یک جشنواره، یک جهان پرسش بی‌‏پاسخ

اما و اگرهایی که با انتصاب حمیدرضا اردلان، مدرس دانشگاه، پژوهشگر و موسیقى‌شناس به‌عنوان دبیر دوره شانزدهم توسط محمود سالاری، معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آغاز شد و تا سپرده شدن دبیری دوره هفدهم به او ادامه پیدا کرد. حمیدرضا اردلان به‌عنوان دبیر دوره‌های شانزدهم و هفدهم این جشنواره که در دوره‌های پیشین گاهی مشاور دبیر بود و گاهی داور بخش موسیقی نواحی آن، انجمن موسیقی ایران به‌عنوان برگزارکننده و دفتر موسیقی به‌عنوان حامی ولی در برابر اما و اگرهای مطرح‌شده درخصوص دو دوره اخیر جشنواره ملی موسیقی جوان سکوت پیشه کرده‌اند.

سکوتی که در نبود اراده‌ای برای برگزاری نشستی خبری، موجب پدید آمدن انبوهی از سوالات بی‌پاسخ شده است که با انتشار هر خبری در مورد این جشنواره، بار دیگر به میان کشیده می‌شوند. تازه‌ترین خبری که در مورد جشنواره هفدهم که از ۲۷ شهریورماه تا سوم مهرماه در تالار رودکی برگزار خواهد شد و پنجم مهرماه شاهد برگزاری اختتامیه آن در تالار وحدت خواهیم بود منتشر شد، به روز پنجم شهریورماه ۱۴۰۳ برمی‌گردد. در این خبر اعلام شد، نوازندگان و خوانندگان بخش موسیقی دستگاهی و کلاسیک غربی در چه روزی باید برای شرکت در مرحله دوم داوری به تالار رودکی مراجعه کنند. همین خبر موجب مطرح شدن چندین سوال شد که ظاهراً متولیان هفدهمین جشنواره ملی موسیقی جوان، لزومی برای پاسخ دادن به آن احساس نمی‌کنند.   

چرا اسامی داوران مرحله اول اعلام نمی‌شود؟

فارغ از سوالات بی‌پاسخ بسیار که در مورد شانزدهمین دوره جشنواره ملی موسیقی جوان مطرح بود و هیچ‌گاه پاسخی به آن‌ها داده نشد، دوره هفدهم نیز با سوالات متعدد مواجه است. اگرچه به گفته فعالین این حوزه، تغییر رخ‌داده در مدیریت انجمن موسیقی ایران و حضور محمدعلی مرآتی به‌عنوان مدیرعامل این انجمن، دست‌کم موجب ایجاد تغییر و تحولاتی مثبت ازجمله در شیوه برگزاری جشنواره هفدهم به نسبت دوره شانزدهم شده است اما همچنان سوالات بسیار است. 

جان جشنواره ملی موسیقی جوان، به‌خصوص در دوره‌های دبیری هومان اسعدی به «مشــارکت گســترده اســتادان برجســته موســیقی کشــور» در آن به‌عنوان داور وابسته بود. استادانی که ازجمله آن‌ها در دوره پانزدهم، آخرین دوره‌ای که به دبیری هومان اسعدی برگزار شد می‌توان به حسین علیزاده، علی‌اکبر شکارچی، مجید کیانی، هادی منتظری، اردشیر کامکار، سیامک آقایی، نوید افقه و... (در بخش موسیقی دستگاهی)، آرپینه ایسرائلیان، ربکا آشوقیان، رافائل میناسکانیان، سیمون آیوازیان، گاگیک بابایان،  آذین موحد و... (در بخش موسیقی کلاسیک)، محمدرضا تفضلی، پویا سرایی، کیاوش صاحب‌نسق  و... (در بخش آهنگسازی)، سیامک جهانگیری، احسان ذبیحی‌فر  و... (در بخش آفرینش در تکنوازی) و محمدرضا درویشی، حمیدرضا اردلان، فرج علیپور و... (در بخش موسیقی نواحی) اشاره کرد.

این در حالی بود که در دوره شانزدهم به دبیری حمیدرضا اردلان که با تاخیر و به تعویق افتادن‌های چندباره و با یک‌سال تاخیر در تیرماه ۱۴۰۲ ـ هم خودش و هم اختتامیه‌اش به‌صورت آنلاین برگزار شد ـ نه نام داوران مرحله نخست، نه نام داوران مرحله نهایی هیچ‌کدام رسانه‌ای نشد.  این انتقادی است که هفدهمین دوره این جشنواره نیز دست‌کم در مرحله نخست برگزاری با آن مواجه است.

به عبارت دیگر اسامی راه‌یافتگان به مرحله نهایی هفدهمین جشنواره ملی موسیقی جوان در دو بخش موسیقی دستگاهی و کلاسیک غربی در حالی اعلام شد که تا زمان تنظیم این گزارش، هیچ خبری از نام داوران مرحله نخست در سایت جشنواره نیست. در همان خبر تاکید شده بود اسامی برگزیدگان بخش‌های موسیقی نواحی، آهنگسازی، پیانوی ایرانی و ویُلن ایرانی به‌دلیل تک‌مرحله‌ای‌بودنِ این بخش‌ها، در اختتامیه اعلام می‌شود. با این حساب به‌‌رغم ادعای «مشارکت گسترده‌ هنرمندان موسیقی کشور» در جشنواره ملی موسیقی جوان، مشخص نیست چه کسانی به داوری متقاضیان حضور در بخش موسیقی دستگاهی و کلاسیک غربی برای ورودشان به مرحله نهایی و متقاضیان بخش‌های تک‌مرحله‌ای نواحی، آهنگسازی، پیانوی ایرانی و ویلن ایرانی نشسته‌اند.

