نگاه خارجی

آنچه در این ستون می‌خوانید، دیدگاه‌های رسانه‌‌های خارجی است که صرفا جهت اطلاع‌رسانی منتشر می‌شود و این دیدگاه‌ها موضع روزنامه «هم‌میهن» نیست.

اینستکس تعطیل شد

در پایان ژانویه، هیئت‌مدیره اینستکس تصمیم به انحلال این شرکت گرفت. اینستکس در ژانویه 2019 توسط بریتانیا، فرانسه و آلمان تأسیس شد. بعدها دولت‌های بلژیک، دانمارک، هلند، فنلاند، اسپانیا، سوئد و نروژ نیز به آن ملحق شدند. این شرکت دولتی مأموریت منحصربه‌فردی داشت. این شرکت در واکنش به خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای ایران در ماه می 2018 ایجاد شد. مقامات اروپایی فهمیدند که اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا مانع تجارت اروپا با ایران می‌شود.
در آگوست سال 2018، فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا و ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه، هایکو ماس از آلمان و جرمی هانت از بریتانیا بیانیه مشترکی صادر کردند و در آن متعهد شدند «کانال‌های مالی مؤثر با ایران را حفظ کنند‌ و ادامه صادرات نفت و گاز ایران را در شرایط بازگشت تحریم‌های آمریکا تضمین نمایند.» آنها به یک «ابتکار اروپایی برای ایجاد وسیله‌ای برای اهداف ویژه» اشاره کردند که «تداوم لغو تحریم‌های ایران را ممکن می‌کرد و به صادرکنندگان و واردکنندگان اروپایی اجازه می‌داد تجارت قانونی خود را با ایران دنبال کنند.»
چند ماه بعد، اینستکس تأسیس شد. در ابتدا، این شرکت توسط میزهای ایران در وزارت خارجه اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی اداره می‌شد. مقاماتی که وظیفه کار روی اینستکس را داشتند و اغلب بسیار جوان بودند، به‌سرعت متوجه شدند که اطلاعات کمی از مکانیزم تجارت اتحادیه اروپا و ایران دارند. هنگامی که آنها به‌دنبال کمک گرفتن از همکاران در وزارتخانه‌های دارایی و بانک‌های مرکزی بودند، اغلب با مقاومت مواجه می‌شدند. بسیاری از تکنوکرات‌های اروپایی تمایلی به حمایت از پروژه‌ای نداشتند که هدف آشکار آن کاهش قدرت تحریم‌های آمریکا بود. اولین تلاش‌های آنها منجر به اولین تراکنش اینستکس شد که در مارس 2020 انجام شد؛ یعنی فروش حدود 500 هزار یورو اقلام دارویی. اما بسیاری پروژه اینستکس را حتی قبل از تکمیل اولین تراکنش محکوم به فنا می‌دانستند. با توجه به اینکه اروپا نتوانسته بود واردات نفت ایران را حفظ کند و نتوانست از اینستکس برای این منظور استفاده کند و در عوض بر تجارت بشردوستانه تمرکز کرد، مقامات ایرانی این تلاش‌ها را رد کردند.
مقامات اروپایی بدون‌شک ایران را به‌خاطر شکست اینستکس سرزنش خواهند کرد و این درست است که دولت ایران هرگز اهمیت سیاسی کشورهای اروپایی را که گام‌های ملموسی برای مقابله با اثرات غیرمستقیم تحریم‌های ایالات‌متحده برداشته‌اند به‌طور کامل درک نکرد. البته تصمیم به انحلال این شرکت به‌دنبال موجی از اقدامات اخیر دولت ایران - تشدید تنش‌های هسته‌ای، فروش هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه و برخورد با اعتراضات - است که ادامه فعالیت اینستکس را از نظر سیاسی غیرقابل‌دفاع می‌کند.
اما بیشتر تقصیر شکست اینستکس باید متوجه اروپایی‌ها باشد. سقوط این شرکت خیلی پیش‌تر اتفاق افتاده بود. مقامات اروپایی وعده یک پروژه تاریخی برای اثبات حاکمیت اقتصادی خود را دادند، اما هرگز واقعاً به این تعهد عمل نکردند. مکانیسمی که برای حمایت از میلیاردها دلار در تجارت دوجانبه در نظر گرفته شده بود، در عوض سرمایه‌گذاری ناچیزی ارائه داد. دولت‌های اروپایی هرگز نفهمیدند که چگونه می‌توانند به اینستکس دسترسی به نقدینگی یورو را بدهند. برای ایرانی‌ها، این به‌تنهایی گواه این واقعیت بود که رهبران اروپایی اینستکس را یک ژست سیاسی می‌دانند که ممکن است تهران را آرام کند، نه اینکه ابزاری اقتصادی که اقتصاد ایران را در مواجهه با «فشار حداکثری» ترامپ تقویت می‌کند، در اختیار ایران قرار دهد. از ابتدای سال 2021، اینستکس مجوز بانکداری فرانسوی را دنبال کرد اما این روند در اوایل سال 2022 متوقف شد. سخن گفتن در این مورد که اگر اینستکس به‌عنوان یک شرکت دولت ظاهر می‌شد چقدر اهمیت داشت، دشوار است. چنین بانکی می‌توانست به ابزار قدرتمندی برای اروپا تبدیل شود تا قدرت اقتصادی خود را در مواجهه با تحریم‌های آمریکا نشان دهد. به‌هرحال، تعهد به موضوعات انسان‌دوستانه به این معناست که کالاهایی مانند غذا و دارو باید همچنان خریدوفروش شوند؛ حتی زمانی که اکثر معاملات با یک کشور خاص ممنوع است. اینستکس می‌توانست به هدفمندتر شدن و انسانی‌تر شدن تحریم‌های اروپایی کمک کند.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید