آنچه در دوران وزارت سیدعباس صالحی بر اهالی تئاتر گذشت
از آرامشی نسبی تا طوفانی بلاخیز
سیدعباس صالحی هنگامی که در دولت دوازدهم بر صندلی سیزدهمین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تکیه زد، گمان نمی‌کرد اتفاقاتی ازجمله اعتراضات آبان‌ماه ۱۳۹۸، آنچه برای پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین رخ داد، تحریم سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از سوی برخی هنرمندان و درنهایت شیوع ویروس کرونا، کارنامه کاری‌اش را در همه حوزه‌ها به‌ویژه تئاتر -که تعطیلات طولانی‌مدت‌تری را نسبت به دیگر هنرها تجربه کرد- به دو بخش کاملاً متفاوت تقسیم کند.
او که از ۲۹ مردادماه ۱۳۹۶ تا سوم شهریورماه ۱۴۰۰ در این جایگاه بود، محمدمجتبی حسینی را به‌جای زنده‌یاد علی مرادخانی در سمت معاونت هنری خود نشاند و شهرام کرمی را به‌جای مهدی شفیعی روانه اداره‌کل هنرهای نمایشی کرد تا زمام امور را در حوزه تئاتر به دست بگیرد. اداره‌کل هنرهای نمایشی اما در دوران وزارت سیدعباس صالحی و معاونت هنری محمدمجتبی حسینی از ۲۷ اسفندماه ۱۳۹۸ به این سو در پی استعفای شهرام کرمی با مدیریت قادر آشنا به کار خود ادامه داد.
سال نخست در آرامش نسبی
تئاترِ ایران سال ۹۶ را با یک تغییر مدیریتی تمام کرد؛ رفتن مهدی شفیعی از اداره‌کل هنرهای نمایشی و آمدن شهرام کرمی به‌جای او، همراه با چاشنی نامه سرگشاده‌ای به قلم شفیعی که پیش از صدور حکم کرمی از سوی معاونت هنری، برای جانشین‌اش آرزوی روزگاری روشن‌تر از خود کرد.
ازجمله رخدادهای تئاتری سال ۱۳۹۷ که سیدعباس صالحی را در مقام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ناگزیر از واکنش نشان‌دادن کرد، شکل‌گیری مفهومی تحت عنوان «تئاتر لاکچری» بود؛ گران شدن نامتعارف بلیت برخی آثار نمایشی در تلاش برای تأمین هزینه‌های تولید از طریق گیشه زیرسایه کم شدن حمایت‌های دولتی. مفهومی که یک پای آن حسین پارسایی و نمایش‌های موزیکالش بودند. پارسایی که در سال ۱۳۹۶ «الیورتوئیست» را در تالار وحدت روی صحنه برده بود، در سال ۱۳۹۷ «بینوایان» را در سالن رویال هتل اسپیناس اجرا کرد. آن هم در شرایطی که بهای بلیت هر دو نمایش در دوران خود، مبلغ بالایی به حساب می‌آمدند.
واکنش‌های شدید رسانه‌ای و عکس‌العمل مدیران تئاتری به این شرایط درنهایت سیدعباس صالحی را ناگزیر کرد تا در توئیتی چنین بنویسد: «تئاتر لاکچری، تیر خلاص به این هنر مردمی است. اداره کل هنرهای نمایشی با هم‌اندیشی و همیاری خانه تئاتر، حریم صحنه را از آن مصونیت دهد.» نکته جالب‌توجه اینکه دور دوم حضور صالحی در وزارت ارشاد باز هم با اجرای نمایشی از حسین پارسایی با بهای بلیتی میان ۵۹۰ هزارتومان تا یک‌میلیون و ۳۵۰ هزارتومان هم‌زمان شده است.
اتفاق تئاتری دیگری که سیدعباس صالحی در سال ۱۳۹۷ به آن واکنش نشان داد و از آن زمان تاکنون لاینحل باقی مانده، حضور دستفروشانی است که در شرایط اقتصادی نابسامان پیشین و کنونی ناگزیر از به تصرف درآوردن پیاده‌راه چهارراه ولیعصر هستند. در نیمه دوم سال ۱۳۹۷ و با نزدیک شدن به زمان برگزاری سی‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، سیدعباس صالحی با بیان اینکه «تئاتر شهر نماد فرهنگی و هنری کشور به حساب می‌آید و طبیعتاً محیط و حریم این مرکز هم باید هویتی فرهنگی و هنری داشته باشد»، اعلام کرد که بحث حضور دستفروشان در حریم مجموعه تئاتر شهر و بسامان کردن این محیط، بخشی از برنامه‌های در دست اجرا در همکاری با مدیریت شهری است؛ اتفاقی که از آن زمان تاکنون رخ نداده و صالحی در دومین دوره حضور خود در وزارت ارشاد، همچنان ناگزیر از دست‌به‌گریبان شدن با آن است. سال ۱۳۹۷ اما در مقایسه با آنچه سال بعد رخ داد درمجموع سالی آرام و بی‌حاشیه برای متولیان دولتی حوزه تئاتر و هنرمندان آن به حساب می‌آمد. آن هم در شرایطی که هنوز از آنچه در انتظارشان بود بی‌خبر بودند.