اگرچه عدم اعلام اسامی داوران مرحله نهایی در این مقطع زمانی (پیش از برگزاری آن) برای پیشگیری از پیش آمدن هرگونه شائبه‌ای منطقی به نظر می‌رسد و در دوره‌های پیشین نیز رایج بوده است اما مشخص نیست چرا نام داوران مرحله نخست که برگزار شده و برگزیدگانش نیز مشخص شده‌اند، اعلام نمی‌شود. همین عدم شفافیت موجب طرح پرسش‌هایی از این دست می‌شود که آیا برخلاف دوره‌های حضور هومان اسعدی در مقام دبیر، دیگر خبری از «مشارکت گسترده‌ هنرمندان موسیقی کشور» به‌عنوان داور نیست و این مشارکت تنها ادعایی است که در انتهای اخبار مربوط به جشنواره، بنا به عادت مألوف دوره‌های حضور هومان اسعدی در مقام دبیر، ذکر می‌شود؟

چرا فقط داوریِ دو بخش دومرحله‌ای است؟

طبق آن‌چه تا به این جای کار گفته شد، داوری دو بخش موسیقی دستگاهی و کلاسیک غربی به‌صورت دومرحله‌ای (مرحله اول؛ ارسال اجرای رپرتوار مشخص شده برای هر بخش به‌صورت ضبط ویدئویی از طریق سامانه «بامک»- مرحله دوم؛ اجرا در برابر داوران از ۲۷ شهریورماه تا سوم مهرماه در تالار رودکی) برگزار می‌شود و داوری بخش‌های موسیقی نواحی، آهنگسازی، پیانوی ایرانی و ویُلن ایرانی به‌‌صورت تک‌مرحله‌ای‌. دلیل این‌که چرا تنها دو بخش دو مرحله‌ای است (ارسال ویدئو و حضوری) و چهار بخش دیگر تک‌مرحله‌ای (ارسال ویدئو) سوال بی‌پاسخ بعدی است.

اگر بنا به گفته برخی از فعالان این حوزه، دلیل این امر را بتوان کمبود بودجه و عدم امکان دعوت از متقاضیان بخش موسیقی نواحی از گوشه‌گوشه ایران و فراهم آوردن شرایط استقرار آن‌ها در تهران فرض کرد، باز هم باید پرسید آیا بودجه جشنواره ملی موسیقی جوان نسبت به سال‌های پیش کاهش یافته است؟ سال‌هایی که منهای دوره‌های چهاردهم و پانزدهم به‌دلیل شیوع ویروس کرونا، مرحله دوم داوری همه بخش‌های آن به‌صورت حضوری برگزار می‌شد. این همه در شرایطی است که دست‌کم شنیده‌ها، حاکی از افزایش بودجه نسبت به سال‌های گذشته است و نه کاهش آن. این‌که بودجه مذکور در کجا و برای چه مواردی هزینه شده است که نتوانسته صرف دعوت از متقاضیان چهار بخش مذکور برای شرکت در مرحله دوم داوری به‌صورت حضوری شود، سوال بی‌پاسخ بعدی است.  

دلیل حذف و اضافات چیست؟

شانزدهمین دوره جشنواره ملی موسیقی جوان، با حذف و اضافاتی همراه بود که هیچ‌گاه توضیحی در مورد آن داده نشد؛ نخست بازگشت «بخش ویژه حفظ کل ردیف» که هومان اسعدی در دوره پانزدهم حذفش کرده بود و دوم حذف «بخش آفرینش در تک‌نوازی در حوزه موسیقی دستگاهی» که اسعدی به جشنواره پانزدهم افزوده بود. با این حساب فراخوان دوره شانزدهم در چهار بخش اصلی دستگاهی، نواحی، کلاسیک و آهنگسازی و «بخش ویژه حفظ کل ردیف» منتشر شد.

علاوه بر ادامه این وضعیت در جشنواره هفدهم، اضافاتی دیگر نیز در این دوره رخ داده است؛ در توضیح دلیل اضافه شدن بخش‌های پیانوی ایرانی و ویُلن ایرانی صرفاً به «تقاضاهای مکرر استادان و شرکت کنندگان» اشاره شده و علت اضافه شدن ساز ریکوردر، گستره نوازندگان و ورود این ساز به سیستم‌های آموزشی عنوان شده است. این درحالی‌است که با عدم برگزاری نشست خبری توسط متولیان برگزاری جشنواره هفدهم، می‌توان دلیل آن‌ها برای افزودن دو بخش مذکور و ساز ذکرشده را زیر سوال برد بی‌آن‌که امکان شنیدن توضیحی علمی از سوی آن‌ها برای پرسش‌کنندگان وجود داشته باشد.

چرا نشست خبری برگزار نمی‌شود؟

همه آن‌چه در شانزدهمین جشنواره ملی موسیقی جوان رخ داد و حجم بی‌سابقه انتقاداتِ بحق به آن در کنار سوالات بی‌پاسخ درخصوص شیوه برگزاری هفدهمین دوره این جشنواره، بیش از هر چیز لزوم برگزاری نشستی خبری با حضور خبرنگاران را یادآوری می‌کند. نشستی که شاید بتوان در آن پاسخی برای سوالاتی یافت که ذکر شد و گوشه‌ای از پرده ابهام و سکوت حاکم بر یکی از جشنواره‌هایی را که زمانی ازجمله مهم‌ترین جشنواره‌های موسیقی ایران بود، اندکی کنار زد.