حبس اتاق فرار

طبق خبری که روز پنجشنبه، ۱۷ خردادماه ۱۴۰۳ منتشر شد با ابلاغ رئیس فقید شورایعالی انقلاب فرهنگی در واپسین روزهای اردیبهشت‌ماه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مسئول صدور مجوز اتاق‌های فرار و کسب‌وکارهای مشابه شد. براساس این خبر، سیدابراهیم رئیسی در تاریخ ۳۰ اردیبهشت‌ماه سال جاری در مقام رئیس شورایعالی انقلاب فرهنگی، مصوبه ماده واحده ۱۱ اردیبهشت‌ماه این شورا را مبنی بر واگذاری تنظیم‌گری، صدور مجوز و نظارت بر اتاق‌های فرار و کسب‌وکارهای مشابه ابلاغ کرد. این مصوبه برای اجرا به وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد، کار، تعاون و رفاه اجتماعی، ورزش و جوانان، میراث فرهنگی و گردشگری، اقتصاد و دارایی، بهداشت و درمان، اطلاعات، صنعت، معدن و تجارت (مرکز توسعه کسب‌وکارهای مجازی و هیئت‌عالی نظارت بر سازمان‌های صنفی کشور)، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور و سازمان امور اجتماعی، همچنین ستاد فرهنگی و اجتماعی دبیرخانه شورایعالی انقلاب فرهنگی و سازمان ملی استاندارد ابلاغ شده است.

مطابق ماده واحده مصوب شورایعالی انقلاب فرهنگی، به استناد نقشه مهندسی کشور و در راستای ساماندهی کسب‌وکارهای بازی‌محور، فرآیندهای مربوط به تنظیم‌گری، صدور مجوز و نظارت بر اتاق‌های فرار و کسب‌وکارهای مشابه مانند اتاق‌های ترس، سافاری‌های وحشت و بازی‌های محیطی به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی واگذار می‌شود. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ‌باید ظرف ۳ ماه ضوابط اجرایی این مصوبه را با همکاری دستگاه‌های مذکور تهیه و تدوین و برای تصویب در شورایعالی انقلاب فرهنگی مطرح کند و اساسنامه بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای نیز ذیل این ماده واحده بازنگری و برای تصویب به شورایعالی انقلاب فرهنگی ارسال می‌شود.

تاریخچه‌ای از سال ۱۳۹۵ تاکنون

اولین نمونه اتاق فرار یا اسکیپ‌روم ESCAPE ROOM زنده پس از تجربه‌های آنلاین توسط شرکت SCRAP  در ژاپن در سال ۲۰۰۷ ساخته شد. هدف خالق این اتاق، تاکائو کاتو، ایجاد یک بازی همه‌جانبه بود که در آن بازیکنان به یک اتاق وارد و برای فرار از آن مجبور شوند در یک بازه زمانی مشخص معماهایی را حل کنند. کاتو که در سال ۲۰۰۷ تنها ۳۰ سال داشت، برای اولین‌بار نمونه دنیای واقعی این بازی را پس از تجربه‌های مجازی پایه‌گذاری کرد.

با گسترش محبوبیت اتاق‌های فرار زنده در ژاپن، در سال ۲۰۱۱ کشورهای دیگر چون سنگاپور اقدام به راه‌اندازی نمونه‌های واقعی این اتاق پس از نمونه‌های مجازی کردند، سپس در چین و دیگر نقاط آسیا بود که این اتفاق رخ داد. اولین اتاق فرار یا اسکیپ روم ESCAPE ROOM در ایران خردادماه سال ۱۳۹۵ در تهران ساخته شد و مورد استفاده قرار گرفت. نام این اتاق فرار «نجات شهر» بود و توسط تیم اسکیپ‌روم دات آی‌آر در عمارت تاریخی دبیرالملک طراحی و اجرا شد. فضای بازی این اتاق فرار، عمارتی با بیش از ۲۰۰ سال قدمتِ تاریخی بود که ثبت میراث ملی نیز شده است.

اتاق فراری که براساس تجربه‌های جهانی در طراحی و اجرای این بازی بازیگران ‌باید در قالب تیم‌هایی به اتاق فرار وارد شوند و طبق سناریویی که قبلاً از آن مطلع شده‌اند دست به عمل بزنند. به‌طوری‌که با تکیه بر هوش، ذهنیت و خلاقیت خود راهی را پیدا کنند تا از طریق آن بتوانند از یک اتاق وارد اتاق دیگر شده و طی زمانی مشخص راه فرار را پیدا کنند. تیمی که وارد اتاق فرار «نجات شهر» می‌شد، ‌باید برای حل معماها از فرهنگ ایرانی استفاده و نجات شهر را از یک حادثه تروریستی تجربه کنند.

از وزارت ورزش تا وزارت ارشاد

اوایل سال ۱۳۹۸ بود که انجمن بازی‌های فکری فدراسیون ورزش‌های همگانی کشور دستورالعمل و اساسنامه باشگاه‌‌های بازی‌های فکری و اتاق فرار را به وزارت ورزش ارسال کرد تا مطابق با کمیسیون ماده پنج وزارت ورزش، اتاق‌های فرار و باشگاه‌های بازی‌های فکری بتوانند با کسب مجوز از فدراسیون ورزش‌های همگانی که از سوی اداره کل ورزش هر استانی صادر می‌شود فعالیت خود را آغاز کنند. اگرچه از آغاز بحث اتاق فرار در ایران از سال ۱۳۹۵ وزارت ورزش به‌عنوان متولی صدور مجوز آن شناخته ‌شده است، همچنان برخی چالش‌ها در این میان مطرح است. ۱۴ دی‌ماه ۱۴۰۱ بود که طی نشستی با عنوان «بررسی چالش‌های اتاق فرار از منظر حاکمیت و فعالین» براساس نظرسنجی از فعالین این حوزه به برخی از این چالش‌ها اشاره شد.

در جامعه آماری در نظر گرفته شده در نظرسنجی مذکور حدود ۵۰ درصد از صاحبان اتاق‌های فرار اعلام کرده بودند که بدون مجوز فعالیت می‌کنند و البته تعدادی هم گفته بودند که از وزارت ورزش مجوز گرفته‌اند. در این نشست همچنین از این گفته شد که مهمترین چالش‌های اتاق فرار که از نظر فعالان این عرصه مطرح شده است عبارتند از: ضعف تکنولوژی اتاق‌های فرار، مشکلات نظارتی، وضعیت ملک، فعالیت‌های زیرزمینی و فرهنگ‌سازی برای استفاده از اتاق‌های فرار. درنهایت براساس نظرسنجی صورت‌گرفته از فعالین اتاق‌های فرار اجاره مکان و نبود فروش تجاری به‌عنوان علل شکست احتمالی اتاق‌های فرار شناخته شد. ضمن این‌که اعلام شد دلیل آن‌که شورای نظارت بر ساخت، طراحی، واردات و توزیع اسباب‌بازی کودکان به این موضوع ورود نمی‌کند آن است که این شورا از مرجعیت صدور مجوز شروع کسب‌وکار برخوردار نیست مگر آن‌که نقص‌های حقوقی آن مرتفع شود.

همه این‌ها اما تنها چالش‌های فعالین، طراحان و صاحبان اتاق فرار در ایران نیست. ۱۷ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ بود که مرتضی خدمتکارآرانی، مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری تهران از تشدید نظارت بر فعالیت مراکز سرگرمی اتاق فرار در این استان خبر داد و گفت، با مراکز غیرقانونی برخورد می‌شود.

مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری تهران ضمن خبر دادن از تشدید نظارت‌ها بر برنامه‌ها و محتوای مراکز اتاق فرار و نوع مجوزهای این مراکز ادامه داد: «قرار شد کارگروهی متشکل از دستگاه‌های مربوطه مثل اداره کل ورزش و جوانان استان تهران، سازمان اطلاعات و فراجا و سایر دستگاه‌ها، استانداردها و دستورالعمل‌های لازم را مورد بازخوانی و بازتعریف و به‌روزرسانی قرار دهد و سازوکارهای نظارت بیشتر بر عملکرد این مراکز و برخورد با مراکز غیرقانونی انجام شود.»  

وزارت ارشاد از عهده رفع مشکلات برمی‌آید؟

در کنار چالش‌ها و مشکلات فعالین این حوزه، پلمب اتاق‌های فرار در تهران و شهرهای گوناگون ایران، خبری است که گه‌گاه به‌دلیل آن‌چه «استفاده از بازی‌های غیرمجاز و متناقض با آموزه‌های اخلاقی و اسلامی» خوانده می‌شود به گوش می‌رسد تا جایی که حتی گاهی اوقات درخواست تعطیلی برخی از این اتاق‌ها نیز از سوی برخی رسانه‌های خبری به میان کشیده می‌شود.

هرچند اکنون باید منتظر ماند و دید با گذشت ۸ سال از آغاز به‌کار اتاق‌های فرار در ایران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که خود با مشکلات متعدد در حوزه فرهنگ‌وهنر مواجه است و عملکردش همواره با انتقاداتی از سوی فعالین این حوزه در زمینه‌های گوناگون مواجه بوده است، چگونه می‌خواهد به حوزه‌ای تازه که خود با مشکلات متعدد مواجه است ورود کند؟