان دقیقاً به همین مسئله اشاره دارد. آنها معتقدند، تقلیدهای هوش مصنوعی هم می‌تواند تشخیص اصالت آثار را مخدوش کند و هم این قابلیت را دارد که در برخی بخش‌ها، نویسندگان و هنرمندان حرفه‌ای را به‌مرور زمان کنار بزند یا در کمترین حالت، به درآمد آنها آسیب برساند.

به همین دلیل اهمیت محافظت از کپی‌رایت آثار، امروز بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته و اقدام جدید پنگوئن رندوم هاوس می‌تواند به شکل‌گیری اقدامات مشابه از سوی سایر ناشران منجر شود و شرکت‌های توسعه‌دهنده ابزارهای هوش مصنوعی را با چالش‌های حقوقی تازه مواجه کند.