از قطعی اینترنت تا تحریم جشنواره
تعطیلی اداره تئاتر پس از شش‌دهه کار مداوم، ملزم شدن گروه‌های تئاتری به پرداخت ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده از گیشه فروش و نگرانی‌های حاصل از آن، عدم امکان استفاده اهالی تئاتر از بیلبوردها و تبلیغات محیطی رایگان در پی فعالیت تجاری خوانده شدن این هنر از سوی سازمان زیباسازی شهر تهران، وقوع اعتراضات آبان‌ماه ۱۳۹۸، قطع اینترنت و به‌تبع تعطیلی تبلیغات تئاتر، مسئله نظارت و ارزشیابی نمایش‌ها و توقیف‌های فراقانونی، جشنواره‌زدگی تئاتر ایران، انصراف جمعی از هنرمندان از حضور در سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در گرامی‌داشت یاد کشته‌شدگان پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین، شیوع ویروس کرونا و تعطیلی تمام برنامه‌های فرهنگی و هنری ازجمله اجراهای تئاتر با ذکر این تبصره که سختگیری‌های صورت‌گرفته در مورد بازگشایی سالن‌های تئاتر متفاوت با آنچه بود که در مورد دیگر هنرها اعمال شد و درنهایت استعفای ناگهانی شهرام کرمی، مدیرکل هنرهای نمایشی، مهم‌ترین رویدادهای نمایشی سال طوفانی ۱۳۹۸ بودند.
طوفانی که طومار اهالی تئاتر را درهم‌پیچید
پرچالش‌ترین بخش کارنامه کاری سکانداران اداره‌کل هنرهای نمایشی در دوران وزارت سیدعباس صالحی، در پی شیوع ویروس کرونا رقم خورد. طوفانی که با تعطیلی تمام برنامه‌های فرهنگی و هنری آغاز شد، چنان طومار اهالی تئاتر را ـ به نسبت دیگر هنرها ـ درهم پیچید که وضعیت هنرمندان بلاتکلیف آن را تنها می‌شد با واژه‌هایی چون غم‌انگیز و هولآور توصیف کرد.
نخستین اطلاعیه روابط‌عمومی وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی که خبر از تعطیلی تمام برنامه‌های فرهنگی و هنری به‌مدت یک‌هفته می‌داد، سوم اسفندماه ۱۳۹۸ منتشر شد و کسی گمان نمی‌کرد این تعطیلی، اطلاعیه پشت اطلاعیه، برای اهالی تئاتر به‌مدت ۱۶ ماه، دست‌کم تا تیرماه ۱۴۰۰ ادامه پیدا کند. در این فاصله زمانی هرچند جشنواره‌های متعدد تئاتری همچنان در حال برگزاری بودند اما خالی ماندن یا نماندن سفره اهالی تئاتر و از هم پاشیدن یا نپاشیدن زندگی‌شان در بند سیاهه پُرطول و تفصیل بازگشایی‌ها و تعطیلی‌های مکرری درآمده بود که پایانی برای آن قابل تصور نبود.
این مسئله‌ای بود که سیدعباس صالحی نیز در ۲۰ مردادماه ۱۴۰۰ در دیداری با معاونان و مدیران ستادی و استانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با عدد و رقم به آن اشاره کرد. او با اشاره به شیوع ویروس کرونا و آنچه تورم و شرایط سخت منابع مالی کشور خواند، از تفاوت قابل‌توجه ارقام در حوزه هنرهای نمایشی طی سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۹ گفت. مطابق آمار اعلام‌شده، در سال ۱۳۹۷، ۷۱۹۶ مجوز اجرا صادر شده بود و در سال ۱۳۹۹، تنها ۱۲۶۵ مجوز اجرا. ضمن اینکه تعداد تماشاگران تئاتر در سال ۱۳۹۷، ۸ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر بودند و در سال ۱۳۹۹، تنها یک‌میلیون و ۱۷۶ هزار نفر. آماری که نشان می‌دهد چرا روزگار اهالی تئاتر از اسفندماه ۱۳۹۸ تا تیرماه ۱۴۰۰ غم‌انگیز و هولآور بود.
با همه این‌ها، اگرچه اهالی تئاتر تنها یک‌سال آرام و بی‌دردسر را در دوران حضور سیدعباس صالحی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سر گذراندند و پس از آن بلا پشت بلا بود که بر سرشان بارید، همچنان امید است که به پیش می‌راندشان؛ امید به بهبود شرایط در سال‌های حضور دوباره صالحی در وزارتخانه‌ای که با مناسبات آن آشناست.
